Τα χειρόγραφα του Πλάτωνα ΜΕΤ-ΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Τέσσερις «εποχές» έχουν ήδη παρέλθει. Στη χρυσή Εποχή του Ορφέα, ώς το 300 π.Χ., κυριαρχούσε ο μύθος. Ακολούθησε η Εποχή των Αποστόλων, λιγότερο χρυσή και πολύ θεοκρατική. Το 1500 μ.Χ., ο κόσμος μπήκε στην Εποχή του Τυφλοπόντικα, μια περίοδο κυριαρχίας των επιστημών και απατηλής προόδου, που έληξε ξαφνικά στα 2300 μ.Χ. με μια μυστηριώδη Καταστροφή, που επήλθε όταν οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο υλικός κόσμος δεν ήταν εντέλει πραγματικός.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το πρόσφατο έργο του Πίτερ Ακρόιντ «Τα χειρόγραφα του Πλάτωνα» τιτλοφορείται μυθιστόρημα αλλά διαφέρει από το είδος και τις συμβάσεις του. Σ' αυτό δεν παρουσιάζονται τα στοιχεία εκείνα που περιμένει κανείς από ένα μυθιστόρημα. Δεν υπάρχουν χαρακτήρες, πλοκή, γραμμική σειρά των γεγονότων, διαθέτει όμως ομοιότητες με το είδος στο οποίο έχει ιδιαίτερα ασκηθεί ο συγγραφέας, τη βιογραφία. Επειτα από έναν αριθμό βιογραφικών, όπως του Οσκαρ Ουάιλντ, του Τόμας Ελιοτ, του Καρόλου Ντίκενς, του ποιητή Τσάτερτον και της βιογραφίας της πόλης του Λονδίνου, εδώ μας δίνει ένα συνδυασμό μυθιστορίας και βιογραφίας, μόνο που, εν προκειμένω, «βιογραφούνται» ιδέες και όχι πρόσωπα.

Τα «Χειρόγραφα του Πλάτωνα» πέρα από μια μυθιστορηματική ανάπλαση των παραδοξοτήτων και της καταστροφολογίας που επικράτησε με την αλλαγή του μιλένιουμ, μπορεί να θεωρηθεί και ένας στοχασμός πάνω στη σχέση βιογραφίας και μυθιστορίας, καθώς και σχόλιο για την εποχή μας, ιδωμένη από την απόσταση μιας μυθικής πνευματικής εποχής. Η ιδέα που διέπει το βιβλίο είναι πως η ιστορία είναι υποκειμενική, συχνά αόριστη και μη αναπαραστάσιμη: «Οι γνώσεις μας για το παρελθόν είναι στην καλύτερη περίπτωση απλές εικασίες», γράφει ο Ακρόιντ, και έχοντας χάσει επαφή με κάποιο πνευματικό όραμα έχουμε την τάση επιστροφής και νοσταλγίας. Πασχίζοντας να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε προηγούμενους κόσμους, επιστρατεύουμε όλες τις προκατασκευασμένες μας ιδέες αλλά αυτό που συνήθως αποκομίζουμε είναι ένα αντίγραφο των δικών μας αδιεξόδων.

Η δυνατότητα της απόδοσης της ιστορικής αλήθειας μέσα από την αφήγηση είναι θέμα που έχει απασχολήσει τον Ακρόιντ και στα προηγούμενα έργα του. Σχολιάζοντας τη βιογραφία του Κάρολου Ντίκενς είχε πει πως φιλοδοξούσε να ανακαλύψει «το αληθινό σχήμα του κόσμου στον οποίο έζησε ο βιογραφούμενος. Να γράψει μια βιογραφία που θα είναι το μέσον για την αληθινή γνώση». Αλλά για να περιγραφεί μια άλλη εποχή, είναι απαραίτητο να επιστρατευτεί η μυθοπλασία και γι' αυτό «δανείζεται» την ελευθερία του μυθιστοριογράφου καθώς η ακριβής ανάπλαση είναι ανέφικτη: «Το γράψιμο ενός βιβλίου είναι σα να περιπλανιέσαι μέσα και έξω από την ιστορία. Αυτή η εμπειρία σε μαθαίνει τον τρόπο που το παρελθόν ζωντανεύει στο παρόν, εμπειρία που διαθέτει μια ελαφρώς ψευδαισθησιακή αίσθηση».

Στην παρούσα «βιογραφία ιδεών» κυριαρχεί αυτή η «ψευδαισθησιακή αίσθηση», καθώς ο Ακρόιντ επιστρατεύει τις πλέον ανορθόδοξες τεχνικές -την ανατροπή των νόμων της φυσικής, τη λογική του γραμμικού χρόνου, την πίστη σε μια γεωγραφική στερεότητα αλλά και την αμφισβήτηση των θεωριών του Δαρβίνου και του Φρόιντ.



Οι τέσσερις εποχές

Η δράση του «μυθιστορήματος» του Ακρόιντ τοποθετείται στο 3700 μ.Χ., εποχή της Σοφομαγείας, μια εποχή πνευματικής ανάτασης και αφύπνισης. Εχουν προηγηθεί τρεις διαφορειτκές εποχές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η αρχική ήταν η Ορφική, στην οποία κυριάρχησε ο μύθος. Ακολούθησε η θεοκρατική εποχή των Αποστόλων που έληξε γύρω στο 1500 μ.Χ. και η εποχή του Τυφλοπόντικα ή Ασπάλαθα που τερματίστηκε το 2300 μ.Χ., όταν οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως ο υλικός κόσμος δεν ήταν η μοναδική πραγματικότητα και πως υπήρχε παράλληλα ο κόσμος των ιδεών και των τέλειων μορφών.

Η αφήγηση μάς δίνεται μέσα από τον Πλάτωνα, μια σημαντική μορφή της Σοφομαγείας που παρουσιάζει ομοιότητες με τον Αθηναίο προκάτοχό του και που σ' αυτή την πνευματική εποχή δικαιώνεται: υπάρχει ο κόσμος των τέλειων μορφών, των ιδεών και των αρχετύπων. Ο κόσμος αυτός γεμάτος φως, ενέργεια και ομορφιά αναδύθηκε όταν οι άνθρωποι επέτρεψαν στις καθαρές μορφές να υπάρξουν και πρόκειται για τον ίδιο κόσμο που κάποτε έβλεπαν οι τρελοί, οι ποιητές και οι ερωτευμένοι.

Ο Πλάτωνας της Σοφομαγείας στοχάζεται και ερευνά τις προηγούμενες περιόδους της ιστορίας μέσα από τα ελάχιστα αποσπάσματα βιβλίων και άλλων υπολειμμάτων που περισώθηκαν.

Στα 55 σύντομα κεφάλαια του βιβλίου μάς δίνονται τα χειρόγραφα του Πλάτωνα που αποτελούνται από στοχασμούς, σωκρατικούς διαλόγους, συνομιλίες του Πλάτωνα με την ψυχή του, ομιλίες, και ένα γλωσσάρι (το ευφυέστερο μέρος του βιβλίου), το οποίο κατασκευάζει προκειμένου να ερμηνεύσει τους κυρίαρχους όρους της εποχής του Ασπάλαθα.

Από μια σελίδα τυπωμένου χαρτιού ο Πλάτωνας συμπεραίνει πως ο Κάρολος Δαρβίνος και ο Κάρολος Ντίκενς είναι το ίδιο πρόσωπο (λόγω των κοινών αρχικών), και πως ο συγγραφέας των «Μεγάλων Προσδοκιών» είναι και ο συγγραφέας της «Καταγωγής των Ειδών Μέσω Φυσικής Επιλογής» που υποθέτει πως πρόκειται για μια «αριστουργηματική κωμωδία» στην οποία σατιρίζεται η «αδαής αλαζονεία της εποχής του». Πασχίζει να αναπλάσει την ιδέα της Αμερικής μέσα από τις διασωθείσες ιστορίες του Πόε και την εικόνα του αρχαίου Λονδίνου από ένα μέρος της ταινίας του Χίτσκοκ «Φρενίτιδα», πιστεύοντας πως αυτά τα έργα παρέχουν πραγματικές πληροφορίες για τη ζωή και την ιδιοσυγκρασία των αθρώπων της εποχής του Ασπάλαθα.

Σε μία από τις διαλέξεις του στους πολίτες της Σοφομαγείας, παρουσιάζει τον Φρόιντ, του οποίου μέρος του έργου του «Το ευφυολόγημα και η Σχέση του με το Υποσυνείδητο» περισώθηκε, ως φιλοπαίγμονα κωμικό συγγραφέα, ενώ δεν παραλείπει να σχολιάσει πόσο απασχολούσε τους ανθρώπους της μακρινής εκείνης εποχής η σεξουαλική τους δραστηριότητα, πως η ταυτότητά τους καθοριζόταν βάσει του ερωτικού τους προσανατολισμού και τους οικτίρει για τη σχέση τους με το χρόνο.



Η λατρεία της πληροφορίας

Στο γλωσσάρι των προϊστορικών όρων που γράφει ο Πλάτωνας παρέχεται συνήθως μια κυριολεκτική ερμηνεία των λέξεων, οι οποίες έχουν αποφορτιστεί από τα νοήματα που επενδύθηκαν σ' αυτές μέσα στο χρόνο. Εκεί σχολιάζει τις εμμονές και τους παραλογισμούς της εποχής μας, δίνοντας μια άλλη εκδοχή των κυρίαρχων όρων.

Ετσι η «πληροφορία», η οποία είναι υπεύθυνη για τον τερματισμό της εποχής του Ασπάλαθα, είναι μια πανάρχαια θεότητα, η οποία πρόσφερε στους «πιστούς» λέξεις και εικόνες. Οι οπαδοί αυτής της θρησκείας, «λιμασμένα όντα» που τους ενδιέφερε μονάχα η ικανοποίησή τους, είχαν απόλυτη ανάγκη να καταναλώνουν εικόνες, είτε πραγματικές είτε φανταστικές. Υπήρχε μια δεισιδαιμονική λατρεία για τις οθόνες, ενώ οι ιερείς της εποχής ήταν τεχνικοί. Η λατρεία της πληροφορίας όμως έφερε και το τέλος, καθώς εξαπλωνόταν σαν μικρόβιο μέσα από δίκτυα και ιστούς και έκανε την εμφάνισή της μέσα από τις «ειδήσεις».



Αμφισβήτηση και εξορία

Τα προβλήματα αρχίζουν όταν ο Πλάτωνας, μελετώντας την εποχή του Ασπάλαθα και έπειτα από μια υπερβατική εμπειρία, ορφικής κατάδυσης, ερευνά την πιθανότητα της ύπαρξης παράλληλων διαστάσεων της πραγματικότητας. Αναρωτιέται μήπως ο ίδιος καθώς και οι πολίτες της Σοφομαγείας ζουν σε μια σπηλιά και βλέπουν μόνο σκιές, αντανακλάσεις της πραγματικότητας, παρ' ότι πιστεύουν πως κατέχουν την απόλυτη αλήθεια.

Υποστηρίζοντας στις διαλέξεις του τη συνύπαρξη των δύο κόσμων και ισχυριζόμενος πως η εποχή του Ασπάλαθα δεν έχει τερματιστεί αλλά υπάρχει σε άλλη διάσταση, προκαλεί αντιδράσεις στους συμπολίτες του. Ο ισχυρισμός του πως αν δεν αναγνωρίσουν την πιθανότητα μιας άλλης μορφής ζωής μπορεί και ο δικός τους πολιτισμός να οδηγηθεί στην καταστροφή, όπως συνέβη και με προηγούμενους, δεν βρίσκει υποστηρικτές. Η αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων ήταν σε κάθε εποχή ανεπιθύμητη κι ο εκφραστής μιας τέτοιας εικασίας, απειλή.

Η πιθανότητα ο πολιτισμός τους του πνεύματος να είναι μια ακόμη διάσταση μιας πραγματικότητας, της οποίας οι υπόλοιπες διαστάσεις αγνοούνται, ταράζει τους πολίτες της Σοφομαγείας, οι οποίοι αρνούνται να αποδεχτούν μια τέτοια πιθανότητα και προτιμούν να απομακρύνουν το φιλόσοφο από τα τείχη της πόλης με την κατηγορία πως διαδίδει μυθεύματα και διαφθείρει τους νέους.

Ο Πίτερ Ακρόιντ με το παρόν εγχείρημά του κατορθώνει, συνδυάζοντας τεχνικές της βιογραφίας και της μυθιστοριογραφίας, να δραματοποιεί φιλοσοφικές ιδέες και στοχασμούς χωρίς να προδίδεται το υπονομευτικό του ύφος. Σαρκάζοντας τον τρόπο με τον οποίο αποδίδονται νοήματα, τις αυθαίρετες μεθόδους ερμηνείας των γραπτών κειμένων καθώς και τους τρόπους παραποίησης των προθέσεων του συγγραφέα, αποκαλύπτει πώς αυτό διευκολύνει το ζητούμενο της εκάστοτε εποχής.

Η μετάφραση του Λύο Καλοβύρνα απέδωσε τα λογοπαίγνια και την ιδιαιτερότητα του ύφους του Αγγλου συγγραφέα με τρόπο ευφυή.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/08/2001