Βιοηθική

Η Βιοηθική, μια νέα διεπιστημονική προσέγγιση των επιστημονοτεχνολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και ηθικών προβλημάτων τα οποία αναδύονται από την εφαρμογή των γενετικών και τεχνολογικών εν γένει νεωτερισμών, είναι μία απαραίτητη «πυξίδα» για τη νέα συναρπαστική πορεία της ανθρωπότητας. Και τούτο διότι η βιοηθική στόχευση λ.χ. στις πολύπλευρες προεκτάσεις και επιπτώσεις της κλωνοποίησης, των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου, της επιλογής του φύλου, της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κ.ά., όπως και της υπερνοημοσύνης, της νανοτεχνολογίας, της νανοϊατρικής, των «νέων μηχανών» εν γένει, μπορεί να μειώσει την κοινωνική εντροπία (αταξία) που ενεργοποιείται από την πάλη του καινούργιου με το παλιό. Γι' αυτό ο ρόλος του καθενός που «χειροκροτεί» τη διαμορφούμενη βιοηθική αρένα είναι πρωταγωνιστικός. Διότι η ενημέρωση και η συνακόλουθη ευαισθητοποίηση που ελέγχουν τη σωστή εφαρμογή της νέας γνώσης είναι ο καλύτερος συνδυασμός επιστημονικής και κοινωνικής προσφοράς.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα σύνθετα του «βίου» είναι, στην εποχή μας, ιδιαίτερα πολλά και εξόχως ενδιαφέροντα. Υπάρχουν ακόμη, πλην της βιοηθικής, η βιοτεχνία, η βιομηχανία, η βιολογία, η βιοπολιτική κ.ά. Στη γλώσσα μας ο όρος «βίος» προκαλεί κάποια δυσκολία, η οποία επισημαίνεται για πρώτη φορά ήδη στον Ηράκλειτο: «Τω ουν τάξω όνομα βίος, έργον δέ θάνατος» (απ. 48 K.D.), όπου προφανώς ο αινικτής φιλόσοφος - ποιητής «παίζει άμα και σπουδάζει» με τις δύο αντίθετης σημασίας λέξεις «βίου» = «ζωής» και «βίου» = «βέλος», που μπορεί να γίνει και αιτία θανάτου. Η δεύτερη εκδοχή προφανώς κρύβει το δίγαμμα στην αρχή του όρου «ιός» = «δύναμη», και ανιχνεύεται και στα αντιβιοτικά φάρμακα. Αυτά πάλι δεν είναι κατά του ωίου, της ζωής, αλλά κατά του F (ιού) της νόσου, αλλά και κατά του (f) ιού -της νόσου, εξού το λατινικό vis και vis- vitalis (= ζωική ορμή).

Η Βιοηθική είναι μια πολυεπιστημονική προσέγγιση γενετικών, ιατρικών, τεχνολογικών, οικονομικών, πολιτικών και ηθικών προβλημάτων που απορρέουν από την εφαρμογή των αντίστοιχων νεωτερισμών· γίνεται έτσι η βιοηθική μια απαραίτητη «πυξίδα» και ένα απαραίτητο «φρένο» για τη νέα συναρπαστική, αλλά και ανησυχητική, μέχρι επίφοβη, πορεία της ανθρωπότητας. Αυτό συμβαίνει γιατί η βιοηθική στόχευση στις πολύπλευρες λόγου χάριν προεκτάσεις και επιπτώσεις της κλωνοποίησης, των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών και τροφίμων, της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου, της επιλογής του φύλου και της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, μπορεί να μειώσει την κοινωνική αταξία («εντροπία»), που ενεργοποιείται από την πάλη του εκάστοτε καινούριου με το παλιό. Αυτό επεκτείνεται και σε διλήμματα σχετικά με την υπερνοημοσύνη, τη νανοϊατρική και νανοτεχνολογία και τις «νέες μηχανές», που πιθανώς θα οδηγήσουν στην τερατογένεοη του «υπερανθρώπου». Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι για όλα τα παραπάνω τα οποία αναλύει ο ρόλος του καθενός που «χειροκροτεί» τη διαμορφούμενη Βιοηθική, είναι πρωταγωνιστικός, διότι η ενημέρωση και η παρεπόμενη ευαισθητοποίηση για τη «σωστή» εφαρμογή της νέας γνώσης είναι ο καλύτερος συνδυασμός επιστημονικής και κοινωνικής προσφοράς.

Το κύριο πρόβλημα έγκειται στο περιεχόμενο που θα δοθεί στον όρο «σωστή» ( εφαρμογή ). Προφανώς η διεπιστημονική εν προκειμένω οπτική τού προβλήματος παρουσιάζει πολλές και εύλογες αποκλίσεις; Αλλο θα πίστευε ο θεολόγος, άλλο ο νομικός, άλλο ο φιλόσοφος, άλλο ο οικονομολόγος άλλο ο ιατρός και άλλο ακόμη και ο τεχνοκράτης γενετιστής από τον ανθρωπιστή γενετιστή. Ο Σταμάτης Αλαχιώτης ανήκει εμφανώς στην τελευταία κατηγορία. Και η ψηλαφητή τοποθέτηση των προβλημάτων και οι επιφυλακτικά προτεινόμενες λύσεις συνηγορούν υπέρ του ότι ο συγγραφέας, με περίσκεψη και υπευθυνότητα, αφενός, αλλά και με επιστημονική τόλμη και ηθικό κουράγιο, αφετέρου, κατατάσσεται άνετα στην κατηγορία του ανθρωπιστή γενετιστή. Ο λόγος; Ο άνθρωπος ξέρει γράμματα: δεν ξεκίνησε από τη Βιολογία, έφτασε στη Βιολογία και κατέληξε στη Γενετική, έχοντας αφομοιώσει γόνιμα τους αρχαίους Ελληνες διανοητές και τη μετέπειτα Γενική Εκπαίδευση και του τεχνικού πολιτισμού ως «κατασκευής βίου» και του πνευματικού πολιτισμού ως «παιδείας». Και αυτό δεν το αποδεικνύει για πρώτη φορά εδώ. Το είχε επισημάνει με τα πρώτα του βιβλία: «Εισαγωγή στη Σύγχρονη Γενετική» (1989), «Εξέλιξη» (1992), το είχε επεκτείνει με το «Από τους ωκεανούς στ' αστέρια - Το οδοιπορικό της ζωής» (1995), και την «Πρόκληση των Γονιδίων» (1998), το είχε υποστηρίξει με άρθρα του, όπως λ.χ. «Περί του βιολογικού αναγωγισμού» («Ουτοπία», 2000), «Η Ιπποκριτική σκέψη» («Τα Κωακά», 2002 -ο ίδιος είναι Κώος) κ.ά., και το επιβεβαιώνει με κρυστάλλινη σαφήνεια στο παρόν βιβλίο.



Ο θαυμαστός νέος κόσμος



Ολο το βιβλίο είναι συναρπαστικό, αλλά δεν μπορεί κανείς, ανάλογα με την προαίρεση του και τη βίο- και κοσμοθεωρία του, να αντισταθεί στο να επιλέξει μερικά κεφαλαία. Από τα συνολικά πέντε μέρη ξεχωρίζει το πέμπτο και τελευταίο «Βιοηθική και παιδεία», με εννέα κεφάλαια, το ένα πιο συναρπαστικό και ενδιαφέρον από το άλλο. Από τα άλλα μέρη διακρίνει κανείς του πρώτου μέρους το προτελευταίο υποκεφάλαιο για το «βιβλίο της φιλοσοφικής σκέψης», και του δεύτερου το υποκεφάλαιο με θέμα «Η Βιοηθική και ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος μας» (με υπαινιγμό στο ομότιτλο βιβλίο του George Huxley ). Από το τρίτο μέρος υπερέχει το έβδομο από συνολικά δεκατρία υποκεφάλαια με τον προκλητικό τίτλο «Ο άνθρωπος σαν «μικρούλης θεός» ξανασχεδιάζει τον εαυτό του;» και τέλος, από το τέταρτο και προτελευταίο μέρος που διακρίνεται από συνολικά οκτώ, το υποκεφάλαιο με θέμα «Η τεχνητή νοημοσύνη (υπερνοημοσύνη) θα βελτιώσει τον κόσμο μας;», όπου τίθεται το δραματικό (ή μάλλον ρητορικό) ερώτημα: «Ποιοι ευθύνονται για την ιστορική υστέρηση της εκπαίδευσης και της παιδείας στα διάφορα έθνη και σε ολόκληρο τον πλανήτη;» (σελ. 164 ). Ιδού αυτολεξεί η απάντηση και δείγμα γραφής («εξ όνυχος τον λέοντα») του συγγραφέα: «Μήπως αυτό το έλλειμμα παιδείας είναι μια άλλη σκόπιμη πλανητική στρατηγική πολιτικών ηγετών και οικονομικά ισχυρών, για να διατηρούν πάντα τη μερίδα του λέοντος από την παναθρώπινη πίτα της ευμάρειας; Και τότε γιατί δεν απομονώνονται τέτοιοι στρατηγικοί σχεδιαστές της ανθρωπότητας; Αυτή η πάλη δεν έχει τελειώσει ακόμα· υπάρχουν πολλοί γύροι. Γι' αυτό απαιτείται οξυδέρκεια στις κινήσεις, για να κερδίσει το αυτονόητο: αν εκτραπεί κι άλλο η σωστή πορεία του ανθρώπου λόγω του κακού χειρισμού της «νέας τεχνολογικής πυξίδας» από τα χέρια των ωφελιμιστών και των κερδοσκόπων, των πολιτικών χειραγωγών των λαών και της εκμετάλλευσής τους, τότε το λάθος στις συντεταγμένες της πορείας μας θα είναι αδιόρθωτο. Και το τίμημα αυτή τη φορά δεν θα αφορά μόνο τους «πληβείους», αλλά και τους «πατρίκιους», που δεν εννοούν να αντιληφθούν ότι αφορά και τους ίδιους, τους «εαυτούς τους» (σελ. 164).

Ως τελευταίο, αλλά όχι δευτερεύον, προπάντων από έναν φιλόλογο αναγνώστη, ας επισημανθεί η γλωσσική αρτιότητα και η υφολογική στιλπνότητα, που χαρακτηρίζουν το βιβλίο. Ο συγγραφέας χειρίζεται την ελληνική γλώσσα ως «μπελετρίστας» (το «ωραιολόγος» ως απόδοση μάλλον τον αδικεί· θα έπρεπε ίσως να επινοηθεί ο νεολογισμός «ωραιογράφος») και ως γόνιμος διανοούμενος. Εύγε και για την προτίμηση του ορθού «κλωνοποίηση», έναντι του (νευρικού) «κλονισμού». Αλλά η «πίτα» γράφεται με δύο ταυ, ό,τι και αν λέει ο word processor μας. Δεν είναι ξένο για να απλοποιηθεί, είναι (αρχαίο) ελληνικό και κρατάει το διπλό σύμφωνο, όπως η «πίσσα» το διπλό σίγμα.

Αναμφίβολα πάντως πρόκειται για ένα βιβλίο δόρυ και ασπίδα μαζί



ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 03/03/2006