Πίτερ Παν και Γουέντι

ΚΡΙΤΙΚΗ



Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη γέννηση του Πίτερ Παν, το The Great Ormond Street Hospital για παιδιά, στο οποίο έχει παραχωρήσει ο Τζέιμς Μπάρι (1860-1937) τα δικαιώματα του έργου του, κυκλοφόρησε μια θαυμάσια έκδοση του μυθιστορήματος, εικονογραφημένη από τον Ρόμπερτ Ινγκπεν, βραβευμένο με το βραβείο Αντερσεν εικονογράφησης (1986). H έκδοση αυτή κυκλοφορεί ταυτόχρονα σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση της Ρεγγίνας Χατχούτ.



H σκιά του ήρωα



H πρώτη επαφή μου με τον Πίτερ Παν είχε γίνει μέσα από μια διασκευή του βιβλίου, καμιά δεκαπενταριά χρόνια πριν. Τον είχα πάρει τότε στα παιδιά μου μαζί με άλλα κλασικά έργα, τον Πινόκιο και την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, και είχα διαβάσει κάτι που στεκόταν μόνο στα κεντρικά σημεία του μύθου και από το οποίο είχε αφαιρεθεί όλο το άρωμα της εποχής με το οποίο ο συγγραφέας είχε ποτίσει το έργο του. Με ενδιαφέρον λοιπόν διάβασα το πλήρες έργο και έμεινα κατάπληκτη από την απόσταση μεταξύ διασκευής και πρωτοτύπου. Στη διασκευή, το μόνο που έμενε ήταν ένας ήρωας με το όνομα Πίτερ Παν, ένα αγόρι με υπερφυσικές ιδιότητες, που διαφέντευε με πυγμή τους συντρόφους του στο νησί Ποτέ Ποτέ, ένας γενναίος που πολεμούσε με τον άγριο πειρατή Τζέιμς Χουκ και που έκανε παρέα με νεράιδες. Απουσίαζαν ο συγγραφέας και οι ιδέες του και έμενε μόνο η σκιά του ήρωα, η σκιά που είχε χάσει και έψαχνε να βρει στην αρχή της ιστορίας.

Ο Πίτερ Παν είναι ένα μυθιστόρημα που μιλάει κυρίως για την παιδική ηλικία. Για την αγάπη της περιπέτειας, για τον εγωισμό - ο Πίτερ θέλει να είναι αρχηγός και τίποτα δεν τον σταματάει αν του έχει μπει κάποια ιδέα -, για τη σκληρότητα και την άκαρδη συμπεριφορά των παιδιών που δεν παίρνουν υπόψη τούς άλλους, για τον ευμετάβλητο χαρακτήρα τους, που κάνουν, υπόσχονται, λένε, ξελένε και τελικά ξεχνούν, για τον μικρομεγαλισμό τους, γιατί ο Πίτερ Παν, ενώ δεν θέλει να μεγαλώσει, φέρεται και δρα σαν μεγάλος (εύστοχα οι άγγλοι μελετητές τον ονόμασαν «boyish man», μικρό αντράκι που επιζητεί την τρυφερότητα, αλλά δεν θέλει να το ομολογήσει).

Παράλληλα, στα πρόσωπα της Γουέντι, της μητέρας της και της νεράιδας Τίνκερ Μπελ ανακαλύπτουμε συμπυκνωμένη την άποψη για τις γυναίκες που είχε ο συγγραφέας, και η κοινωνία του. Αυστηρές μητέρες ταγμένες στην υπηρεσία των παιδιών τους (μπάνιο, πλύσιμο χεριών, τάξη, καθαρά, μανταρισμένα ρούχα, μεσημεριανή σιέστα μετά το γεύμα, συγκεκριμένη ώρα βραδινού ύπνου κτλ.), αρχόντισσες του σπιτιού που κρατούν τους καθημερινούς λογαριασμούς με επιμέλεια και σοβαρότητα, κυρίες που φροντίζουν να στέκονται στο ύψος της κοινωνικής τάξης τους αναθέτοντας τη λάντζα των παιδιών σε νταντάδες με λευκή ποδιά και μπονέ, αλλά και θηλυκά που ζηλεύουν το ένα το άλλο (π.χ. η Τίνκερ Μπελ θα προτιμούσε να έβλεπε τη Γουέντι νεκρή παρά να την έχει αντικαταστήσει δίπλα στον Πίτερ).



Σε ιδιωτικό οικοτροφείο



Τέλος διαβάζουμε τι πίστευαν για την εκπαίδευση των παιδιών την εποχή που ο Μπάρι έγραψε το βιβλίο του. Τα παιδιά έπρεπε να είναι καθωσπρέπει, με καλή ανατροφή, αίσθημα δικαίου και, ει δυνατόν, να έχουν φοιτήσει σε ιδιωτικό οικοτροφείο. Μας το δηλώνει άλλωστε και ο Κάπτεν Χουκ, ο οποίος προτού γίνει το φόβητρο των θαλασσών ήταν κάπου οικότροφος και διατηρούσε ακόμη την καλή ανατροφή του και τις λεπτές συνήθειες του τζέντλεμαν που είχε αποκτήσει εκεί. Ετσι, όχι μόνο ντράπηκε φοβερά όταν η Γουέντι στύλωσε τα μάτια της στη βρόμικη τραχηλιά του, αλλά και στην τελική μονομαχία «μόνο ένα πράγμα λαχταρούσε: προτού αφήσει την τελευταία του πνοή, ήθελε να δει τον Πίτερ να δείχνει την κακή του ανατροφή». Κι έτσι έγινε: «Ο Πίτερ τον κλότσησε αντί να τον χτυπήσει με το μαχαίρι. Επιτέλους ο Χουκ πέτυχε αυτό που λαχταρούσε. Κακή ανατροφή, φώναξε κοροϊδευτικά και πήγε ικανοποιημένος στον κροκόδειλό του...»

Ο Πίτερ Παν είναι ένα μυθιστόρημα εποχής που σίγουρα θα ξαφνιάσει τους αναγνώστες, γιατί πολλές από τις σκέψεις και τις απόψεις που εκφράζει ο συγγραφέας του φαίνονται ξένες σήμερα. Και μάλιστα σηκώνουν πολλή συζήτηση, όχι για να προσπαθήσουμε να τις καταρρίψουμε, αλλά για να δούμε, με ιστορική διάθεση, πώς σκέφτονταν τότε. Οσες όμως αναλύσεις και αν επιχειρήσουμε, πιστεύουμε ότι ο πολύ ασυνήθιστος κόσμος του Πίτερ και των φίλων του, μαγικός και πραγματικός ταυτόχρονα, εξακολουθεί να γοητεύει μικρούς και μεγάλους.



Μαρίζα Ντεκάστρο (παιδαγωγός)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-10-2004