Το ημερολόγιο του Εύζωνα - Πολεμικό αρχείο 1919-1921,

Το Ημερολόγιο του Εύζωνα
Χρήστου Δ. Αλεξοπούλου

«Ας με φοβερίζουν όσο θέλουν με το θάνατο… Ο άνθρωπος, αγαπητέ μου δεν ζει δύο φορές, παρά μία και μοναδική. Και γι’ αυτό ακριβώς, αυτήν τη μία και μοναδική ζωή του αξίζει να τη δίνει για την πατρίδα του».
Αυτή ήταν η περήφανη απάντηση του «Μαύρου Καβαλάρη», του αρχηγού της Επανάστασης, του συνταγματάρχου Νικολάου Πλαστήρα, προς τον άγγλο στρατιωτικό ακόλουθο, όταν εκείνος τον προειδοποίησε: «Αν ποτέ επικρατήσουν οι άλλοι, οι αντίπαλοί σου θα σε σκοτώσουν…».
Σε αυτόν τον άνδρα η Πατρίδα ανέθεσε, στις πιο κρίσιμες πολεμικές της περιπέτειες, τη διοίκηση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, στον οποίον υπηρετούσε το άνθος της νεολαίας του Νομού Φθιωτιδοφωκίδος.
Η συμμετοχή της Μονάδας αυτής στις ελληνικές πολεμικές εκστρατείες της Ουκρανίας και της Μικράς Ασίας, από το Φεβρουάριο του 1919 έως και το Σεπτέμβριο του 1922, υπήρξε συνεχής, ένδοξη και καθοριστική, τόσο στην εξέλιξη κρίσιμων μαχών όσο και στην επικράτηση της Επανάστασης του 1922.
Στο Σύνταγμα αυτό είχε την τύχη και την τιμή να υπηρετήσει κι ένα γενναιόψυχο παλικάρι, αγροτόπαιδο από το ορεινό χωριό Τσερνοβίτσι της ανατολικής Φθιώτιδας, ο Χρήστος Δ. Αλεξόπουλος. Οι δυσκολίες της ζωής και οι συγκυρίες των καιρών δεν του επέτρεψαν ν’ αποκτήσει γραμματικές γνώσεις, ίσως να μην ολοκλήρωσε και το δημοτικό σχολείο. Όμως, ο Θεός του χάρισε αδάμαστη καρτερικότητα, σπάνια έμπνευση, και ικανότητα αντίληψης και ανάλυσης κρίσιμων καταστάσεων, εν μέσω σκληρών συγκρούσεων εθνών και πολιτισμών.
Θαυμάζει κανείς, διαβάζοντας τα δυο σημειωματάριά του, πώς αυτός ο στρατιώτης συνέλαβε την ιδέα και τη σπουδαιότητα της καταγραφής των προσωπικών του παθημάτων και εμπειριών, για να μείνουν όχι απλώς ως προσωπική ιστορία, αλλά και ως γυμνή πραγματικότητα των συνθηκών πολέμου!
Προσωπικώς, εγώ, ως επαγγελματίας αξιωματικός διδάχθηκα, διάβασα, ερεύνησα σε διπλωματικά αρχεία, την πολιτική και στρατιωτική ιστορία της Χώρας μας, για την περίοδο στην οποίαν αναφέρεται ο στρατιώτης «συγγραφέας» Χρήστος Αλεξόπουλος. Ομολογώ ότι η γυμνή, διάφανη αλήθεια που αναδύεται μέσα από τα Σημειώματα – Ημερολόγιά του μ’ εξέπληξε επωφελώς και με βοήθησε να συμπληρώσω τις γνώσεις μου για πολλά ουσιώδη που παραλείπονται από σπουδαίες, εντούτοις, και πολλές φορές πολυβραβευμένες ιστορικές έρευνες.
Κρυσταλλώδεις πληροφορίες για χώρες (Ουκρανία, Ρουμανία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, για τραγικά γεγονότα, για εχθρούς και συμπολεμιστές, για αξίες πατριωτικές, και για άξιους ή μη αξιωματικούς που γνώρισε άμεσα ο «συγγραφέας» Αλεξόπουλος, όλα γραμμένα με την αυθόρμητη, την πιο οικεία γι’ αυτον «ντοπιολαλιά» των κατοίκων της ανατολικής, ορεινής Φθιώτιδας, φανερώνουν τη διεισδυτική πνευματική ματιά ενός «αγράμματου» γεννημένου δημοσιογράφου και λαϊκού ιστορικού.
Θαυμάζω και απορώ, πώς μπόρεσε μέσα σε ακραίες και πολλές φορές θανατηφόρες καιρικές συνθήκες ή εξοντωτικές μάχες, να καταγράψει, μέρα με τη μέρα, τα γεγονότα;
«Τας 28 Φεβρουαρίου αναχωρίσαμι από Μακιδονήας Ελεφτεράς… και στας 2 Μαρτίου εφτάσαμι εις την Πόλυν Κωνσταντινώπολιν… Τούτην ύνε η Πόλυ κε υ Αγία Σοφιά, απού ύχα ακουστά από τα μικρά μου χρόνηα…».
Φούσκωσαν τα στήθια των ευζώνων βλέποντας τη «Βασιλεύουσα», όμως ευθύς αμέσως διασχίζοντας τη Μαύρη Θάλασσα αρχίζουν οι πρώτες δοκιμασίες: «…Κι εκί στην Μάβριν Θάλασσαν κάνε πσίχους, κάνη μεγάλιν τιρκιμίαν (τρικυμίαν)… Τότες κ’ ένας καραβογέρις (καραβοκύρης) σκέδια κάνι το πλίον να γυρίσι, εμάς τα ευζωνάκια στη θάλασσα για να μας ρίξι. Τότες εφθής όλυ υ αξιματηκί σικόθησαν κε τρέξαν… Ξίλο πολύ τον ρίξανε και φιλακί των βάλανε όσον που βγίκαμι στηργιάν… μέσα στην Οδισόν».
Σπάνια, ειδικοί ιστορικοί μπορούν να βρουν την αμεσότητα και την ουσία μιας παρόμοιας περιγραφής!
Στη Μεσημβρινή Ρωσία, όπως ονομαζόταν τότε όλη η περιοχή της Ουκρανίας και της Κριμαίας, την κεντρική ευθύνη συντονισμού των επιχειρήσεων και της διοικητικής μέριμνας είχαν οι Γάλλοι. Όμως το ηθικό των γάλλων στρατιωτών βρισκόταν στο ναδίρ, σημειώθηκαν δε εκτεταμένα επεισόδια ανυπακοής και ανταρσίας: ναύτες συνέλαβαν αξιωματικούς των πλοίων, στην ξηρά σε πολλές περιπτώσεις λιποτάκτησαν ή δεν υπάκουσαν σε διαταγές ανωτέρων. Μπροστά στο ζήλο των νεοφώτιστων μπολσεβίκων στρατιωτών δεν επέδειξαν την απαιτούμενη μαχητικότητα. Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα επέδειξε θαυμαστή ανδρεία, πρόλαβε ανεξέλεγκτες καταστάσεις σε βάρος των Γάλλων, όμως υπέφερε από την έλλειψη επαρκούς τροφοδοσίας και από τις ακραίες καιρικές συνθήκες.
Η πένα του στρατιώτη Αλεξόπουλου μας αφήνει εμβρόντητους για όσα είδε και αγωνίστηκε με τους συμπολεμιστές του: «Κι ο κιρός έβριχι, κουβέρτες δεν ύχαμι, αντήσκινα δεν ύχαμι, ούτε κι μαντήες ύχαν όλι … Και κρίον μι ροτάς … καμιάν φοράν τέλος απουκιμιθήκαμι καμίαν όρα … φτάνον πάλι κοντά υ φίλι μας μπολσοβίκοι … Κιτάζου γίρου, κανένας! Εφίγαν όλι … Κε βαδίζομι όλιν την νίκταν 1 και όλιν την υμέραν 2 και όλιν την νίκταν 3 και όλην την υμέραν 4 και όλιν την νίκταν 5 κι ένα γιόμα. Κε νηστικί ύχαμι από τας 22 κι δο τόρα έχομι 27! 5 υμέρας νηστήαν, πορία, αγριπνήαν! … Πολί εχαθήκαν στρατιώτης από των νίπνο (ύπνο) κι από την πίναν. Άλι κιμόνταν κι μέναν. Κι άλι πίγιναν με(σα) εις τα χωργιά για πψομί κι τους σκοτόναν!».
Όλη η τραγική Οδύσσεια του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, εν μέσω εχθρικού περιβάλλοντος, όπου η αλληλουχία της τιμής και της ζωής πήρε καταρρακτώδεις ρυθμούς, αποτυπώθηκαν αυθεντικά από τον Αλεξόπουλο!
Μας εντυπωσιάζει το γεγονός ότι παρά τις κακουχίες κατόρθωσε να μη χαθούν η πένα, το μελάνι και το χαρτί των σημειώσεών του. Και ακόμη η αφάνταστη αφοσίωσή του στο γράψιμο, ωσάν να τον έσπρωχνε κάποια αδιόρατη μοίρα προς ένα υψηλό καθήκον, παράλληλο με το πολεμικό!
Παρόμοια βάσανα αλλά και δόξες γνώρισαν οι άνδρες του 5/42 Συντάγματος και στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, εντούτοις στη μακροχρόνια επική αυτή δοκιμασία η αγάπη, ο σεβασμός και η ενσυνείδητη πειθαρχία των στρατιωτών προς το Διοικητή τους, το συνταγματάρχη Πλαστήρα, υπήρξαν οι ακρογωνιαίοι λίθοι των επιτυχιών και της συνοχής της Μονάδας αυτής ακόμη και κατά τις ημέρες της εν μέσω πανικού οπισθοχώρησης της Στρατιάς.
Ιδού πως διηγείται ένα στιγμιότυπο από τη μάχι για την κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ (13-14 Μαρτίου 1921): «… Κι άκουγες τα πολιβόλα και κάναν σαν αϋδόνηα! Αφόσον δε προχορέσαμι τόσον πολύ κα(τά) τας 11 μισί το σκάσαν. Κι φέβγαν αγρίος … Και εμίς τους πίραμε κοντά τότες στο κινήγι, όστες (ώστε) τους κάναμι και πιτάξανε και τα βρακιά τους, με (τα) σινχορίσιος, από τον φόβον τους! … Ύχαμι κάποιον λοχαγόν της Α μίρας ορειβατικού, όπου τους τάραξυ! … Πιάσαμι και πολλούς αχμαλότους, εκαταφτάσαμε και εις την πόλιν Αφιόν Καρακαισάρ …».
Δεν ήξερε κανένας από τους ανωτέρους του Αλεξόπουλου ότι κρατούσε ημερολόγιο, γι’ αυτό και ότι έγραψε είναι απαλλαγμένο από φόβους ή σκοπιμότητες. Είναι το γνησιότερο πολεμικό τεκμήριο, γιατί έγραψε όσα, χωρίς διαστρεβλωτικούς φακούς, έβλεπε και ζούσε. Ακόμη και στίχους ποιητικούς έγραψε. Απ’ αυτούς άλλοι εκφράζουν ερωτικούς καημούς, άλλοι πόνο για απώλειες αγαπημένων συντρόφων από σφαίρες, αρρώστιες, κακουχίες, και άλλοι για νοσταλγίες ήρεμων χρόνων, αγαπητών τόπων, και πατριωτικού μεγαλείου!
«Αν είσος κι δε σε αγαπό
ν’ αδικοθανατίσω
κι στου το ζολάτι το σπαθί
εκί να καταντίσου»


Στα σημειωματάριά του περιλαμβάνονται ακόμη επιστολές, διευθύνσεις, τοπωνύμια, χρονομετρήσεις αποστάσεων, ρώσικες λέξεις, τούρκικες λέξεις, οικονομικός απολογισμός, και τέλος βραδυνή προσευχή των στρατευμένων …

Η μαρτυρία - τεκμήριο του στρατιώτη Χρήστου Αλεξόπουλου, ευτυχή θεία πρόνοια, περιήλθε στη γνώση ενός πατριώτη, ταγμένου στην υπηρέτηση υψηλών αρχών ζωής, μέσα από το δημοσιογραφικό οργανισμό τον οποίον ίδρυσε και ο οποίος εκδίδει τοπική εφημερίδα στην Καβάλα με τ’ όνομα «ΞΥΡΑΦΙ», πρόκειται για το δημοσιογράφο Γεώργιο Γανίτη.
Αντιλαμβανόμενος τη σπουδαιότητα του έργου, ήρθε σ’ επαφή, με τον εγγονό του τον αξιολογότατο ιστορικό ερευνητή Σωτήρη Γ. Αλεξόπουλο, που έφτασαν στα χέρια του τα δυο ημερολόγια. Αυτό με πολύ σεβασμό στην ιστορία συνομίλησε με άλλους συγγενείς του Αλεξόπουλου, με ιστορικούς, με αρχαιολόγους ειδικούς στην ιστορία μνημείων και πόλεων της Μικράς Ασίας, συγκέντρωσε σπάνιο φωτογραφικό υλικό, μελέτησε στρατιωτική ιστορία και χάρτες όπου έλαβαν χώραν τα γεγονότα στην Ουκρανία και στη Μικρά Ασία, και αξιοποιώντας όλο αυτό το προσωπικό και το υλικό, δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο, συνοπτικό (270 σελίδων) ντοκουμέντο, το οποίο ελπίζω να το προμηθευτούν όλες οι βιβλιοθήκες της Ελλάδας. Ιδιαιτέρως τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και ο Στρατός, για να φρονηματιστούν οι νέοι και να τους κινηθεί η περιέργεια ν’ αναζητούν τη γνώση και την αλήθεια, που δεν ειπώθηκαν από έλλειψη συστηματικής έρευνας ή και από λόγους αδικαιολόγητης σκοπιμότητας.
Συγχαρητήρια στους συντελεστές του έργου και στον εκδοτικό οίκο «Ξυράφι» (Ελληνικής Δημοκρατίας 5, Καβάλα, τηλ. 2510 - 837373).

Χάρης Τσιρκινίδης
Συγγραφέας - Νομικός - Υποστράτηγος ε.α.