Αυτή η διερώτηση

Η διερώτηση αντιστοιχεί με την καθαυτό ερωτηματική σκέψη. Μας προσεγγίζει και απομακρύνεται, την προσεγγίζουμε και απομακρυνόμαστε από αυτήν. Ανιχνεύει το αίνιγμα της πλανητικής τεχνικής που κυριαρχεί στην υπό ερώτηση εποχή, προσπαθώντας να φωτίσει αυτό που είναι πιο δυνατό από τον άνθρωπο και που εμψυχώνει, διαπερνά και υπερβαίνει την εποχή. Η ανθρώπινη κοινωνία δεν αποτελεί ύπατη αναφορά, πρέπει να τεθούν αμείλικτα ερωτήματα στο προβληματικό είναι-μαζί των ανθρώπων. "Ον" της εγγύτητας και της απόστασης, ο άνθρωπος δεν είναι ούτε κύριος του εαυτού του ούτε κύριος του παιχνιδιού. "Γίνεται" ο άλλος πόλος ενός μοναδικού αστερισμού. Η πορευόμενη διερώτηση ξετυλίγεται δίνοντας την ώθησή της στη σκέψη. Κι έτσι ανοίγεται ένας δρόμος.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Eλληνας φιλόσοφος της Διασποράς, ο Κώστας Αξελός γράφει κυρίως γαλλικά αλλά όπως και άλλοι διάσημοι εξόριστοι της γενιάς του (γενν. το 1924), πέρασε από τις τάξεις της Aντίστασης και του Eμφυλίου μετά τις τάξεις (άλλης φύσεως αυτές) του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών και της Γερμανικής Σχολής.

Στο σχετικά σύντομο αλλά περιεκτικό δοκίμιο –μεταφρασμένο με αυστηρή πιστότητα– που φέρει τον τρυφερό τίτλο «Αυτή η διερώτηση», ξετυλίγει ανάστροφα τους προβληματισμούς του, από το τέλος προς την αρχή, από τα πιο πρόσφατα έργα του στα παλαιότερά του, ακολουθώντας αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μίτο κάθε φιλοσόφου και τελικά οποιουδήποτε σκέφτεται, δηλαδή τη δυνατότητά του να ερωτά.

Και ο Αξελός ερωτά για το νόημα των πάντων. Ερωτά τα φαινόμενα, τις έννοιες, την ιστορία, τους μύθους, τα αντίθετα, την οντολογία και τη μεταφυσική της, την τεχνική, τον χρόνο, την ιστορία της φιλοσοφίας, τη μυθολογία, τη θεολογία, τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Ερωτά αν μπορούν να συνυπάρξουν τα αντίθετα και αν μπορούν να ξεπεραστούν τα αντιθετικά δίδυμα. Ερωτά τον χρόνο που «τρέχει, όπως λένε...». Ερωτά τις εξ αποκαλύψεως θρησκείες και τη νεοτερικότητα· για το νόημα των παλαιών δομημένων από τη θρησκεία κοινωνιών και για το «μη νόημα» και την «ασημαντότητα» των κοινωνιών της νεοτερικότητας. Για τους παλαιούς χαμένους πολιτισμούς και για τον δυτικό πολιτισμό σήμερα.



«Πλανητική» Σκέψη



Διαπιστώνουμε γρήγορα πως η συνολική διανοητική στάση του Αξελού είναι η ίδια με της πρώτης φιλοσοφίας, της αρχαίας, που γεμάτη περιέργεια για τον κόσμο, την ύπαρξη και το περιβάλλον, διερωτάται για την καταγωγή και τη φύση των πραγμάτων, τη φύση και τη λειτουργία των θεών, τη σχέση του ανθρώπου με τις δυνάμεις που τον περιέχουν αλλά και τον ξεπερνούν όπως οι θεοί του, η ιστορία του και η κοινωνία του. Μ’ αυτήν τη διαφορά ότι ο Αξελός δεν ζει στις πόλεις της αρχαίας Ιωνίας ή στην Αθήνα της ακμής της, αλλά στον 20ό αιώνα της απόληξης της ιουδαϊκο–ελληνικής σκέψης, των αντιφάσεων της νεοτερικότητας και κυρίως της απογείωσης των τεχνικών. Χάρις στις τελευταίες, η Σκέψη δεν περιορίζεται πλέον στα όρια μιας ηγεμονίας ή ενός πολιτισμού αλλά γίνεται «πλανητική», μια έννοια κεντρική στο έργο του Αξελού, ο οποίος ήταν άλλωστε από τους πρώτους (1964) που έθεσαν αυτό το ζήτημα πριν εκχυδαϊστεί (κυρίως εξαιτίας του οικονομισμού) ως παγκοσμιοποίηση.

Στοχαστής του 20ού αιώνα, ο Αξελός επιμένει με τα ερωτήματά του σ’ ό,τι μπορεί να θεωρηθεί ως η κεντρικότητα της εποχής μας, δηλαδή η τεχνική, την οποία δεν αποκόπτει από τις μυθικές της καταγωγές και τη στοχάζεται ως ουσία, ύλη και πνεύμα. Εδώ η στοχαστική του διαδρομή γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αφού απομακρύνεται από τη θεολογική μελαγχολία ενός «τέλους του ανθρώπου» όσο και από την αδιέξοδη υπαρξιακή αντίληψη μιας απώλειας του υποκειμένου. Οδηγώντας πιο μακριά τη σχετική προβληματική του Χάιντεγκερ μπροστά στις τεχνικές (το ον ως αντικείμενο), υπερβαίνει τους φόβους που συνήθως αυτές προκαλούν και τις στοχάζεται όχι ως αντίθετες προς τον άνθρωπο αλλά ως προέκτασή του. Με άλλα λόγια, επισημαίνει πόσο σημαντικό είναι μπροστά στην επιφανειακή αλλοτρίωση που θα επέφεραν ή επιφέρουν οι τεχνικές, να αναπτυχθεί ένας στοχασμός, μια «τεχνο–λογία», που θα τις οικειοποιούνταν συμφιλιωτικά: «Η τεχνική… απο–θεοποιεί, απο–φυσικοποιεί, απο–ανθρωποποιεί, απο–ατομικεύει, απ0–κοινωνικοποιεί. Κατασκευάζει επίσης άλλες “κοινότητες”». Ο αναγνώστης θα το κατάλαβε· ο Αξελός δανείζεται από την ηρακλείτεια φιλοσοφία τα αντίθετα, ως συντείνοντα, διαρκώς, στη δημιουργία ενός νέου ενιαίου: «Και η κοινωνική ζωή των ανθρώπων είναι αφεύκτως η ζωή μιας ακοινώνητης κοινωνικότητας». Το ενιαίο, το συνολικό και το συνεκτικό, στον χρόνο, στην ιστορία, στο μέλλον, κάτω από τις αντιθέσεις, αναζητά άλλωστε ο Αξελός σε όλα του τα κεφάλαια, υπερβαίνοντας τις επιμέρους επιστήμες, τις επιμέρους γνώσεις ή τις θεολογικές αναγωγές. Η φιλοσοφία ξαναβρίσκει, με την ανάγνωσή του, κάτι που συχνά φαίνεται ξεχασμένο από όλους, ότι δηλαδή συνιστά εργαλείο στοχασμού του συνολικού, συνδυάζοντας την σκέψη, την ευφυΐα, τη γνώση, κάτι που δεν μπορεί να κάνει η επιστήμη ή το εργαστήριο.



Ν. Ε. Καραπιδάκης (καθηγητής της Μεσαιωνικής Ιστορίας)

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 25/4/2004