Κατάσταση εξαίρεσης

H κατάσταση εξαίρεσης –έννοια που αντλεί την καταγωγή της από την exceptio του ρωµαϊκού δικονοµικού συστήµατος και την οποία ο Αγκάµπεν θεωρεί ταυτόσηµη µε την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης»– έχει αρχίσει σήµερα να µετατρέπεται, και µε τη δική µας ανοχή, σε «φυσιολογικό» τρόπο διακυβέρνησης, τρόπο ο οποίος καθορίζει σε µεγάλο βαθµό τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική πολιτική των κρατών. Το βιβλίο του κορυφαίου Ιταλού φιλοσόφου διερευνά σε βάθος τις σύνθετες ιστορικές πτυχές του ζητήµατος, αναλύει τα αίτια και τις επιπτώσεις του στις σηµερινές κοινωνίες και εξετάζει τις «µεταµορφώσεις» του µέσα στο χρόνο – από τα στρατόπεδα θανάτου του Χίτλερ ως τις φυλακές του Γκουαντάναµο του Μπους. Όταν η κατάσταση εξαίρεσης τείνει να γίνει ο κανόνας, οι θεσµοί και οι ισορροπίες των δηµοκρατικών συνταγµάτων δεν µπορούν να λειτουργήσουν και το ίδιο το όριο ανάµεσα στη δηµοκρατία και τον απολυταρχισµό µοιάζει να καταλύεται. Κινούµενος σ’ έναν, εν πολλοίς, αχαρτογράφητο χώρο ανάµεσα στην πολιτική και το δίκαιο, ανάµεσα στην έν¬νοµη τάξη και την καθηµερινή ζωή, χώρο τον οποίο οι περισσότεροι ιστορικοί και πολιτικοί επιστήµονες αρνούνται να µελετήσουν, ο Αγκάµπεν εξετάζει µία προς µία τις νοµικές θεωρίες που αφορούν την κατάσταση εξαίρεσης και φωτίζει µε έναν ουσιαστικό και ριζοσπαστικό τρόπο τη σκοτεινή σχέση που συνδέει τη βία µε το δίκαιο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ Η «ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΞΑΙΡΕΣΗΣ» ΕΙΝΑΙ
ΕΝΑΣ, ΠΡΟ ΠΟΛΛΟΥ, ΠΑΓΙΩΜΕΝΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ. ΑΝ ΟΧΙ Ο ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ, ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ Ο ΠΙΟ ΣΤΑΘΕΡΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ, ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ ΤΟΝ ΤΟΝΟ ΣΤΑ ΤΕΚΤΑΙΝΟΜΕΝΑ ΕΠΙ ΣΚΗΝΗΣ, Ο ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΚΟΙΝΟΣ ΠΑΡΟΝΟΜΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΗΣ.



Πώς έχει νομιμοποιηθεί η προκήρυξη των πρόωρων εκλογών; Παρ΄ ότι το χρονικό διάστημα που πρέπει να μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο εκλογικές αναμετρήσεις είναι προκαθορισμένο και κανείς δεν αμφισβητεί ούτε το διάστημα ούτε την ανάγκη προκαθορισμού του, όλοι συμφωνούν ότι η εκάστοτε κυβέρνηση, με την πρώτη δυσκολία, δικαιούται να προστρέξει στην απόφαση του κυρίαρχου λαού, να ανανεώσει την εντολή της ή να ξεφορτωθεί τις ευθύνες της.
Με τη συνδρομή της υποκρισίας, του πιο δημοκρατικά μοιρασμένου αγαθού στην πολιτική ζωή της χώρας, το παραμικρό πρόσχημα μακιγιάρεται σε «μείζον εθνικό θέμα». Από πόσα «μείζονα εθνικά θέματα» πάσχει η πρόσφατη ιστορία μας; Αν όντως τα μετρήσουμε, και αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι παρά τη συρροή των «μειζόνων» θεμάτων η Ελλάδα εξακολουθεί να υπάρχει, τότε δύο τινά συμβαίνουν: ή οι πολιτικοί μας είναι γίγαντες, που καταφέρνουν να τα λύσουν, ή εμείς είμαστε ηλίθιοι.

Θυμάστε για ποιον λόγο έγιναν πρόωρα οι πρόσφατες εκλογές; Εγώ πάντως δεν θυμάμαι. Και δεν θυμάμαι κανέναν από όσους διεκδίκησαν την ψήφο μας να θυμήθηκε να το αναφέρει στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας.

Θυμάστε πότε έγιναν για τελευταία φορά εκλογές στην ώρα τους; Εγώ πάντως δεν θυμάμαι και, για να είμαι ειλικρινής, δεν θυμάμαι αν, από τότε που άρχισα να ψηφίζω, από τη μεταπολίτευση του ΄74 δηλαδή, συνέβη κάτι τέτοιο. Από αυτήν την άποψη, και αν στηριχθούμε στον ορισμό που δίνει ο Αγκάμπεν, η «κατάσταση εξαίρεσης»- μια κατάσταση δηλαδή όπου η ανάγκη μετατρέπει την εξαίρεση σε κανόνα- είναι το στοιχείο το οποίο κατ΄ εξοχήν διασφαλίζει τη σταθερότητα της ελληνικής δημοκρατίας, αφού είναι αυτή που αποφασίζει για το πότε η εν λόγω δημοκρατία θα εκφρασθεί μετά βαΐων, κλάδων και Καγιέν ως δημοκρατία.



Απορρύθμιση

Θα μου πείτε, αυτά είναι τεχνικά ζητήματα. Κοστίζουν κάτι δισεκατομμύρια παραπάνω, τα οποία εμείς τα πληρώνουμε, αλλά τουλάχιστον περνάμε ωραία. Τι έχετε να πείτε όμως για την αλλαγή του εκλογικού νόμου; Πόσες φορές έχει αλλάξει; Ο εκάστοτε εκλογικός νόμος είναι η εξαίρεση ενός κανόνα η οποία ορίζει ότι πρέπει να αλλάζει ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία, τις πλειοψηφίες, τα καλά και συμφέροντα των δημοσκοπήσεων. Και το Σύνταγμα; Με πόσες αναθεωρήσεις έχει διασκεδάσει την πλήξη του πατριωτισμού των Ελλήνων; Και η φορολογική νομοθεσία; Με πόσες μεταρρυθμίσεις έχει καταπονήσει την αξιοπιστία του ελληνικού κράτους και το επίπεδο ζωής των πολιτών του;

Αν μάλιστα εγκαταλείψουμε τα χωρικά ύδατα της πολιτικής υψηλοφροσύνης και περάσουμε στις αχανείς εκτάσεις της κοινωνίας των πολιτών, εκεί πλέον θα διαπιστώσουμε πως η «κατάσταση εξαίρεσης» είναι κάτι παραπάνω από κανόνας. Είναι ο ψυχολογικός ρυθμιστής- ή απορρυθμιστής- της καθημερινότητάς μας, διαλέγετε και παίρνετε.

Ανεβαίνει το θερμόμετρο, όπως κάθε καλοκαίρι ανεβαίνει το θερμόμετρο, η κατάσταση χρήζεται πρωτοφανής και διαλύεται το σύμπαν. Πέφτει το θερμόμετρο, όπως κάθε χειμώνα πέφτει το θερμόμετρο, η κατάσταση και πάλι χρήζεται πρωτοφανής και πάλι διαλύεται το σύμπαν.

Περιμένεις στο φανάρι και, επειδή έχει λίγο παραπάνω κίνηση, όπως κάθε μέρα τέτοια ώρα έχει λίγο παραπάνω κίνηση, το κνώδαλο με το 4Χ4 περνάει με κόκκινο αδιαφορώντας για την ακεραιότητα του σκελετού σου, ο μικρονοϊκός με το μηχανάκι ανεβαίνει στο πεζοδρόμιο και ο τροχονόμος δείχνει κατανόηση, αφού είναι προφανές πως έχουμε να κάνουμε με «κατάσταση εξαίρεσης». Κάθε μέρα, πηγαίνοντας με τα πόδια στη δουλειά μου είμαι αναγκασμένος να αλλάζω συνεχώς πεζοδρόμιο, είτε γιατί ο επιτυχημένος συμπολίτης μου έχει παρκάρει μεγαλοπρεπώς στον χώρο που ανήκει στους πεζούς- αφού καταχρεώθηκε για να το αγοράσει, τουλάχιστον να το αξιοποιήσει- είτε γιατί κάποιος εργολάβος ανοίγει τρύπες με τα κομπρεσέρ του για να συμβάλει κι αυτός στη μείωση του δείκτη της ανεργίας.



Ακροβασίες

Όλα αυτά τα λέω γιατί, προσπαθώντας να διαβάσω το δοκίμιο του Αγκάμπεν, σκεφτόμουν ότι εμείς οι Έλληνες δεν έχουμε κανέναν απολύτως λόγο να μεμψιμοιρούμε. Έχοντας συνηθίσει να ζούμε σε μόνιμη «κατάσταση εξαίρεσης», μπορούμε να αισθανόμαστε πλήρως εξοπλισμένοι για να αντιμετωπίσουμε τη διεθνή συγκυρία, ή μάλλον τη μορφή που έχει υιοθετήσει ο «τρόπος διακυβέρνησης» στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.

Κατ΄ αρχάς, να εξηγήσω τι εννοώ όταν λέω ότι «προσπάθησα» να διαβάσω το δοκίμιο. Προσπαθώντας να συγκεράσει την ακαδημαϊκή εγκυρότητα με μια διάθεση περιγραφής μιας συγκυρίας, ο Άγκαμπεν οδηγείται σε ένα σωρό εκφραστικές ακροβασίες οι οποίες μάλλον δυσχεραίνουν την επικοινωνία του με τον αναγνώστη: «Η άμεσα βιοπολιτική σημασία της κατάστασης εξαίρεσης ως αρχετυπικής δομής στην οποία το δίκαιο εμπερικλείει το έμβιο ον μέσω της ίδιας του της αναστολής αναδεικνύεται σαφώς με τη στρατιωτική διαταγή (military order) που εξέδωσε ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής στις 13 Νοεμβρίου 2001». Δεν ξέρω αν φταίει η μετάφραση ή το πρωτότυπο, εκείνο που ξέρω είναι ότι διαβάζοντας τέτοιες φράσεις το μόνο που μπορείς να πεις είναι: και ο νοών νοείτω.



Δημοκρατία

Τέλος πάντων. Εκείνο που νομίζω πως θέλει να πει ο Άγκαμπεν είναι ότι η αναγνώριση της νομιμότητας μιας «κατάστασης εξαίρεσης»- σαν αυτή που επέβαλε ο Μπους μετά την κήρυξη του πολέμου του κατά της τρομοκρατίας- αποτελεί πρόβλημα όχι μόνο για τους κρατουμένους του Γκουαντάναμο, οι οποίοι έχουν απογυμνωθεί από κάθε νομική υπόσταση, αλλά και για την ίδια την έννοια της δημοκρατίας.



ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ 8-3-2008