Η οικονομία των ανισοτήτων

Την οικονομική ανισότητα και τις πολιτικές για την αντιμετώπισή της διερευνάτο σύντομο, αλλά εξαιρετικά περιεκτικό βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty.

Η ανισότητα, με το αίτημα της αναδιανομής που γεννά, βρίσκεται στην καρδιά της πολιτικής διαμάχης πάνω από έναν αιώνα τώρα. Ο Piketty την περιγράφει, παραθέτοντας και ερμηνεύοντας στατιστικά στοιχεία από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα ώς τις μέρες μας, στις προηγμένες βιομηχανικές οικονομίες ιδίως, τόσο ως προς τη σχέση κεφαλαίου/εργασίας, όσο και μεταξύ των εργαζομένων. Αναλύει τις διαφορετικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν στο πλαίσιο συγκρουόμενων οικονομικών θεωριών για να ελέγξει τα αποτελέσματά τους με τα διαθέσιμα εμπειρικά δεδομένα. Οδηγείται έτσι σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις, όπως το ότι η κατανομή του εισοδήματος μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, παρά κάποιες έντονες μεσοχρόνιες διακυμάνσεις, διατηρείται σταθερή σε μια μακρά περίοδο 130 ετών, όμοια στην Αμερική και στην Ευρώπη. Ή ότι οι εργοδοτικές κοινωνικές εισφορές, ενώ επιβλήθηκαν σε μια λογική αναδιανομής, εντέλει βαρύνουν τους μισθωτούς. Με εκτεταμένες αναφορές στην πλούσια διεθνή βιβλιογραφία, ο συγγραφέας εξετάζει τον ρόλο των αγορών και τις πηγές της ανισότητας: την επιλεκτική χρηματοδότηση, το «ανθρώπινο κεφάλαιο», τις γνώσεις, δηλαδή, που αποκτούν οι εργαζόμενοι, όπου καθοριστική αναδεικνύεται η σημασία της παιδείας, τις διακρίσεις και την πρόοδο στην καταπολέμησή τους, τη σχέση του επιπέδου των μισθών με το επίπεδο της απασχόλησης.

Χωρίς εκπτώσεις στη θεωρία, ο συγγραφέας εξηγεί κριτικά τις διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις στο πρόβλημα με τρόπο διαφωτιστικό, και κατανοητό και σε μη οικονομολόγους.
Αντιπαραθέτοντας τα επιχειρήματά τους, καταλήγει σε μια σύνθεση που αναγνωρίζει τη σημασία, αλλά και τα όρια της αγοράς, για να εντοπίσει τα εργαλεία της δημόσιας παρέμβασης που θα μπορούσαν να φέρουν τα καλύτερα αποτελέσματα για την άμβλυνση των ανισοτήτων. Ως κεντρικό για την αναδιανομή του εισοδήματος προτείνει τον μηχανισμό της φορολογίας, όχι μόνον υπέρ των ανέργων, των ηλικιωμένων και άλλων κατηγοριών που βρίσκονται εκτός της παραγωγικής διαδικασίας, όπως έχει επικρατήσει, αλλά και υπέρ των χαμηλόμισθων εργαζομένων.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Υπάρχουν μυθιστορήματα που μας δίνουν πληροφορίες για την οικονομία, και υπάρχουν βιβλία οικονομίας που μπορούν να διαβαστούν από μη οικονομολόγους χάρη στην αφηγηματική πειστικότητά τους. Τέτοιο είναι το βιβλίο του γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετύ Η οικονομία των ανισοτήτων, που μόλις κυκλοφόρησε (μετάφραση Ελίζα Παπαδάκη, εκδόσεις Πόλις). Ο Πικετύ, σ' αυτό το βιβλίο, αναλύει τους οικονομικούς και κοινωνικούς μηχανισμούς που παράγουν την ανισότητα ώστε να συμβάλει στη διατύπωση μιας πρότασης για τη δικαιότερη και αποτελεσματικότερη αναδιανομή. Το ενδιαφέρον στο βιβλίο του Πικετύ, ένα ενδιαφέρον ευρωκεντρικό, όπου το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο υπερτερεί του αμερικανικού, είναι ότι επιχειρείται σύνθεση μεταξύ των ακραίων θέσεων. Από τη μια υπάρχει η θέση (δεξιά) του «ενάρετου μηχανισμού της αγοράς», σύμφωνα με την οποία οι δυνάμεις της αγοράς, η ατομική πρωτοβουλία και η αύξηση της παραγωγικότητας μπορούν να βελτιώσουν μακροπρόθεσμα τα εισοδήματα και τις συνθήκες ζωής. Από την άλλη υπάρχει η θέση (αριστερά) της «δυστυχίας των στερημένων», η οποία απαιτεί την παρέμβαση του κράτους στην παραγωγική διαδικασία. Ο Πικετύ οδηγείται σε μία σύνθεση όπου η αγορά παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, πάντως όχι χωρίς όρια, και το κράτος παρεμβαίνει με κατάλληλα επεξεργασμένα εργαλεία και μηχανισμούς για να αμβλύνει την ανισότητα. Πέρα απ' αυτό το βασικό θέμα, πλήθος άλλα στοιχεία αναδεικνύονται από την αφήγηση του Πικετύ. Θα αναφέρω την ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι η κατανομή του εισοδήματος μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, παραμένει η ίδια τα τελευταία 130 χρόνια, παρά τις διακυμάνσεις. Θα αναφέρω ακόμη τη διαπίστωση ότι οι εργοδοτικές κοινωνικές εισφορές, που επιβλήθηκαν για λόγους δικαιότερης αναδιανομής, βαρύνουν τελικά τους μισθωτούς. Θα αναφέρω τέλος την πληροφορία ότι τη βασική πηγή εισοδήματος των νοικοκυριών αντιπροσωπεύουν οι μισθοί.

Ενα τέτοιο βιβλίο χρειάζεται τη βιογραφία του συγγραφέα του. Ο Τομά Πικετύ έχει γεννηθεί το 1971 και το 2002, μόλις 31 ετών, ανακηρύχθηκε καλύτερος νέος οικονομολόγος της Γαλλίας από την εφημερίδα «Le Monde» και τον Cercle des economistes (Λέσχη των Οικονομολόγων). Αλλά τα «εύσημά» του δεν είναι μόνο αυτά. Από το 2005 μαζί με τον Ντανιέλ Κοέν έχει αναλάβει τη διεύθυνση της Ecole d'economie de Paris, ενός είδους γαλλικής απάντησης στη London School of Economics, της οποίας ο Πικετύ είναι διδάκτωρ. Αυτό το νέο γαλλικό πανεπιστήμιο δημιουργήθηκε μετά από συνένωση αρκετών οικονομικών τμημάτων και ερευνητικών κέντρων δημόσιων πανεπιστημίων, όπως της Ecole Normale, της Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, της Ecole des Ponts et Chaussees, του πανεπιστημίου Παρίσι Ι. Είναι μια κίνηση που εκφράζει την αντίδραση των γαλλικών πανεπιστημίων απέναντι στο νέο κλίμα του παγκόσμιου πανεπιστημιακού ανταγωνισμού, ενώ ταυτόχρονα είναι μια κίνηση που αναδεικνύει το γαλλικό παράδοξο, με πανεπιστήμια στην πρώτη γραμμή και πανεπιστήμια στον πάτο της ανυποληψίας.

Οι σπουδές, βασικό στοιχείο του «ανθρώπινου κεφαλαίου», αποτελούν ένα ακόμη θέμα του βιβλίου του Πικετύ. Η γνώση έχει απόλυτη σχέση με την ανισότητα. Ο Τομά Πικετύ, ως διανοούμενος οικονομολόγος και ταυτόχρονα ως πρόεδρος ενός οικονομικού πανεπιστημίου που φιλοδοξεί να πρωταγωνιστήσει διεθνώς, εικονογραφεί ένα ευρωπαϊκό, ηπειρωτικό, μοντέλο.



ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 25/02/2007