Γεννήτριες

ΚΡΙΤΙΚΗ




Ο ποιητής είναι, κατά τον Γιάννη Δάλλα, ένας εκπεπτωκώς άγγελος που, έχοντας αξιωθεί να βιώσει, σωματικά και πνευματικά, με τη νόηση, την αίσθηση και τη διαίσθηση, το ατομικό και το ομαδικό μερτικό του από την ιστορία, τη διάψευση των ελπίδων αλλά και τις υπέρτατες ρήξεις και ωσμώσεις ονείρου και πραγματικότητας· έχοντας υπάρξει ο μύστης των μυστηρίων της ζωής και της έκφρασης, αρνείται να παραιτηθεί και να συμβιβαστεί με ένα παρόν βυθισμένο στη στασιμότητα και τη συγκατάβαση. Γι' αυτό και ο ίδιος αισθάνεται υποχρεωμένος, υπακούοντας σε εσωτερικές επιταγές, ακαταπαύστως να αναζητά καινούργια εναύσματα, καινούριους λώρους που θα τον συνδέσουν με το σύμπαν, προκειμένου να μεταφράσει, να μεταποιήσει σε φως και σε μουσική, πάει να πει σε ποίηση, τις νέες του εμπειρίες ή, καλύτερα να πω, τη «νέα του ηλικία». Ωστε να «ξανακατακτήσει» τη μούσα του· να αναβαπτισθεί ως ιερέας της και να ξανασυγκαταλεχθεί στους πιστούς της· έτσι στρέφεται σε άλλες «γεννήτριες», μετέρχεται νέους τρόπους μετατροπής τής μέσα του ενέργειας σε λόγο, αφού το βλέπει ότι «οι ηλεκτρικές γεννήτριες της νεότητας» είναι «σαν μια σειρά από σβησμένα ηφαίστεια πίσω του».

Αυτός είναι τώρα ο πόθος που, περιπαθή, τον οδηγεί σε συλλήψεις και μεθοδεύσεις τρόπων μετατροπής πτυχών της σταθερής ή της φευγαλέας καθημερινότητας σε παγιωμένες και υφολογικά αναγνωρίσιμες αισθητικές μορφές. Μορφές συχνά αναγμένες σε ένα επίπεδο οιονεί μεταφυσικό· οιονεί, επειδή σε καμία περίπτωση δεν αποβάλλουν τις φυσικές ιδιότητες της βιωματικής ύλης από την οποία συνέχονται· με παντού και πάντα παρούσες ή με τρόπο υποσκαπτικό, διαβρωτικό, εμφιλοχωρούσες τις τραυματικές μνήμες από την εποχή που στιγμάτισε τον ποιητή και σχεδόν όλους τους ποιητές της γενιάς του -της Α' Μεταπολεμικής (Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, Ηττα, διάψευση των ελπίδων κ.λπ.)· αλλά και άλλες μνήμες, του σώματος, που ακόμα μπορούν να ξυπνούν και να διεγείρουν τις αισθήσεις. Κάποτε μάλιστα οι μνήμες του γίνονται επίφοβες και διεκδικητικές, τον συνεπαίρνουν, αγριεμένες από τον άνεμο ενός άβολου παρόντος, έτσι καθώς ασύστολες και αδέσποτες επιπλέουν στην επιφάνεια του φαινομενικά και απατηλά ρέοντος χρόνου, αφού, όσο κι αν δείχνει ότι αενάως κυλάει, στην πραγματικότητα άλλο δεν κάνει από το να επιστρέφει στον εαυτό του, δείχνοντας και οδηγώντας κατά το μέρος της «παλιάς πληγής», που δεν λέει να κλείσει. Το γνωρίζει αυτό ο ποιητής, γι' αυτό και είναι δύσπιστος ή, όσο γίνεται, επιφυλακτικός, σαν από έναν ενστικτώδη φόβο, να μην ξεγελαστεί και παρασυρθεί από τα επίβουλα καλέσματα ή προστάγματα της φύσης, από τη σκοτεινή γοητεία τής οποίας ποτέ δεν μπόρεσε -ούτε το θέλησε άλλωστε- να απελευθερωθεί. Δεν θέλει να ξαναχαθεί «όπως στα έτη της νεότητας/ που 'χε ξεσπάσει η χιονοθύελλα/ κι εγώ μ' ένα τουφέκι σαν ραβδί/ αποκομμένος μια για πάντα/ απ' την ομάδα μου/ με παραπόδας την ψυχή/ μαρμαρωμένος».

Σε μία τέτοια ποίηση, όπου η μνήμη αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς και, συνάμα, καθοριστικό και προσδιοριστικό παράγοντα στη σύλληψη των νέων οραμάτων (ας μη λησμονούμε ότι τα οράματα υπήρξαν, πάντοτε, η πεμπτουσία και οι «γεννήτριες» της ποιητικής του Γιάννη Δάλλα), και όπου όλα όσα τεκταίνονται ή συμβαίνουν, πραγματικά ή φαντασιακά - ονειρικά, στον ύπνο ή στον ξύπνο, προφανώς ή συγκαλυμμένα, περιβάλλονται με την αχλή ενός τελετουργικά τελούμενου μυστηρίου· σε μία τέτοια ποίηση δεν μπορεί παρά να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η νύχτα. Η ανεξερεύνητη αυτή μήτρα, που στους κόλπους της κυοφορούνται και εκκολάπτονται σκέψεις, πάθη, οράματα, ψευδαισθήσεις, συναισθήματα και ό,τι άλλο μπορεί να διεγείρει, να εξυψώσει, να εξαπατήσει, να εξουθενώσει και να καταστρέψει έναν άνθρωπο. Η νύχτα είναι ο κατ' εξοχήν χώρος, το πεδίο, αλλά και το σκηνοθετημένο πλαίσιο μέσα στο οποίο «δρα» ο ποιητής· προσπαθεί να οριοθετηθεί και να επαναπροσδιοριστεί, ως σωματική και ως πνευματική οντότητα, σε ένα παρόν αλλοιωμένο και άφιλο, τόσο από κοινωνική όσο και από ψυχολογική άποψη. Μάλιστα η νύχτα σε όλες τις πιθανές εκδοχές της: χώρος και χρόνος μαζί, επίβουλο ενδιαίτημα των ονείρων, θημωνιά του φόβου, σύμβολο δυσερμήνευτο και πολυσήμαντο της ορατής και της υπόγειας ζωής, τροφός των ψευδαισθήσεων, μεγεθυντής των αισθημάτων και των συγκινήσεων, αμάλγαμα ερωτικών αισθήσεων και παραισθήσεων, προστάτρια των άνομων και των νόμιμων, πλην πάντα οδυνηρών, συναλλαγών· κυρίως, όμως, προθάλαμος της άλλης νύχτας, που αδιάλειπτα επωάζεται στην καρδιά του εκτυφλωτικού φωτός της ζωής.

Η νύχτα και σιβυλλικές γυναικείες μορφές, με μία σαγηνευτική επιθετικότητα ή με μιαν επίφοβη υποχωρητικότητα, υπαγορευμένη από το φύλο τους, με έναν νηφάλιο ή σαρκοβόρο ερωτισμό, κάποτε αντιτιθέμενες, ως λυκαυγές στο λυκόφως που αισθάνεται ο ποιητής να τον περιβάλλει, διαιωνίζοντας το παιχνίδι του έρωτα και του θανάτου, της ακατάπαυστης φθοράς και της φευγαλέας -με την ταχύτητα μιας αστραπής- αίσθησης της αθανασίας. Παράλληλα, όλ' αυτά, με την ποικιλότροπα εκφρασμένη αδυναμία του ποιητικού υποκειμένου να κατανοήσει τον ρου της ιστορίας και να συμβιβαστεί με τις συνθήκες που διέπουν τη ζωή γύρω του, βλέποντας «να ιερουργούν στα χρηματιστήρια και να συναλλάσσονται στα ιερουργεία»· παράλληλα, ακόμα, με αιφνίδιους φωτισμούς σκηνών και καταστάσεων που τραυμάτισαν ανεπούλωτα τον ψυχισμό του, με διαρκείς εκλάμψεις -εκρήξεις θα έλεγα- της πικρής και «ανεξαργύρωτης» μνήμης της εποχής που τον σημάδεψε και των νεκρών συντρόφων του, που ποτέ δεν λησμόνησε, έτσι καθώς τούς αισθάνεται να πετούν «γύρω γύρω σαν τα χελιδόνια του θανάτου / μ' ένα μήνυμα στο ράμφος τους/ "Κρατηθείτε"».

Φύσει εραστής των μεγάλων σχημάτων και των αρχετυπικών προτύπων, ο Γιάννης Δάλλας, ιχνευτής της πορείας των ιδεών και των οραμάτων που στέριωσαν και κράτησαν τη φυλετική μας ενότητα, εξοικειωμένος με την κλασική αρχαιότητα και διδαγμένος απ' αυτήν, αλλά και από τις ανταποκρινόμενες στην ιδιοσυγκρασία του πτυχές του νεωτερισμού, τρόπους μεγεθυντικούς των μικρών και προσαρμογής στα ανθρώπινα μέτρα των μεγάλων, με τα ποιήματα της παρούσας συλλογής δείχνει να μεταστρέφεται και, ενίοτε, να εσωστρέφεται. Χωρίς ούτε στιγμή να έχει πάψει να συγκινείται από τον κουρνιαχτό της ιστορίας, πάντα κάτω από το βάρος της «ήττας» και της μόνιμης αίσθησης του ξεθωριάσματος των αλλοτινών αστραφτερών και απατηλών οραμάτων, σαν να βρίσκεται στο μεταίχμιο μιας βιολογικής, περισσότερο, αλλαγής, γίνεται «μαλακότερος» και προσηνέστερος και συχνά εξομολογητικότερος. Ασυμβίβαστος κι όμως συγκαταβατικός, προτείνει την εγκατοίκηση στα μικρά, ανθρώπινα και παραμυθητικά υποκοριστικά, νοσταλγώντας τη θαλπωρή των μικρών λέξεων και των λεπτών αποχρώσεων των καθημερινών αισθημάτων.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/10/2004