Ζωικά πνεύματα

Τo βιβλίο των G. Akerlof (Νόμπελ οικονομίας) και R. Shiller, μια σημαντική συμβολή στην οικονομική σκέψη, κυκλοφόρησε ακριβώς στην κορύφωση των διαμαχών σχετικά με τα αίτια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Η κρίση αυτή κλόνισε συθέμελα τον εφησυχασμό της οικονομικής πολιτικής, που την τελευταία εικοσαετία θεωρούσε ως δεδομένο το ότι αγορές αυτορρυθμίζονται, όπως και το ότι τα άτομα που παίρνουν τις οικονομικές αποφάσεις δρουν ορθολογικά, έχοντας πλήρη γνώση των συνθηκών της αγοράς.

Ο όρος "Ζωικά πνεύματα" (animal spirits) χρησιμοποιήθηκε από φιλοσόφους και λογοτέχνες των τελευταίων αιώνων, φαίνεται όμως πως ο Κέινς δανείστηκε τον όρο από τον Καρτέσιο, συσχετίζοντας την έννοια με το αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ επικινδυνότητας και αβεβαιότητας. Σύμφωνα με αυτό, όταν το μέλλον είναι αβέβαιο και ασαφές, οι άνθρωποι στηρίζονται περισσότερο στα αισθήματά τους.
Είναι κοινή η πεποίθηση ότι η ύφεση ήταν απόληξη συγκεκριμένων πολιτικών και επιλογών, οι οποίες και διαμόρφωσαν το πλέγμα των ιδεών μέσα στο οποίο κινήθηκαν οι τραπεζίτες, οι πολιτικοί και τα στελέχη διεθνών και εθνικών οργανισμών. Παράλληλα, η εμμονή της οικονομικής να συγκροτηθεί ως επιστημονικός κλάδος με χρήση και κατασκευή μαθηματικών μοντέλων απαιτεί δραστικές απλοποιήσεις, οι οποίες σταδιακά οδήγησαν σε διανοητική στειρότητα όσον αφορά την κατανόηση της πραγματικής οικονομίας. Είναι φανερό πλέον πως μια εσφαλμένη θεωρία μπορεί να ζει και να βασιλεύει ενόσω δεν έχει διατυπωθεί μια πειστική εναλλακτική.
Στόχος του παρόντος βιβλίου αποτελεί η σκιαγράφηση μιας ρεαλιστικής εικόνας της συμπεριφοράς των οικονομικώς δρώντων υποκειμένων, ώστε να αντιμετωπιστούν όπως πράγματι είναι και όχι ως εξιδανικευμένες υπολογιστικές μηχανές.

Οι Akerlof και Shiller αμφισβητούν το μοντέλο σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι δρουν ορθολογικά. Απόδειξη αυτού η ύπαρξη των οικονομικών κρίσεων, που στην αντίθετη περίπτωση θα αποφεύγονταν. Προκειμένου να κατανοηθεί η πραγματική συμπεριφορά των οικονομικώς δρώντων, η μόνη διέξοδος είναι να σπάσουν τα "στεγανά" και να υπάρξει ώσμωση με την ψυχολογία και τις άλλες κοινωνικές επιστήμες.

Βασισμένοι σε μια ουσιαστική μεν, αλλά εξοβελισμένη από την οικονομική θεωρία διάσταση του έργου του Κέινς, φιλοδοξούν να θεμελιώσουν τη συμπεριφοριστική μακροοικονομική, που υποστηρίζει πως οι άνθρωποι δεν συμπεριφέρονται σύμφωνα με το μοντέλο της προσδοκώμενης χρησιμότητας όταν κρίνουν ή αποφασίζουν. Αντίθετα, χρησιμοποιούν απλούς εμπειρικούς κανόνες για να κρίνουν και απλοποιημένες στρατηγικές για να αποφασίζουν, ενώ παράλληλα επηρεάζονται από το περιβάλλον στο οποίο δρουν. Πρόκειται για ένα συνδυασμό δύο τρόπων σκέψης, που αντιστοιχούν στη διαίσθηση και τον συλλογισμό.