0
Your Καλαθι
Μυθιστόρημα με κοκαϊνη
Περιγραφή
Όταν δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο Παρίσι, στη δεκαετία του 1930, το «Μυθιστόρημα με κοκαϊνη» δημιουργεί σκάνδαλο στον κύκλο των ρώσων μεταναστών, ίσως όχι τόσο ΄’ογω του ίδιου του θέματός του, όσο του τρόπου με τον οποίο ο συγγραφέας το προσεγγίζει.
Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στη διάρκεια της εφηβείας του αφηγητή, από τον Α'Παγκόσμιο Πόλεμο ως λίγο μετά τη Ρωσική Επανάσταση. Ο Βαντίμ είναι σκληρός, άστατος, εγωιστής. Κάποιο βράδυ βουλιάζει στο γαλάζιο βλέμμα της Σόνιας, άφοβος και άοπλος, με κίνδυνο να χαθεί. Στο δρομολόγιο από την αληθινή ευτυχία ώς τον τεχνητό παράδεισο, ο Βαντίμ θα ανακαλύψει σύντομα την κοκαίνη,
«ανάλαφρη σαν μαγική». Κι εδώ θα έρθουν να τσακιστούν όλες οι περιπέτειες της πρώτης νιότης.
Ο συγγραφέας όμως δεν βρίσκεται εκεί για να απαντήσει στην πολεμική. Ποτέ κανείς δε συνάντησε τον μυστηριώδη κύριο Μ. Αγκέεφ στη Γαλλία, αλλά και οι πληροφορίες ότι κάποιοι ίσως τον είδαν κάπου αλλού παρέμειναν απλές εικασίες. Μέχρι σήμερα, στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτα για τον άνθρωπο που έγραψε το «Μυθιστόρημα με κοκαϊνη». Πάντως όποιος κι αν ήταν ο Μ. Αγκέεφ, μας άφησε ένα βιβλίο συναρπαστικό.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Χρήσιμο είναι να το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή: Το Μυθιστόρημα με κοκαΐνη θα ήταν ένα καλό βιβλίο ακόμη κι αν ο τίτλος του ήταν λιγότερο προκλητικός, ακόμη κι αν η υπόθεση της δημιουργίας του δεν καλυπτόταν από πυκνό σκοτάδι, ακόμη κι αν ο συγγραφέας του δεν παρέμενε ως σήμερα ουσιαστικά άγνωστος. Θα ήταν ένα καλό βιβλίο γιατί δεν παραχωρεί ούτε στιγμή χώρο στην κοινοτοπία, στον εύκολο εντυπωσιασμό, στην ηθικολογία ή στη φλυαρία. Κλιμακώνεται αβίαστα, δίχως ασάφειες και διφορούμενα, και διαπνέεται από γνήσιο συγγραφικό οίστρο - ακόμη και όταν ο αφηγητής φαντάζει αποστασιοποιημένος ή κυνικός. Επιπλέον είναι ένα κείμενο που δεν μαρτυρά εύκολα τις επιρροές του και που, ενώ αποτελεί οξυδερκή καθρέφτη της εποχής του, και μάλιστα μ' έναν δόλια υπόγειο τρόπο, την ίδια στιγμή εμφανίζεται να την υπερβαίνει και μάλιστα επιδεικτικά.
Από την άλλη βέβαια υπάρχει ο μύθος και πριν από αυτόν ορισμένα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Απαρχή όλων ήταν ένα δέμα, προερχόμενο από την Κωνσταντινούπολη, με παραλήπτη το ρωσικό περιοδικό Nombres, το οποίο εκδιδόταν από την κοινότητα των ρώσων εμιγκρέδων στο Παρίσι. Μέσα στο δέμα υπήρχε ένα χειρόγραφο με τίτλο Αφήγηση με κοκαΐνη και την υπογραφή Μ. Αγκέεφ. Το χειρόγραφο δημοσιεύθηκε αρχικά στο εν λόγω - βραχύβιο - περιοδικό και στη συνέχεια εκδόθηκε σε βιβλίο υπό τον οριστικό τίτλο Μυθιστόρημα με κοκαΐνη. Μία ακόμη νουβέλα με την υπογραφή Μ. Αγκέεφ είδε το φως της δημοσιότητας λίγα χρόνια αργότερα, το 1934, στο μικρής κυκλοφορίας περιοδικό Rencontres, στο Παρίσι και πάλι. Είχε τον τίτλο Ενας δύστροπος λαός και έμελλε να είναι η δεύτερη και τελευταία εμφάνιση αυτού του ονόματος στην ιστορία της λογοτεχνίας.
Εκεί βέβαια που τελειώνει η ιστορία αρχίζει συνήθως ο μύθος: ποιος πραγματικά ήταν ο Μ. Αγκέεφ; Μήπως πίσω από αυτό το όνομα κρύβεται όντως ο μέγας Ναμπόκοφ, όπως νομίστηκε αρχικά; Πρόκειται για κάποιον άγνωστο που το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία εξατμίστηκε το ίδιο γρήγορα όπως γεννήθηκε; Ή μήπως ένας ενδεχόμενος πρόωρος θάνατος, παρόμοιος με αυτόν που βρίσκει τον αφηγητή του βιβλίου του, έβαλε ένα ξαφνικό τέλος στη σύντομη συγγραφική του καριέρα; Οποια απάντηση και αν επιλέξει κανείς, οφείλει να παραδεχτεί ότι η περίπτωση Αγκέεφ ξεχωρίζει, τουλάχιστον από το γεγονός ότι ακόμη και σήμερα, και παρά την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος που προκάλεσε η έκδοση της Κοκαΐνης στα γαλλικά τέσσερα χρόνια νωρίτερα, ουδέν νεότερο υπάρχει για τον μυστηριώδη συγγραφέα. Μια αγγελία αναζήτησής του που δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα στο Παρίσι και στην Κωνσταντινούπολη τη δεκαετία του ογδόντα δεν απέδωσε και αυτή το παραμικρό.
Αυτό που εντυπωσιάζει στην ανάγνωση της Κοκαΐνης δεν είναι τόσο ο ουδέτερος και ψυχρός τρόπος του συγγραφέα στις περιγραφές του σχετικά με τη χρήση της ουσίας, ούτε και το γεγονός ότι απουσιάζει εντελώς ο καταγγελτικός χαρακτήρας που θα ανέμεναν ορισμένοι από ένα ρωσικό κείμενο της εποχής. Η λογοτεχνία, ακόμη και παλιότερων εποχών, βρίθει από αντίστοιχα παραδείγματα, ενώ στον αιώνα μας τα λογοτεχνικά κείμενα που συνδέονται με τη χρήση ψυχότροπων ουσιών έχουν αναχθεί σε αυτόνομο λογοτεχνικό είδος - ξεκινώντας από το Junky του πατριάρχη του είδους Μπάροουζ ως και το πρόσφατο Trainspoting. Αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι ο ωμός ρεαλισμός της γραφής, σε συνδυασμό με το εντελώς σύγχρονο φιλοσοφικό υπόβαθρο. Τα παραπάνω αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η ιστορία διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης, την οποία ο συγγραφέας αρέσκεται να αποσιωπά επιδεικτικά, δίχως ωστόσο να την αφήνει ουσιαστικά ασχολίαστη.
Η πλοκή είναι απλή, αν όχι υποτυπώδης. Το βιβλίο ξεκινάει με την περιγραφή της ζωής μιας ομάδας λυκειόπαιδων κατά την προεπαναστατική εποχή, όπου και σκιαγραφούνται οι περισσότεροι βασικοί χαρακτήρες. Ο Στάιν, το εβραιόπουλο, ο Εγκόροφ ή Γιαγκ, ο γόνος πλούσιου γαιοκτήμονα, ο φιλόδοξος Μπουρκέβιτς, ο παθιασμένος επαναστάτης αργότερα, και βέβαια ο Βαντίμ, ο νεαρός αμοραλιστής αφηγητής που ντρέπεται για την κουρελού και γριά μάνα του. Στο δεύτερο μέρος κυριαρχεί η εξιστόρηση του μεγάλου αποτυχημένου έρωτα του Βαντίμ για την όμορφη Σόνια, πράγμα που τον βυθίζει ακόμη περισσότερο στην απελπισία και στην υπαρξιακή κρίση που εξαρχής τον βασανίζει.
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, που ευλόγως τιτλοφορείται Κοκαΐνη, παρακολουθούμε την αφήγηση των εμπειριών του αφηγητή από την καταβύθισή του στα ναρκωτικά, και της οριστικής, ως τον θάνατο, κατάπτωσής του. Είναι επίσης το κεφάλαιο στο οποίο ο συγγραφέας σωρεύει ορισμένους εξαιρετικά ευφυείς στοχασμούς, που μολονότι έχουν ως αφετηρία την κατάσταση του ήρωά του, καταλήγουν σε οξυδερκέστατα σχόλια σε σχέση και με τα ιστορικά τεκταινόμενα. Ετσι, αφού αναλύει, με παραδείγματα από το θέατρο ή την καθημερινότητα, τον ψυχικό μηχανισμό που ευθύνεται για τις απότομες εναλλαγές διάθεσης που προκαλεί η χρήση της κοκαΐνης και αφού τον συσχετίζει με βαθύτερες πραγματικότητες της ανθρώπινης φύσης, ο αφηγητής, απευθυνόμενος στους πρωτοστατούντες της τότε Νέας Τάξης, τους «μελλοντικούς προφήτες της ανθρωπότητας», καταλήγει: «Αγαπητοί καλοί μας προφήτες! Μη μας αγγίζετε, μην αναζωπυρώνετε μέσα στις ψυχές μας τα ανώτερα ανθρώπινα συναισθήματα και μην κάνετε καμιά απόπειρα να μας κάνετε καλύτερους. Γιατί, βλέπετε, όσο είμαστε κακοί, αρκούμαστε σε μικρές δειλίες. Οταν γινόμαστε καλύτεροι, σκοτώνουμε». Μια προφητική, αν μη τι άλλο, παρατήρηση, σήμερα που μετριούνται σε εκατομμύρια τα πτώματα που άφησε πίσω της εκείνη η εποχή, θέατρο των ευγενέστερων προθέσεων.
Το Μυθιστόρημα με Κοκαΐνη φανερώνει ένα συγγραφέα με ταλέντο και προσωπικότητα, τέτοια που δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε ότι έμεινε δίχως ουσιαστική συνέχεια. Εν τέλει όμως, είτε πίσω από το όνομα Μ. Αγκέεφ κρύβεται κάποιος του διαμετρήματος του Ναμπόκοφ είτε απλώς ένας ταλαντούχος εμιγκρές που χάθηκε για πάντα στου τεκέδες της Κωνσταντινούπολης, το έργο του είναι εδώ, ζωντανό και επίκαιρο.
Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)
ΤΟ ΒΗΜΑ , 08-09-2002
Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στη διάρκεια της εφηβείας του αφηγητή, από τον Α'Παγκόσμιο Πόλεμο ως λίγο μετά τη Ρωσική Επανάσταση. Ο Βαντίμ είναι σκληρός, άστατος, εγωιστής. Κάποιο βράδυ βουλιάζει στο γαλάζιο βλέμμα της Σόνιας, άφοβος και άοπλος, με κίνδυνο να χαθεί. Στο δρομολόγιο από την αληθινή ευτυχία ώς τον τεχνητό παράδεισο, ο Βαντίμ θα ανακαλύψει σύντομα την κοκαίνη,
«ανάλαφρη σαν μαγική». Κι εδώ θα έρθουν να τσακιστούν όλες οι περιπέτειες της πρώτης νιότης.
Ο συγγραφέας όμως δεν βρίσκεται εκεί για να απαντήσει στην πολεμική. Ποτέ κανείς δε συνάντησε τον μυστηριώδη κύριο Μ. Αγκέεφ στη Γαλλία, αλλά και οι πληροφορίες ότι κάποιοι ίσως τον είδαν κάπου αλλού παρέμειναν απλές εικασίες. Μέχρι σήμερα, στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτα για τον άνθρωπο που έγραψε το «Μυθιστόρημα με κοκαϊνη». Πάντως όποιος κι αν ήταν ο Μ. Αγκέεφ, μας άφησε ένα βιβλίο συναρπαστικό.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Χρήσιμο είναι να το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή: Το Μυθιστόρημα με κοκαΐνη θα ήταν ένα καλό βιβλίο ακόμη κι αν ο τίτλος του ήταν λιγότερο προκλητικός, ακόμη κι αν η υπόθεση της δημιουργίας του δεν καλυπτόταν από πυκνό σκοτάδι, ακόμη κι αν ο συγγραφέας του δεν παρέμενε ως σήμερα ουσιαστικά άγνωστος. Θα ήταν ένα καλό βιβλίο γιατί δεν παραχωρεί ούτε στιγμή χώρο στην κοινοτοπία, στον εύκολο εντυπωσιασμό, στην ηθικολογία ή στη φλυαρία. Κλιμακώνεται αβίαστα, δίχως ασάφειες και διφορούμενα, και διαπνέεται από γνήσιο συγγραφικό οίστρο - ακόμη και όταν ο αφηγητής φαντάζει αποστασιοποιημένος ή κυνικός. Επιπλέον είναι ένα κείμενο που δεν μαρτυρά εύκολα τις επιρροές του και που, ενώ αποτελεί οξυδερκή καθρέφτη της εποχής του, και μάλιστα μ' έναν δόλια υπόγειο τρόπο, την ίδια στιγμή εμφανίζεται να την υπερβαίνει και μάλιστα επιδεικτικά.
Από την άλλη βέβαια υπάρχει ο μύθος και πριν από αυτόν ορισμένα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Απαρχή όλων ήταν ένα δέμα, προερχόμενο από την Κωνσταντινούπολη, με παραλήπτη το ρωσικό περιοδικό Nombres, το οποίο εκδιδόταν από την κοινότητα των ρώσων εμιγκρέδων στο Παρίσι. Μέσα στο δέμα υπήρχε ένα χειρόγραφο με τίτλο Αφήγηση με κοκαΐνη και την υπογραφή Μ. Αγκέεφ. Το χειρόγραφο δημοσιεύθηκε αρχικά στο εν λόγω - βραχύβιο - περιοδικό και στη συνέχεια εκδόθηκε σε βιβλίο υπό τον οριστικό τίτλο Μυθιστόρημα με κοκαΐνη. Μία ακόμη νουβέλα με την υπογραφή Μ. Αγκέεφ είδε το φως της δημοσιότητας λίγα χρόνια αργότερα, το 1934, στο μικρής κυκλοφορίας περιοδικό Rencontres, στο Παρίσι και πάλι. Είχε τον τίτλο Ενας δύστροπος λαός και έμελλε να είναι η δεύτερη και τελευταία εμφάνιση αυτού του ονόματος στην ιστορία της λογοτεχνίας.
Εκεί βέβαια που τελειώνει η ιστορία αρχίζει συνήθως ο μύθος: ποιος πραγματικά ήταν ο Μ. Αγκέεφ; Μήπως πίσω από αυτό το όνομα κρύβεται όντως ο μέγας Ναμπόκοφ, όπως νομίστηκε αρχικά; Πρόκειται για κάποιον άγνωστο που το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία εξατμίστηκε το ίδιο γρήγορα όπως γεννήθηκε; Ή μήπως ένας ενδεχόμενος πρόωρος θάνατος, παρόμοιος με αυτόν που βρίσκει τον αφηγητή του βιβλίου του, έβαλε ένα ξαφνικό τέλος στη σύντομη συγγραφική του καριέρα; Οποια απάντηση και αν επιλέξει κανείς, οφείλει να παραδεχτεί ότι η περίπτωση Αγκέεφ ξεχωρίζει, τουλάχιστον από το γεγονός ότι ακόμη και σήμερα, και παρά την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος που προκάλεσε η έκδοση της Κοκαΐνης στα γαλλικά τέσσερα χρόνια νωρίτερα, ουδέν νεότερο υπάρχει για τον μυστηριώδη συγγραφέα. Μια αγγελία αναζήτησής του που δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα στο Παρίσι και στην Κωνσταντινούπολη τη δεκαετία του ογδόντα δεν απέδωσε και αυτή το παραμικρό.
Αυτό που εντυπωσιάζει στην ανάγνωση της Κοκαΐνης δεν είναι τόσο ο ουδέτερος και ψυχρός τρόπος του συγγραφέα στις περιγραφές του σχετικά με τη χρήση της ουσίας, ούτε και το γεγονός ότι απουσιάζει εντελώς ο καταγγελτικός χαρακτήρας που θα ανέμεναν ορισμένοι από ένα ρωσικό κείμενο της εποχής. Η λογοτεχνία, ακόμη και παλιότερων εποχών, βρίθει από αντίστοιχα παραδείγματα, ενώ στον αιώνα μας τα λογοτεχνικά κείμενα που συνδέονται με τη χρήση ψυχότροπων ουσιών έχουν αναχθεί σε αυτόνομο λογοτεχνικό είδος - ξεκινώντας από το Junky του πατριάρχη του είδους Μπάροουζ ως και το πρόσφατο Trainspoting. Αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι ο ωμός ρεαλισμός της γραφής, σε συνδυασμό με το εντελώς σύγχρονο φιλοσοφικό υπόβαθρο. Τα παραπάνω αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η ιστορία διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης, την οποία ο συγγραφέας αρέσκεται να αποσιωπά επιδεικτικά, δίχως ωστόσο να την αφήνει ουσιαστικά ασχολίαστη.
Η πλοκή είναι απλή, αν όχι υποτυπώδης. Το βιβλίο ξεκινάει με την περιγραφή της ζωής μιας ομάδας λυκειόπαιδων κατά την προεπαναστατική εποχή, όπου και σκιαγραφούνται οι περισσότεροι βασικοί χαρακτήρες. Ο Στάιν, το εβραιόπουλο, ο Εγκόροφ ή Γιαγκ, ο γόνος πλούσιου γαιοκτήμονα, ο φιλόδοξος Μπουρκέβιτς, ο παθιασμένος επαναστάτης αργότερα, και βέβαια ο Βαντίμ, ο νεαρός αμοραλιστής αφηγητής που ντρέπεται για την κουρελού και γριά μάνα του. Στο δεύτερο μέρος κυριαρχεί η εξιστόρηση του μεγάλου αποτυχημένου έρωτα του Βαντίμ για την όμορφη Σόνια, πράγμα που τον βυθίζει ακόμη περισσότερο στην απελπισία και στην υπαρξιακή κρίση που εξαρχής τον βασανίζει.
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, που ευλόγως τιτλοφορείται Κοκαΐνη, παρακολουθούμε την αφήγηση των εμπειριών του αφηγητή από την καταβύθισή του στα ναρκωτικά, και της οριστικής, ως τον θάνατο, κατάπτωσής του. Είναι επίσης το κεφάλαιο στο οποίο ο συγγραφέας σωρεύει ορισμένους εξαιρετικά ευφυείς στοχασμούς, που μολονότι έχουν ως αφετηρία την κατάσταση του ήρωά του, καταλήγουν σε οξυδερκέστατα σχόλια σε σχέση και με τα ιστορικά τεκταινόμενα. Ετσι, αφού αναλύει, με παραδείγματα από το θέατρο ή την καθημερινότητα, τον ψυχικό μηχανισμό που ευθύνεται για τις απότομες εναλλαγές διάθεσης που προκαλεί η χρήση της κοκαΐνης και αφού τον συσχετίζει με βαθύτερες πραγματικότητες της ανθρώπινης φύσης, ο αφηγητής, απευθυνόμενος στους πρωτοστατούντες της τότε Νέας Τάξης, τους «μελλοντικούς προφήτες της ανθρωπότητας», καταλήγει: «Αγαπητοί καλοί μας προφήτες! Μη μας αγγίζετε, μην αναζωπυρώνετε μέσα στις ψυχές μας τα ανώτερα ανθρώπινα συναισθήματα και μην κάνετε καμιά απόπειρα να μας κάνετε καλύτερους. Γιατί, βλέπετε, όσο είμαστε κακοί, αρκούμαστε σε μικρές δειλίες. Οταν γινόμαστε καλύτεροι, σκοτώνουμε». Μια προφητική, αν μη τι άλλο, παρατήρηση, σήμερα που μετριούνται σε εκατομμύρια τα πτώματα που άφησε πίσω της εκείνη η εποχή, θέατρο των ευγενέστερων προθέσεων.
Το Μυθιστόρημα με Κοκαΐνη φανερώνει ένα συγγραφέα με ταλέντο και προσωπικότητα, τέτοια που δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε ότι έμεινε δίχως ουσιαστική συνέχεια. Εν τέλει όμως, είτε πίσω από το όνομα Μ. Αγκέεφ κρύβεται κάποιος του διαμετρήματος του Ναμπόκοφ είτε απλώς ένας ταλαντούχος εμιγκρές που χάθηκε για πάντα στου τεκέδες της Κωνσταντινούπολης, το έργο του είναι εδώ, ζωντανό και επίκαιρο.
Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)
ΤΟ ΒΗΜΑ , 08-09-2002
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
