ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ

Ήδη από τις απαρχές της κοινοβιακής ιστορίας του Αγίου Όρους καταγράφεται στις πηγές μια ιδιαίτερη όψη του, ενταγμένη στην ευρύτερη πνευματική υπόσταση του Αγιορείτικου μοναχισμού, με την εμφάνιση λογίων μοναχών που συχνά προέρχονταν από αριστοκρατικά περιβάλλοντα και είχαν λάβει κατά τον πρότερο βίο τους υψηλή παιδεία στα μεγάλα κέντρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη. Το στοιχείο αυτό λειτούργησε καθοριστικά στα πνευματικά και λογοτεχνικά ενδιαφέροντά τους και αποτυπώθηκε στο έργο τους και μετά την έλευση τους στο Άγιον Όρος.
Επιπλέον, η λογιοσύνη προσώπων που εγκαταβίωσαν στον Άθωνα και που ενίοτε σχετίζονται με την ίδρυση μονών εντός και εκτός αυτού, επέδρασε στην όλη πνευματική συγκρότηση και φυσιογνωμία του Αγιορείτικου μοναχισμού και σχετίζεται άμεσα με την πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη που γνώρισε το Άγιον Όρος ανά τους αιώνες. Συχνά τα πρόσωπα αυτά επιδόθηκαν σε σημαντικό συγγραφικό και μεταφραστικό έργο που, παράλληλα με την πρωτεύουσα στόχευσή του, αναδεικνύει με έμφαση σημαντικές συνιστώσες της βυζαντινής λογιοσύνης. Άμεσος μάρτυρας αυτής της τάσεως καθίστανται και οι Αγιορείτικες Βιβλιοθήκες, ταμεία όχι μόνο πνευματικής παιδείας και θεολογικής σοφίας αλλά και θύραθεν, αφού αρκετά χειρόγραφα, ήδη από την αφετηρία της κοινοβιακής ιστορίας του Άθωνος, έχουν αποκλειστικά "κοσμικό" περιεχόμενο (λογοτεχνικό, ιατρικό, γεωγραφικό, μαθηματικό, νομικό κ.ά.). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει τον παραδοσιακά μη μανιχαϊστικό τρόπο θεώρησης της μοναχικής πνευματικότητας από τους πολιστές του Αγίου Όρους, αφού η απόκτηση "εγκυκλίου" σοφίας από τον άνθρωπο και τα ποικίλα, προχριστιανικά ή και εξωχριστιανικά επιτεύγματά του, όπως η αρχαία ελληνική σκέψη, οι επιστήμες και οι τέχνες, ορώνται μέσα στην ολιστική θεώρηση της ανθρώπινης ιστορίας από τον Χριστιανισμό.