Η άγνωστη Ρωσία

Στο βιβλίο αυτό ήθελα να παρουσιάσω την «πολυπλοκότητα» της σημερινής ρωσικής πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Εάν η προσπάθεια αυτή θα μπορέσει σε κάποιο βαθμό να βοηθήσει στην απαγκίστρωση από τις απλουστευμένες απόψεις που εξακολουθούν να κυριαρχούν σε ό,τι αφορά τη Ρωσία, τότε θα θεωρήσω ότι η προσπάθειά μου αυτή εκπληρώθηκε.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Γεβγκένι Μαξίμοβιτς Πριμακόφ, μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της σοβιετικής και μετασοβιετικής πολιτικής ζωής, παραμένει σχετικά άγνωστος στη χώρα μας. Από την άποψη αυτή το βιβλίο του Η άγνωστη Ρωσία που κυκλοφόρησε πρόσφατα και στην Ελλάδα, όπου ο ίδιος καταθέτει ουσιαστικές μαρτυρίες από την εμπειρία του στο ευρύ φάσμα των νευραλγικών κυβερνητικών θέσεων που κατά καιρούς κατέλαβε, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Πριμακόφ είναι εκείνος που, σε αντίθεση με τους ανώριμους νεοφιλελεύθερους προκατόχους του, την κρίσιμη ώρα που του ανατέθηκε η ευθύνη της διακυβέρνησης της χώρας του κατόρθωσε, με ευαισθησία, θάρρος και επιδεικνύοντας σημαντικές διοικητικές ικανότητες, όχι μόνο να αντιμετωπίσει την κρίση αλλά και να δρομολογήσει τη διαδικασία μετάβασης της Ρωσίας στην ευνομούμενη οικονομία της αγοράς με έναν εντελώς ιδιαίτερο τρόπο. Είναι αυτονόητο ότι, εφόσον ο συγγραφέας πήρε μέρος ο ίδιος στα γεγονότα και στις διεργασίες που περιγράφει, δεν μπορεί να λείπει το υποκειμενικό στοιχείο. Προσωπικά πιστεύω ότι και λόγω της πολιτικής βαρύτητας των θεμάτων που θίγει, ο Πριμακόφ δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να δώσει στη δημοσιότητα όλα όσα συνέβησαν και όλα όσα γνώριζε.

Στα κεφάλαια όπου ο Πριμακόφ παρουσιάζει τη δραστηριότητά του ως επικεφαλής της Εξωτερικής Κατασκοπείας, ως υπουργού των Εξωτερικών και, τέλος, ως πρωθυπουργού, αποκαλύπτονται στοιχεία άγνωστα εν πολλοίς στον δυτικό αναγνώστη. Παράδειγμα, οι διάφορες επιχειρήσεις της Στάζι«πίσω από την πλάτη της ρωσικής Κρατικής Υπηρεσίας Ασφαλείας» (σελ. 132) ή η «ιδεολογικοποιημένη εξωτερική κατασκοπεία» των περίφημων Ντόναλντ Ντονάλντοβιτς Μακλέιν και Τζορτζ Μπλέικ, δυτικών πρακτόρων των Σοβιετικών (σελ. 145-146). Επίσης θεωρώ ότι εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μαρτυρίες του Πριμακόφ για το πώς κατόρθωσε, ως υπουργός των Εξωτερικών, να αποσπάσει τη συναίνεση της Δύσης να κρατήσει η Γερμανία τις ανατολικές της περιοχές χωρίς πυρηνικό εξοπλισμό. Κατά τη γνώμη μου ωστόσο η πολυτιμότερη συνεισφορά του βιβλίου του Γεβγκένι Μαξίμοβιτς Πριμακόφ είναι η περιγραφή της οκτάμηνης πρωθυπουργικής του θητείας (σελ. 235-264) που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στη μετασοβιετική πορεία της χώρας. Θυμίζω ότι ο Πριμακόφ είναι εκείνος που έσωσε τη ρωσική οικονομία - την οποία παρέλαβε υπό πλήρη κατάρρευση - με τη θαρραλέα απόφασή του να επιτρέψει την ελεύθερη διακύμανση της ισοτιμίας του ρουβλίου, πράγμα που οδήγησε στη σημαντική υποτίμησή του, μια υποτίμηση η οποία ωστόσο «ανέστησε» τη ρωσική βιομηχανική παραγωγή (σελ. 267). Τα μέτρα και τα κίνητρα που ο Πριμακόφ θέσπισε αποτέλεσαν σταθερές βάσεις για την έκτοτε συνεχιζόμενη ενδυνάμωση και ανάπτυξη της ρωσικής βιομηχανίας με όλες τις απορρέουσες ευεργετικές επιπτώσεις τους για τη ρωσική οικονομία. Ο Πριμακόφ κατόρθωσε επίσης να καταβληθούν οι από πολύ καιρό απλήρωτοι μισθοί και συντάξεις σε ολόκληρη τη Ρωσία και εξυγίανε, όσο ήταν δυνατόν, τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης των κρατικών επιχειρήσεων.

Τελικά, όπως φαίνεται, το κεντρικό εμπόδιο που αντιμετώπισε ο Πριμακόφ κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του δεν ήταν ο όγκος και το πλήθος των κρίσιμων προβλημάτων που κλήθηκε να επιλύσει αλλά οι συνεχείς παγίδες καθώς και η διαρκής, αθόρυβη και αμείλικτη διελκυστίνδα στην οποία τον ανάγκαζε η «οικογένεια» του Γέλτσιν, εμπόδια τα οποία έφραζαν και επιβράδυναν αλλά τελικά δεν ματαίωσαν την πραγμάτωση του έργου του (σελ. 365-370). Το πιο σημαντικό όμως επίτευγμά του είναι ότι, παρά τα μέτρα που ήταν υποχρεωμένος να λάβει για τη σωτηρία της ρωσικής οικονομίας, μέτρα τα οποία κατ' ανάγκην δεν ήταν πάντα ευχάριστα, ο Πριμακόφ κατόρθωσε να αποσπάσει και να κρατήσει με το μέρος του την ευρεία συναίνεση και τη στήριξη όλων σχεδόν των παρατάξεων της Βουλής (σελ. 317) καθώς και την κοινή γνώμη των ταλαιπωρημένων ρώσων πολιτών. Για τους Ρώσους ήταν, είναι και θα παραμείνει ο «Ζένια» τους. Τέλος, ένα επίσης ενδιαφέρον σημείο του βιβλίου αποτελεί η σκιαγράφηση του τρόπου με τον οποίο ο Πούτιν βαθμιαία κατορθώνει να διαρρήξει τον ομφάλιο λώρο που τον συνδέει με τον Γέλτσιν και την «οικογένεια» (σελ. 19) καθώς και η αποτίμηση του Πριμακόφ για το έργο του προέδρου Πούτιν. Ο συγγραφέας ανεπιφύλακτα υποστηρίζει το έργο αυτό και εκφράζει πολύτιμες απόψεις για τις εστίες στη Ρωσία που πιστεύει ότι, προς το παρόν, καταφέρνουν να εμποδίσουν ή να αναβάλουν την πραγμάτωση ορισμένων στόχων του Πούτιν.

Αναμφισβήτητα προσόντα του βιβλίου αποτελούν ο νηφάλιος και λιτός τόνος του κειμένου και, το κυριότερο, η μετριοφροσύνη του. Το στοιχείο του βιβλίου που εμένα προσωπικά με άγγιξε ιδιαίτερα είναι ότι το ψύχραιμο και απόμακρο ύφος του δεν κατορθώνει να κρύψει τον άνθρωπο Πριμακόφ, τον άνθρωπο που νοιάζεται για τη Ρωσία και τους Ρώσους και που δεσμεύεται να δημιουργήσει συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης για όλους, συνθήκες που θα επιτρέψουν την πρόοδο της ρωσικής κοινωνίας στο σύνολό της αλλά μαζί και την αποκατάσταση του διεθνούς ρόλου και της αίγλης της Ρωσίας. Στα αρνητικά του βιβλίου θα καταλόγιζα, πέρα από το υποκειμενικό στοιχείο, την επιμονή του σε θέματα που έχουν πλέον εξαντληθεί, όπως ο Πόλεμος του Κόλπου, καθώς και τις συχνές αναφορές του σε άγνωστους για τον δυτικό αναγνώστη ρώσους αξιωματούχους.

Ομολογώ ότι το πολιτικό όραμα του Πριμακόφ για έναν κόσμο με πολλούς, διαφορετικούς πόλους γεωπολιτικής επιρροής δεν με πείθει πως μπορεί να εξασφαλίσει μακροχρόνια σταθερή ειρήνη. Αντίθετα, όσο προχωράει η τεχνολογία, η αέναη πίεση για την εξισορρόπηση των συμφερόντων των πολλών πόλων, όπως τα αντιλαμβάνεται ο καθένας από αυτούς, φοβούμαι ότι θα καθιστά την παγκόσμια ειρήνη όλο και πιο ευάλωτη. Ο Γεβγκένι Μαξίμοβιτς είναι ένας από τους λίγους σύγχρονους ρώσους πολιτικούς που αναγνωρίζει και αποδέχεται ότι οι σχέσεις μεταξύ των κρατών, παράλληλα και ταυτόχρονα με τις όποιες αντιπαλότητες που ενδέχεται να έχουν, εμπεριέχουν και τομείς στους οποίους ταυτίζονται ζωτικά συμφέροντά τους και στους οποίους επομένως τα κράτη πρέπει να είναι πρόθυμα να αναπτύξουν στενή συνεργασία. Αποτελεί πεποίθησή μου ότι η συνεισφορά του Γεβγκένι Μαξίμοβιτς Πριμακόφ στην ανάρρωση και ενδυνάμωση της Ρωσίας δεν ωφέλησε μόνο τη χώρα του αλλά και διάνοιξε τον επίπονο δρόμο για την «οργανωτική εναρμόνιση των δημιουργικών δυνάμεων του κόσμου» (σελ. 412). Και βέβαια δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει κανείς με τον συγγραφέα της Αγνωστης Ρωσίας ότι μόνο με μια δυνατή, ελεύθερη, ευνομούμενη, ανοιχτή και εύρωστη οικονομικά Ρωσία θα μπορέσει να οικοδομηθεί η διεθνής ειρήνη σε σταθερές βάσεις, οι οποίες είναι απαραίτητες για να γεφυρωθεί το συνεχώς αυξανόμενο χάσμα μεταξύ «εχόντων» και «μη εχόντων», που απειλεί σοβαρά πλέον την παγκόσμια ειρήνη.



Χαράλαμπος Βλαχούτσικος (σύμβουλος διοίκησης)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 07-04-2002