Πολιτική των φύλων

Κριτική
Η συγγραφέας, καθηγήτρια της φιλοσοφίας και σύζυγος του Γάλλου πρωθυπουργού Λιονέλ Ζοσπέν, υπερασπίζοντας το αίτημα των γυναικών για την ισότιμη εκπροσώπησή τους στην πολιτική, εξετάζει από φιλοσοφική, ανθρωπολογική και πολιτική άποψη το φεμινιστικό κίνημα στην ιστορική του διαδρομή. Η βασική θέση της Αγκασενσκί μπορεί να διατυπωθεί ως εξής; Ο καθένας μας γεννιέται κορίτσι ή αγόρι, ο καθένας μας γίνεται γυναίκα ή άντρας. Η διαφορά των φύλων είναι ένα φυσικό δεδομένο που όμως οι κοινωνίες ερμηνεύουν ποικιλοτρόπως, με βασικό ερμηνευτικό μοντέλο την κυριαρχία του αρσενικού πάνω στο θηλυκό. Το κλασικό φεμινιστικό κίνημα επεχείρησε να αποκαταστήσει την ισότητα περιφρονώντας τη θηλυκότητα. Η Αγκασενσκί προτείνει μια φιλοσοφία της διττότητας που αρνείται το ανδροκρατικό μοντέλο αλλά αποδέχεται την θηλυκότητα. Ασκώντας κριτική στην Σιμόν ντε Μπωβουάρ, η συγγραφέας υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει καμιά αντίφαση ανάμεσα στην ελευθερία των γυναικών και στο βιολογικό τους πεπρωμένο και ότι η μητρότητα αποτελεί προνομιακή εμπειρία.


Ο αναστοχασμός με θέμα τη διαφορά των φύλων, το γεγονός ότι η ανθρωπότητα είναι φτιαγμένη από άντρες και από γυναίκες, παρά την κοινοτοπία των λέξεων, είναι ένας πραγματικός αναστοχασμός για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία μας, μια νέα ιδέα που προαναγγέλλει τη φιλοσοφία της «μεικτότητας».


Στις αρχές της δεκαετίας του '70 η Sylviane Agacinski συναντά τον Ζακ Ντεριντά. «Παρά την απομόνωση και τις εχθρικές διαθέσεις των πανεπιστημιακών», ο Ντεριντά εργάζεται με μια μικρή ομάδα (Jean-Luc Nancy, Philippe Lacoue-Labarthe) πάνω σε μια εν τω γίγνεσθαι φιλοσοφική έννοια: τη διαφορετικότητα (το πρόβλημα του Αλλου). Ο αναστοχασμός τους προσπαθεί να εξηγήσει ότι δεν υπάρχει απλή καταγωγή, ότι κάθε άτομο είναι εξαρχής ετερογενές, διπλό, διαιρεμένο και όχι ενιαίο. Αυτό το ερώτημα θα επηρεάσει αποφασιστικά τον τρόπο σκέψης της νεαρής φιλοσόφου. Την ίδια περίοδο ένα άλλο γεγονός θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στη ζωή της: η συνάντηση με τον μελλοντικό πρωθυπουργό Λιονέλ Ζοσπέν. Η πολιτική δεν τους απασχολεί ιδιαίτερα, ο Ζοσπέν επιδιώκει μια θέση πρεσβευτή, η Sylviane Agacinski, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS), διευθύνει ένα σεμινάριο με θέμα τη φιλοσοφία της τέχνης. Θα χρειαστεί η αποτυχία του τότε πρωθυπουργού Μισέλ Ροκάρ και η άρνηση του Ζακ Ντελόρ να θέσει υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές για να βρεθεί και πάλι ο Λιονέλ Ζοσπέν στο κέντρο της πολιτικής κονίστρας. Με την έλευσή του στην εξουσία αγωνίζεται να επιβάλει, με τη μέθοδο της ποσόστωσης, μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική ζωή της Γαλλίας. Θα ακολουθήσει μια έντονη ανταλλαγή απόψεων γι' αυτό που στη Γαλλία θα ονομαστεί «ισοτιμία» (parite). Η κοινή γνώμη παθιάζεται και διαιρείται. Η Sylviane Agacinski τοποθετείται δημοσίως, με τον τρόπο της όμως, ως πολίτης και φιλόσοφος. Επικεντρώνει τη φιλοσοφική της ενασχόληση στην έννοια της διαφορετικότητας, η οποία στην περίπτωση των γυναικών επιτρέπει να διαμορφωθεί το ιδεώδες της πολιτικής ισοτιμίας (νομοθετική πραγματικότητα σήμερα) και να ανοίξουν δρόμοι για πολλές άλλες μεταρρυθμίσεις που χρόνια φεμινιστικών αγώνων είχαν καταστήσει αδύνατες.


Πράγματι, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι γυναίκες απείχαν από την εξουσία ή από τα άμεσα πολιτικά διακυβεύματα. Εμπιστεύονταν την αρχή του δημοκρατικού ουνιβερσαλισμού, σύμφωνα με την οποία η ιδιότητα του «πολίτη» καθιστά ίσους όλους τους ανθρώπους, λευκούς και μαύρους, άντρες και γυναίκες, προβάλλοντας ένα και μοναδικό πρότυπο, το σεξουαλικά ουδέτερο και καθ' όλα ίσο άτομο. Αυτός ο ουνιβερσαλισμός όμως μεθόδευσε, με τρόπο υπόγειο, την αφομοίωση των γυναικών μέσα στον κόσμο των αντρών, διότι, ανεξάρτητα από όσα λέγονται, ζούμε σε έναν κόσμο που συνέλαβαν και οικοδόμησαν οι άντρες και στον οποίο το καθολικό ταυτίζεται με το αρσενικό. Διδάσκοντας Πλάτωνα ή Κίρκεγκαρντ η Sylviane Agacinski διαπιστώνει με έκπληξη ότι δεν αναλύει τον αναστοχασμό παγκόσμιων και ουδέτερων ατόμων αλλά ατόμων με φυλετική ταυτότητα των οποίων οι έννοιες διαποτίζονται από την ιεραρχία αρσενικό/θηλυκό. Τα ίχνη αυτής της φιλοσοφίας πάνω στα εννοιολογικά οικοδομήματα, είναι έντονα. Οι πρώτες φεμινίστριες ­με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ επικεφαλής­, στις οποίες οφείλουμε τόσα πολλά, προσπαθώντας να αποτινάξουν τον ρόλο-ζυγό που η κοινωνία επέβαλλε στις γυναίκες αποδέχθηκαν την ταύτιση με τους άντρες, αρνούμενες ακόμη και τα δικαιώματα του φύλου τους, όπως το δικαίωμα να φέρνουν στον κόσμο παιδιά, ένα από τα ωραιότερα σύμβολα της θηλυκότητας, και ακολούθησαν την πεπατημένη οδό της φιλοσοφίας όλων των εποχών. Η Agacinski θέτει το ερώτημα του αποκλεισμού της αναπαραγωγής από τη φιλοσοφία. Γιατί από την εποχή του Συμποσίου του Πλάτωνα η φιλοσοφία αναγκάστηκε να επιλέξει ανάμεσα στον έρωτα για τις ιδέες (και την ψυχή των εφήβων) και στην επιθυμία για απόκτηση απογόνων (επομένως την επιθυμία της γυναίκας).


Η Σιμόν ντε Μποβουάρ και οι γυναίκες της γενιάς της δεν είδαν ή δεν θέλησαν να δουν ότι δεν ήταν δυνατή η υλοποίηση της ισότητας αν ο κόσμος παρέμενε ίδιος. Για τη Sylviane Agacinski, αν ο ουνιβερσαλισμός συνίσταται στο να αγνοούμε πλήρως τη διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, δηλαδή τον ουσιώδη μεικτό χαρακτήρα του ανθρωπίνου γένους, τότε επιβάλλεται η κριτική του, από φιλοσοφική και πολιτική σκοπιά, και η απόδειξη ότι κάθε φορά που αποσιωπούμε αυτή τη διαφορά ταυτίζουμε το ανθρώπινο είδος με ένα μόνο φύλο, το ανδρικό φύλο. Για να ξαναβρούμε την ελευθερία σκέψης και να προχωρήσουμε, πρέπει να αποδεχθούμε την παγκοσμιότητα της διαφοράς.

Πρόκειται για μια σκέψη «που ωθεί καθένα από τα δύο φύλα να συνειδητοποιήσει ότι από μόνο του είναι ενσάρκωση του "ανθρώπου" και το υποχρεώνει να συνυπάρχει με το άλλο φύλο». Ένα νέο αλφάβητο των πιθανών σχέσεων διαμορφώνεται, πιο πολύπλοκο και πιο εύθραυστο, διότι προϋποθέτει μεγάλη ανοχή. Δεν θα ξεχνάμε έτσι ότι στα δημοκρατικά πολιτεύματά μας ένας πολίτης στους δύο είναι γυναίκα.

Κατρίν Βελισσάρη, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 22-04-2001