Οι έννοιες του διαστήματος και του χρόνου κατά την διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης

Μέσα από το σύνολο των βαθυστόχαστων θεολογικών πονημάτων του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης αναδύεται η έννοια του διαστήματος ως θεμελιώδους χαρακτήρος του κτιστού όντος. Το γεγονός ότι ο εν λόγω όρος προσγράφεται από τον ιερό συγγραφέα σ' ένα μέρος της πραγματικότητας των όντων και μάλιστα στο κτιστό, μας επιβάλλει, πριν αναλάβουμε τη διερεύνηση της έννοιας του διαστήματος να εξετάσουμε το κριτήριο επί τη βάσει του οποίου δομείται αυτή η οντική πραγματικότητα. Αυτό το κριτήριο εντοπίζεται στη διάκριση μεταξύ κτιστού και ακτίστου η οποία αποτελεί και την κύρια διάκριση ανάμεσα στα όντα. Ωστόσο, ο Άγιος Γρηγόριος εξηγεί τη διαφοροποίηση του κτιστού από το άκτιστο μέσα από τη διάκριση ανάμεσα στο νοητό και στο αισθητό, κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να προκύπτει μία διπλή διαίρεση του όντος. Οι δύο αντιθέσεις του κτιστού και του ακτίστου (κατά τη ορολογία της ελληνικής φιλοσοφίας του γενητού και του αγένητου), του νοητού και του αισθητού, αντανακλούν διαφορετικές προοπτικές πάνω στη φύση των όντων, σχετίζονται, όμως, με ένα κοινό κριτήριο, το οποίο διακρίνει τα όντα επί τη βάσει της σχετικής τους ελευθερίας ή της απουσίας της.

Η επιμελής υπογράμμιση του στοιχείου της ελευθερίας εκλαμβανόμενης με σχετική ισχύ ως προς το κτιστό ον και με απόλυτη ως προς το άκτιστο, καθώς και η εισαγωγή της ως κριτήριο διακρίσεως των νοητών, τόσο μεταξύ τους, όσο και σε αντιπαράθεση προς τα αισθητά, αποτελεί μία από τις βασικότερες διεισδυτικές τομές του Καππαδόκη Πατέρα της Χριστιανικής Θεολογίας.