Κοινωνία και ζώα

Σύμφωνα με το θρύλο, ο βιβλικός βασιλιάς Σολομών φορούσε ένα δαχτυλίδι που του επέτρεπε να συνομιλεί με όλα τα ζωντανά της γης.
Ο ρόλος των ζώων συντροφιάς στην ανθρώπινη κοινωνία προκαλεί σήμερα εξαιρετικό ενδιαφέρον, σε τέτοιο βαθμό ώστε το 1992 δημιουργήθηκε μια καινούργια επιστήμη με ανάλογο αντικείμενο.
Το βιβλίο περιγράφει τις μεταβαλλόμενες αντιλήψεις για τα ζώα στα αρχαία έπη, στους Έλληνες φιλοσόφους, στους ορθολογιστές, στον Γιουνγκ, στα σύγχρονα οικολογικά κινήματα και στις ανατολικές φιλοσοφίες. Ακολουθούν πληροφορίες για την εξημέρωση σκύλων και γάτων και αναλύεται διεξοδικότερα η σχέση του ανθρώπου με τα ζώα. Συναρπαστική είναι επίσης η παρουσίαση της επικοινωνίας μεταξύ των ζώων και η περιγραφή της προσπάθειας διαφόρων επιστημόνων να διδάξουν σε παπαγάλους και πιθήκους αγγλικά.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μαρτυρίες γύρω από την ευεργετική επίδραση των ζώων συντροφιάς στην ανθρώπινη υγεία (π.χ. καρδιοπάθειες), στην αποκατάσταση ατόμων με ειδικές ανάγκες (σκύλοι βοηθοί τυφλών, επιληπτικών, διαβητικών) και στην υποστήριξη προβληματικών ανθρώπων.
Οι συγγραφείς του τόμου, επιστήμονες με ευαισθησία και προσωπική γνώση των θεμάτων τους, αποδεικνύουν ότι η βελτίωση της επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου με τα άλλα ζωντανά μπορεί να εμπλουτίσει τη ζωή μας ή και να προλάβει ακόμα τη διαφαινόμενη οικολογική καταστροφή.

Κριτική:

Φυγάς θεόθεν και αλήτης

(Εμπεδοκλής)

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Θεός μόνο τον άνθρωπο έδιωξε από τον Παράδεισο», σημειώνει ο Μπρους Φογκλ, ένας σπουδαίος μελετητής της ζωής και της συμπεριφοράς των ζώων

ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΠΟΥ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΝ ΠΡΟΚΛΗΘΗΚΑΝ
ΑΠΟ ΕΝΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ, ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟ
ΚΑΙ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΩΣ ΓΡΑΦΗ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ
ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ
ΚΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Το βιβλίο που υπογράφουν η Πόπη Αλεβιζάκη και ο Βασίλης Μαντούβαλος, διδάκτορας Ιατρικής η πρώτη, ψυχίατρος- νευρολόγος, αναπληρωτής καθηγητής ο δεύτερος, ζωόφιλοι και μελετητές της συμπεριφοράς του ανθρώπου προς τα ζώα και αντίστροφα, έχει τίτλο Κοινωνία και ζώα- αναζητώντας το δαχτυλίδι του Σολομώντα (Εκδόσεις του «Βιβλιοπωλείου της Εστίας»). Ο υπότιτλος του σπουδαίου αυτού οδηγού μύησης στον κόσμο των ζώων οφείλεται στο θεμελιώδες έργο του νομπελίστα «ηθολόγου» Κόνραντ Λόρεντς «Το δαχτυλίδι του βασιλιά Σολομώντα, νέο φως στους τρόπους των ζώων» (1954). Ο μύθος λέει πως ο βασιλιάς Σολομώντας διέθετε ένα μαγικό δαχτυλίδι που όταν το φορούσε, μπορούσε να συνομιλεί με όλα τα ζώα στη φύση. Ο Κίπλινγκ μάλιστα σ΄ ένα του ποίημα είχε γράψει πως ο Σολομώντας συνομιλούσε με τις πεταλούδες, όπως άνθρωπος συνομιλεί με άνθρωπο.
Σκοπός, όπως διαφαίνεται ήδη, των δύο Ελλήνων επιστημόνων και φιλόζωων είναι να διεισδύσουν με εφόδια από τις νέες μεθόδους έρευνας της συμπεριφοράς αλλά και της καταγωγής των ζώων, στον «ψυχισμό» τους, στη «σκέψη» τους, στη «γλώσσα» τους. Μετά την ανάγνωση αυτού του αποκαλυπτικού κειμένου όσοι τίμιοι αναγνώστες θα υποχρεωθούν να χρησιμοποιούν τις παραπάνω έννοιες χωρίς εισαγωγικά. Γιατί η επιστήμη σήμερα, μια νέα επιστήμη που ονομάζεται πλέον «Ανθρωζωολογία» αποδεικνύει πως και ψυχισμό και σκέψη και γλώσσα και κοινωνικότητα και επικοινωνιακούς κώδικες ευανάγνωστους διαθέτουν ακόμη και τα «κατώτερα» είδη ζώων, όχι μόνο οι πίθηκοι, τα άλογα και τα ζώα συντροφιάς, ο σκύλος και η γάτα. Πάντως σ΄ αυτά τα δύο τελευταία είναι λογικό που εξαντλούν το ενδιαφέρον τους οι δύο συγγραφείς.
Εδώ σταματώ και ελπίζω πως οι Έλληνες φιλόζωοι θα σπεύσουν να μυηθούν όπως εγώ στα μυστικά της Ανθρωζωολογίας και να γίνουν καλύτεροι, πλέον ευαίσθητοι δέκτες των σινιάλων που εκπέμπουν ζητώντας συνομιλητές οι τετράποδες φίλοι μας, χωρίς αυτοί να διαθέτουν κανένα δαχτυλίδι παρά μόνο τη φυσική τους ροπή προς συμβίωση με τον δραπέτη άνθρωπο του Παραδείσου.
Σ΄ αυτή την τελευταία διαπίστωση με οδήγησε μια εκπληκτική παρατήρηση ενός σπουδαίου μελετητή της ζωής και της συμπεριφοράς των ζώων, του Μπρους Φογκλ, συγγραφέα εκτός των άλλων δύο εγκυκλοπαιδειών για τους σκύλους και τις γάτες. Γράφει λοιπόν ο Φογκλ: «Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Θεός μόνο τον άνθρωπο έδιωξε από τον Παράδεισο»!!
Να κάτι που πρέπει να ομολογήσουμε πως δεν το είχαμε ποτέ σκεφτεί. Ούτε ως απορούντες μπόμπιρες που πάντα ως γνωστόν θέτουν θεμελιώδη ερωτήματα και ουσιαστικά σαν φιλόσοφοι (εξάλλου οι φιλόσοφοι θέτουν ερωτήματα σαν παιδιά!).
Πράγματι ο βιβλικός συμβολικός μύθος δεν αναφέρει άλλον εξόριστο από την Εδέμ. Τώρα σκέφτομαι: ούτε τον Όφι! Όσο κι αν η συμβολική σημειολογία της βιβλικής ερμηνείας θεωρεί πως ο Όφις ήταν μια μεταμόρφωση του επαναστάτη Αγγέλου, του Αντάρτη, του στοιχείου της Ανυπακοής και της Άρνησης, το Σημαίνον του, ο Όφις, παρέμεινε στην κοιλάδα ένθα απέδρα πάσα λύπη και στεναγμός.
Σε τι έγκειται εξάλλου η ανυπακοή των πρωτοπλάστων και ως εκ τούτου το προπατορικό αμάρτημα. Σε μια ζαβολιά (και για να μην ξεχάσουμε και τα ελληνικά Ζ = δ j = Δι, όπως Διάλογγου- Ζάλογγου, Ζευς- Διός, έτσι και Διαβολιά- Ζαβολιά). Οι πρωτόπλαστοι, γράφε ο πρωτόγονος άνθρωπος, κάνοντας χρήση της ελευθερίας επέλεξαν να «διαλέξουν» το απαγορευμένο (κι αν δεν υπήρχε κάτι απαγορευμένο, πώς θα ένιωθαν ελεύθεροι να διαλέξουν- αυτά μας τα έμαθε καλά ο υπαρξισμός, κυρίως ο άθεος!). Επέλεξαν την ανταρσία, την άρνηση, την ανυπακοή στην τάξη, γιατί διεκδίκησαν να σκεφτούν και να πράξουν «ωσεί θεοί».
Τότε παίχτηκε το πρώτο θέατρο της ιστορίας, πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν από τον «Θέσπιν» (αυτόν που άρθρωσε «έπος ωσεί θεός», θεσπίζοντας τη μεταμορφωτική μιμητική πράξη). Ο άνθρωπος βγήκε από τη ζωή της φύσης και εγκαινίασε τη ζωή της ιστορίας. Απέναντι στο δημιούργημα του «Θεού», απέναντι στη Φύση, έστησε το πατάρι της απομίμησης, της άλλης Δημιουργίας μιας άλλης Αυθεντίας ή μιας Ερζάτς Ζωής.
Σκοπός μου δεν είναι βέβαια να θεολογήσω. Εξάλλου δεν πολυπιστεύω τους μύθους. Προτιμώ να τους ερμηνεύω, να τους αποκρυπτογραφώ.
Ο εξόριστος από το φυσικό περιβάλλον άνθρωπος αποξενώθηκε και από την οικειότητά του με τους συγκατοίκους, τους συνυπάρχοντες εντός των ορίων του Παραδείσου, δηλαδή της φυσικής νομοτέλειας. Αποξενώθηκε από την επικοινωνία και τους κώδικες συνεννόησης με τα υπόλοιπα όντα με τα οποία έως την εξέγερσή του συμβίωναν, συνομιλούσαν, αλληλοεπηρεάζονταν και αλληλοσυμπληρώνονταν, αφού ως τμήματα ενός γιγαντιαίου παζλ συναποτελούσαν την εικόνα του κόσμου. Αλλά και τα ζωντανά που πειθάρχησαν, που παρέμειναν εντός, έχασαν την επαφή, ξέχασαν τα κλειδιά των επικοινωνιακών κωδίκων συνεννόησης και κάθε φορά που τα «ιστορικά» όντα συναντούσαν τα «φυσικά» και το αντίστροφο, κάθε φορά που τα «φυσικά» εξέρχονταν χάριν «θεωρίας» στον χώρο της ιστορίας, η επαφή γινόταν προβληματική. Η πρώτη Βαβέλ όπως φαίνεται ήταν απλώς διχοτομική. Η γλώσσα των ζώων (και των φυτών, θα ΄λεγα) και η γλώσσα των ανθρώπων. Τώρα ίσως λειτουργεί στη συνείδησή μας η εκπληκτική φράση του Παύλου στην «Προς Κορινθίους επιστολή»: Αν μιλώ όλες τις γλώσσες και δεν έχω αγάπη... κ.λπ. Αν σκεφτούμε πως η πρώτη σημασία του Αγαπώ είναι Αρκούμαι, Αγάπη σημαίνει Επάρκεια, Πληρότητα. Έτσι η αμοιβαία υποψία, η έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στα άλλα ζωντανά και στον άνθρωπο που εξελίχτηκε εκατέρωθεν είτε σε επιθετικότητα είτε σε επιφυλακτική άμυνα, είναι στην ουσία απουσία Αγάπης, Έρις, διχόνοια και συχνά μίσος, απέχθεια.
Εκατέρωθεν. Πόλεμος, δηλαδή σύγκρουση των πόλων, των άκρων, των φυσικών προς τα ιστορικά, της Δημιουργίας προς τη Μίμησιν πράξεως, του Κόσμου προς το: «Θέατρον: Ο Κόσμος».
Όλα πλέον κάτι μας θυμίζουν. Ο εξόριστος αρνητής ακολούθησε διάφορες μεθόδους στη μιμητική του αναπαράσταση. Δοκίμασε την πιστή αντιγραφή και ονόμασε την αισθητική του Νατουραλισμό, δηλαδή Φυσιοκρατία, δοκίμασε μια μίμηση της πραγματικής εικόνας του κόσμου και ονόμασε τα έργα του ρεαλιστικά, μυθοποίησε το μιμούμενο για να δώσει συναισθηματικό κύρος στη μίμησή του, το στρέβλωσε, το αναποδογύρισε για να το ανακαλύψει, να αποκαλύψει τους μηχανισμούς του, ερεύνησε το δομικό του σύστημα και τέλος στις μέρες μας το αποδόμησε, το ειρωνεύτηκε, το χλεύασε, το παραμόρφωσε και αρνείται ακόμη και την ύπαρξή του.

Σε αναζήτηση μιας εσπεράντο

Μέσα στο τοπίο της οικολογικής άρνησης, οι ηθολόγοι, όσοι ασχολούνται με τις συμπεριφορές και τις συν-ήθειες των ζώων προσπαθούν να ανασυστήσουν συνθήκες Παραδείσου. Επιδιώκουν, αποκρυπτογραφώντας τις δύο γλώσσες πριν από την πρώτη Βαβέλ, να βρουν την κοινή γλώσσα, μια έστω, κυριολεκτικά, εσπεράντο για να επανιδρύσουν τη συνομιλία ανάμεσα στα ζώα και στον άνθρωπο, που τη διέκοψε η αλαζονεία του Αδάμ και η εμμονή των ζώων στην εντός του σχεδίου ισορροπία.

Υπάρχει ελπίδα να στηθεί μια, έστω κρεμαστή, γέφυρα ώστε στα μισά να συναντηθούμε;

Οι ηθολόγοι, οι ανθρωζωολόγοι ερευνούν, ταξινομούν συμπεριφορές, πειραματίζονται, συσχετίζουν, αναλογίζουν και φαίνεται να ευελπιστούν. Όσοι έχουμε την ευλογία να συνυπάρχουμε μ΄ ένα σκύλο, μια γάτα, μια χελώνα, ένα καναρίνι, ένα χιμπατζή, έναν βόα, ένα χάμστερ, ένα γεράκι, όσοι σε ώρες μυστικές συνομιλήσαμε με τα δελφίνια, τις φώκιες, όσοι ευτυχήσαμε να κατοικούμε σε παλιά σπίτια που φιλοξενούσαν στις μεσοτοιχίες τον οικουρόν όφιν, όσοι σε ώρες μοναξιάς, κατά τη νυχτερινή ηρακλείτεια «ευφρόνη» αποκρυπτογραφήσαμε τα σουλάτσα στο ταβάνι από τις ευωχίες και τους έρωτες των σαμιαμιδιών, ξέρουμε πως υπάρχει επαφή, κατανόηση, συγκατάθεση, υπάρχει πεδίο συμφιλίωσης και μέλλουσας ειρηνικής εδεμικής συμβίωσης με τη ζωή που επέλεξε να ισορροπεί εκτός των ορίων.
Κοιτώ τον σκύλο μου στα μάτια, με κοιτά και ορκιζόμαστε, πού; Μα στην κοινή μας μοίρα, την κοινή γέννηση και το κοινό μοιραίο τέλος, πως είναι ανοησία ανάμεσα στα δύο φυσικά γεγονότα να υψώνουμε βαβελικά χαρακώματα.

Και ο σκύλος μου μού υπενθυμίζει και κάτι άλλο. Όσο κι αν ζει ανάμεσά μας δεν άλλαξε, δεν διεφθάρη, δεν πρόδωσε την αιτία της ύπαρξής του. Εγώ αλλοιώθηκα, εγώ αλλοτριώθηκα, εγώ μεταλλάχτηκα. Κι αφού έφτασα στον πάτο με την επηρμένη λεοντή της ιστορίας, η μόνη ελπίδα που απομένει είναι, με τη βοήθεια των ανυπόκριτων, αυστηρού ήθους φίλων μας ζωντανών, να ξαναχτυπήσουμε μετανιωμένοι τη θύρα του ενιαίου Κήπου τής των πάντων Συνυπάρξεως.

Κώστας Γεωργουσόπουλος , τα Νέα, 10/5/2008