Αινιγματικές απαντήσεις

Μια ριζική διερώτηση δεν μπορεί παρά να οδηγεί σε ερωτηματικές απαντήσεις. Οι απαντήσεις αυτές τείνουν να διαλευκάνουν τόσο το αίνιγμα της ερώτησης όσο και εκείνο της απάντησης -τα οποία συνδέονται στενά- πατώντας επίσης στη μοίρα της φιλοσοφίας. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε με φιλικότητα την καταστροφή, που δεν πλανάται μόνον, αλλά μας αφορά αποφασιστικά, ενώ συγχρόνως πρέπει να ανιχνεύσουμε τη δηκτική πανουργία, που παίζει μαζί μας και εμποδίζει τα σχέδιά μας. Ευαίσθητοι στις ρωγμές που είναι παντού παρούσες, έχουμε καθήκον να πραγματοποιούμε μια διάνοιξη. Οι σκέψεις αυτές, όσο κι αν είναι αινιγματικές, συνιστούν επίσης απαντήσεις.

Κ.Α.

ΚΡΙΤΙΚΗ



Είναι ο Κώστας Αξελός φιλόσοφος και μάλιστα ο τελευταίος φιλόσοφος, όπως υποστήριξαν ο Ανρί Λεφέβρ (γνωστός γάλλος καθηγητής, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος του ουμανιστικού μαρξισμού 1900-1991) και ο Ζαν-Μισέλ Παλμιέ (γάλλος θεωρητικός της σύγχρονης γερμανικής φιλοσοφίας και τέχνης, καθηγητής στη Σορβόννη, πέθανε το 1998 σε ηλικία 52 ετών), ή μήπως είναι ένας από τους πρώτους στοχαστές της πλανητικής εποχής, όπως επίσης έχει λεχθεί; Δημοσιεύει, σήμερα, στα 80 του χρόνια, το καινούργιο βιβλίο του, το 20ό στη σειρά. Ο υπότιτλός του είναι χαρακτηριστικός: «Ρωγμές - Διάνοιξη». Το γραπτό τούτο αποτελεί ελεύθερη συνέχεια και ανοιχτό συμπέρασμα του προηγούμενου γραπτού του: Αυτή η διερώτηση (κυκλοφορεί επίσης στα ελληνικά από τις Εκδόσεις της Εστίας). Παρέχει, με τόλμη, απαντήσεις οι οποίες, όσο προβληματικές κι αν είναι, δεν παύουν να συνθέτουν απαντήσεις, και μάλιστα απαντήσεις καταφατικές.



H σκέψη του Χάιντεγκερ



Αρχίζοντας με το να αναρωτιέται και να μάς ερωτά «Πού είναι η ερώτηση;», θέτει ακολούθως ερωτήματα στη σκέψη του Χάιντεγκερ: «Ο Χάιντεγκερ και η μοίρα της φιλοσοφίας», που μοιάζει να ασθμαίνει, εξαντλημένη, έχοντας ήδη φθάσει στο τελικό της στάδιο. Ενα άλλο ύφος σκέψης πρέπει να αναφανεί. Συναφώς προτείνεται «H φιλικότητα προς την καταστροφή». H καταστροφή που πλανιέται πάνω από τα κεφάλια μας και ανάμεσά μας δεν πρέπει να αντιμετωπισθεί με μια συμπεριφορά δεσποτικής κυριαρχίας ή με παθητική και τυφλή υποταγή. Θα μπορούσε να μας εμπνεύσει μια φιλικότητα που θα ήταν, σίγουρα, και ανταγωνιστική και μαχητική επίσης. Ενα σημαντικό τμήμα του βιβλίου είναι αφιερωμένο στη «Δηκτική πανουργία». Γιατί υπάρχει μια πανουργία δηκτική που παίζει τόσο μ' εμάς όσο και με τις σχέσεις μας με τα όντα και με τα πράγματα και που εμπαίζει όλα μας τα σχέδια. Τέλος, η ίδια η απάντηση εγείρεται σε επίπεδο αινίγματος - στο «Αίνιγμα της απάντησης» -, καθώς σε μια ριζική διερώτηση δεν μπορούν να ανταποκρίνονται παρά ερωτηματικές απαντήσεις, ευρύτατα και βαθύτατα αινιγματικές.

Ο Κώστας Αξελός, στοχαστής, καθηγητής, εκδότης - υπήρξε αρχισυντάκτης του περιοδικού Arguments (Επιχειρήματα) από το 1956 ως το 1962, και ίδρυσε και διευθύνει από το 1960 τη σειρά Επιχειρήματα στις Εκδόσεις του Μεσονυκτίου, δίνει διαλέξεις λίγο-πολύ παντού στον κόσμο και έχει εμπνεύσει σειρά μελετών, διατριβών και βιβλίων πάνω στη δουλειά του και στη φιλοσοφική του πορεία. Παραμένει εντούτοις, πρέπει να το τονίσει κανείς, ένας «παράνομος» στοχαστής. Μη θεσμικός, χωρίς να αποτελεί μέρος του επικοινωνιακού τοπίου, χωρίς μαθητές, συνεχίζει μοναχικά ένα έργο, πολύ κοντά στην εποχή αλλά και παίρνοντας ταυτοχρόνως αποστάσεις απ' αυτήν. Ανατρέχει ως την ποιητική σκέψη του Ηράκλειτου και, διαμέσου της παγκόσμιας ιστορίας της σκέψης, εγγύς του Χέγκελ και του Μαρξ, του Νίτσε και του Χάιντεγκερ, προσπαθεί να προαγάγει μια νέα σκέψη. Φωτίζοντας τον ορίζοντα της περιπλάνησης, προσφέρει μια προσέγγιση στο παιχνίδι της αποσπασματικής ολότητας, μια συλλογιστική ιστορική, συστηματική και αφοριστική μαζί, ανοιχτή και πολυδιάστατη, ερωτηματική και πλανητική. Ρωτάει με διαύγεια το μείζον διακύβευμα της εποχής: την τεχνική. Ο κόσμος είναι και παραμένει το κεντρικό και ακτινοβόλο ερώτημα της έρευνάς του, αξεδιάλυτα συνδεδεμένο με την ατομική (περισσότερο κι από ατομική) και ιστορικο-παγκόσμια (οικουμενική) εμπειρία. Εκείνο που κατά κύριο λόγο προσεγγίζεται: οι διάφορες εξουσίες του κόσμου και οι σχέσεις μας με αυτόν. Πέρα από το κλείσιμο, προτείνεται ένα άνοιγμα.



Το αίνιγμα της απάντησης



Κάθε στάση απαισιοδοξίας και κάθε στάση αισιοδοξίας και, κατά μείζονα λόγο, κάθε καταστροφισμός και μηδενισμός παραμένουν ξένοι για τον Αξελό, που καλεί σε μια διαθεσιμότητα ως προς το άσκεφτο. Στο καταληκτικό κείμενο του τελευταίου βιβλίου του, που ακριβώς τιτλοφορείται «τελικό», μπορούμε να διαβάσουμε: «Τόσο το αίνιγμα της απάντησης, όσο και εκείνο της ερώτησης, έρχονται προς εμάς περισσότερο απ' ό,τι εμείς πηγαίνουμε προς αυτά. Να τα φθάσουμε σημαίνει να χαράξουμε μία οδό πρόσβασης σ' εκείνο που έχει πρόσβαση σ' εμάς. Είναι αναπόφευκτες οι αντιθέσεις που αυτό συναντά. Στην ερώτηση και στην απάντηση αντιστοιχούν οι αντιθέσεις στη ριζικότητά τους. H αντίσταση σ' αυτές, όμως, φανερώνει σταθερότητα. Το δίκτυο των μη άπειρων σημείων, δεν είναι εντελώς κλεισμένο. Οσο ο έναστρος άνθρωπος μπορεί συγχρόνως να υποφέρει και την ακτίνα του φωτός και το νόμο της νύχτας που του έχουν λάχει, η ευκαιρία πρόσβασης στον αστερισμό-κόσμο δεν έχει οριστικά χαθεί».

Το κείμενο αυτό αποτελεί εκδοχή του γαλλικού πρωτοτύπου που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 8 (Ανοιξη 2005) της γαλλικής επιθεώρησης «Mettray» (Μασσαλία).



PIERRE NAUBERT

Το ΒΗΜΑ, 23/07/2006