Χρονική συγγραφή

Η βυζαντική ιστοριογραφία, που εμφανίζεται στη σειρά "Βυζαντινοί Συγγραφείς" με το έργο του Γεωργίου Ακροπολίτη, γνωρίζει τα τελευταία χρόνια μια ιδιαίτερη λάμψη στους κύκλους των μορφωμένων νεοελλήνων, από τη χρονική στιγμή μάλιστα που άρχισε να μεταβάλλεται η αρνητική αντίληψη για το Βυζάντιο, τόσο στον ιδεολογικό κόσμο της Ευρωπαϊκής διανόησης, όσο και στη ζύμωση των ιδεών του νεοελληνικού μας πολιτισμού. [...]

(από τον πρόλογο του Βασίλη Κατσαρού)





ΚΡΙΤΙΚΗ



Καιρός ήταν επιτέλους να δώσουμε τη δέουσα προσοχή σε έναν επιφανή βυζαντινό ιστορικό του 13ου αιώνα, υπόδειγμα πολιτικής και ιστοριογραφικής δεινότητας. H Χρονική συγγραφή του Γεωργίου Ακροπολίτη είχε κυκλοφορήσει από πέρυσι, σε μετάφραση Αντ. Παναγιώτου στις εκδόσεις Κανάκη - ένα ελαφρύ βιβλίο 316 σελίδων που κοστίζει 15 ευρώ και μάλλον πέρασε απαρατήρητο ως άλλη μία μυθιστορηματική ιστορία με ρεαλιστικές σκηνές. Φέτος όμως επανεμφανίστηκε ο Γεώργιος Ακροπολίτης, και, αυτή τη φορά, πάνω στην ώρα. Μόλις είχαμε πληροφορηθεί ότι ο Πάπας, με καθυστέρηση 800 χρόνων, αναγκάστηκε να ζητήσει δημόσια συγγνώμη από τον Πατριάρχη για τις Σταυροφορίες. Ποιος τον ανάγκασε ξαφνικά; Παράξενο που εμφανίζονται και αυτές οι ξεχασμένες γραφές τώρα σε ωραία βιβλία του εμπορίου. Αλλά τα τελευταία χρόνια, όπως επισημαίνει στον πρόλογο της κριτικής νέας έκδοσης για τον Ακροπολίτη ο καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας του ΑΠΘ Βασίλης Κατσαρός, «η βυζαντινή ιστοριογραφία γνωρίζει μια ιδιαίτερη λάμψη στους κύκλους των μορφωμένων Νεοελλήνων, από τη χρονική στιγμή μάλιστα που άρχισε να μεταβάλλεται η αρνητική αντίληψη για το Βυζάντιο, τόσο στον ιδεολογικό κόσμο της ευρωπαϊκής διανόησης όσο και στη ζύμωση των ιδεών του νεοελληνικού μας πολιτισμού».

Οντως βοά ο τόπος. Πέρα από τη διπλή εμφάνιση του Ακροπολίτη, μπορούμε να αναφέρουμε δύο ακόμη ρωμαλέες εκδόσεις των τελευταίων μηνών: Το έργο H Αλωση της Κωνσταντινούπολης 1204. Ιστορία της Τέταρτης Σταυροφορίας του επιφανούς ιστορικού και διπλωμάτη στις αρχές του 20ού αιώνα Σερ Εντουιν Πήαρς (εκδόσεις Στοχαστής, μετάφραση Ιωσήφ Κασσεσιάν - Χριστίνα Κασσεσιάν), και από τη νεότερη γενιά βυζαντινολόγων το έργο H βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία (εκδόσεις Παπαδήμα, μετάφραση Ευαγγελία Καργιανιώτη). Είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού αυτό που γράφει ο καθηγητής Κατσαρός, ότι «οι απόψεις του Βολταίρου και του Γίββωνος, που αδικούσαν στο σύνολό του τον βυζαντινό πολιτισμό ως έκφραση των σκοτεινών διαθέσεων του Ελληνικού Μεσαίωνα, έχουν ήδη προ πολλού ανατραπεί».



Μοναδική περίπτωση



Και ποιος ήταν ο Γίββωνας και ο Βολταίρος μπροστά στον Γεώργιο Ακροπολίτη; Κατ' αρχάς ο τελευταίος ήταν σύγχρονος των γεγονότων, παρών στις εξελίξεις. Καθόλου ασήμαντος δε. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από πλούσιους και ευγενείς γονείς το 1217, στα αποκαΐδια της λεηλασίας του 1204. Στάλθηκε από την οικογένειά του για να σπουδάσει στην αυτοκρατορία της Νίκαιας - το σημερινό Ιζνίκ (από το ελληνικό «Εις Νίκαια») στη βορειοδυτική Τουρκία, περίπου στην απέναντι ακτή της Κωνσταντινούπολης, όπου βρισκόταν εκτοπισμένη όλη η βυζαντινή κυβέρνηση όσο διήρκεσε η λατινοκρατία (1204-1261). Εκεί μαθήτευσε στους πιο διακεκριμένους δασκάλους της εποχής, τιμήθηκε με αλλεπάλληλα αξιώματα στην αυλή και μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη επιστέφθηκε από τον νέο αυτοκράτορα με το αξίωμα του Μεγάλου Λογοθέτη. Νέος αυτοκράτορας της Νίκαιας ήταν ο Θεόδωρος B' Λάσκαρις, πρώην συμμαθητής και μαθητής του Ακροπολίτη, ο οποίος τον αξιοποίησε πολλαπλώς.

Μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1261, ο Ακροπολίτης συνέχισε να παρέχει τις γνώσεις και τις διπλωματικές του ικανότητες σε όλες τις κρίσιμες ώρες της αυτοκρατορίας. Επιλέχθηκε για την αντιπροσώπευση του βυζαντινού αυτοκράτορα στην ενωτική σύνοδο της Λυών (1274). Στη Ρώμη ο Ακροπολίτης ήταν αυτός που ανέγνωσε ενώπιον του Πάπα τη λατινίζουσα ομολογία πίστεως του αυτοκράτορα, υπέγραψε ως εκπρόσωπός του την ένωση των Εκκλησιών και αναγνώρισε το παπικό πρωτείο. Ο ίδιος δεν συμφωνούσε, αλλά οι όροι για την ένωση είχαν γίνει δεκτοί από τον αυτοκράτορα για την εξυπηρέτηση της δυτικής πολιτικής του. Ευτυχώς, ο διπλωμάτης ήταν συγχρόνως και αξιόλογος συγγραφέας. Το κυριότερο ιστορικό έργο του, η Χρονική συγγραφή, σχετικά με τα γεγονότα της περιόδου 1203-1261, έχει αναγνωριστεί για την εξαιρετική αξιοπιστία και την πληρότητα των περιγραφών. Ο Γεώργιος Ακροπολίτης, τέκνο μιας εποχής ακατάπαυστων αγώνων, είναι και ο «μοναδικός» ιστορικός της Λατινοκρατίας. Στην παρούσα έκδοση η νεοελληνική μετάφραση αναμετρείται με το πρωτότυπο κείμενο αντικριστά στις σελίδες.



Καίσαρ Στρατηγόπουλος



Παραθέτουμε - μόνο στη μεταγλώττιση χάριν συντομίας - ένα απόσπασμα για το πώς εκτυλίχθηκε η επιχείρηση ανάκτησης της Πόλης με επικεφαλής τον καίσαρα Αλέξιο Στρατηγόπουλο, εκ των προγόνων της αειθαλούς ακόμη τραγουδίστριας του Αττίκ, Δανάης Στρατηγοπούλου. Σημειωτέον ότι Ρωμαίοι εκείνη την εποχή αποκαλούνταν οι Βυζαντινοί, ενώ Λατίνοι οι Σταυροφόροι. «...Ξαφνικά λοιπόν ο καίσαρ Αλέξιος Στρατηγόπουλος, εξορμώντας κατά τη διάρκεια της νύχτας, προσέγγισε την Κωνσταντινούπολη. Καθώς όμως είχε μαζί του και κάποιους άνδρες που προέρχονταν από την πόλη και γνώριζαν επακριβώς τι συνέβαινε σ' αυτήν κι αφού τους ρώτησε έμαθε ότι υπήρχε κάποια τρύπα στην περιφέρεια του τείχους της πόλης, από την οποία θα μπορούσε να εισχωρήσει στρατιώτης· χωρίς λοιπόν διόλου να χρονοτριβήσει, ανέλαβε την επιχείρηση. Και πέρασε από την τρύπα ένας και τον ακολούθησε άλλος, εκείνον ύστερα άλλος κι έτσι έγινε ως τον δέκατο πέμπτο· και σε σύντομο χρονικό διάστημα μπήκαν περισσότεροι άνδρες μέσα στην πόλη. (...) M' αυτό τον τρόπο λοιπόν ο καίσαρ Στρατηγόπουλος κι όλοι όσοι, Ρωμαίοι και Σκύθες, τον ακολουθούσαν (γιατί το στράτευμα που βρισκόταν υπό τις διαταγές του από τα έθνη αυτά είχε συγκροτηθεί) βρέθηκαν μέσα στην πόλη. Αντίθετα, όσοι βρίσκονταν μέσα, συγκλονισμένοι από το αιφνιδιαστικό εγχείρημα, όπως μπορούσε ο καθένας αγωνιζόταν για την ατομική του σωτηρία...»

Να γιατί μαγνητίζει το έργο τον αναγνώστη. Τον λόγο εξηγεί με απλά λόγια ο καθηγητής B. Κατσαρός και παραπέμπει για περαιτέρω ανάλυση στη 40 σελίδων εισαγωγή του υποψήφιου διδάκτορα στο Τμήμα Φιλολογίας Σπύρου Σπυρόπουλου. Εντυπωσιάζει λοιπόν το ότι «η λιτή και νηφάλια αφήγηση του Ακροπολίτη (...) εκφράζει ταυτόχρονα και τη συγκρατημένη τοποθέτησή του απέναντι στους Λατίνους, που, αν και εχθροί και καταστροφείς της πατρίδας του, προσπαθεί να τους δει με ψύχραιμη και αντικειμενική διάθεση, υπολογίζοντας την παρουσία του "άλλου"». Μας βρίσκει στην κατάλληλη ψυχολογία ο Γεώργιος Ακροπολίτης. Σχεδόν μπορούμε να μπούμε στη θέση του.



MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-04-2004