Ο φόβος τη νύχτα

Μια ιστορία που είναι δική σου, αλλά δε θα το παραδεχτείς ποτέ. Από το νεοκλασικό της Αρχιμήδους στη γοητευτική βόρεια Καλιφόρνια και πάλι πίσω. Το πού όμως δεν έχει καμιά σημασία. Η Λητώ παραμένει η ίδια. Με τις ίδιες αγωνίες να ξεφύγει από το σπίτι της, τους ίδιους φόβους για τον πατέρα της και τους άντρες, τίς ίδιες ανασφάλειες, τα ίδια ψέματα, τις ίδιες φαντασιώσεις να αντισταθμίζουν τις ντροπές. Ίσως ο Αλεξ δεν έπρεπε να είχε εισχωρήσει στη ζωή τους. Ίσως, αν δεν υπήρχε εκείνος, το σώμα να χαιρόταν τον έρωτα, τα ταξίδια να αποτύπωναν εικόνες στο μυαλό και οι άνθρωποι γύρω της να λέγαν μεταξύ τους την αλήθεια.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν και το σύνολο σχεδόν των μυθιστορημάτων των συγγραφέων της νεότατης γενιάς φαίνεται, ως θεματολογία και προβληματική, τελείως αποκομμένο από τα μυθιστορήματα συγγραφέων που με αυτούς τούς χωρίζουν δύο μόλις δεκαετίες (και στο σημείο τούτο Ο φόβος τη νύχτα δεν αποτελεί εξαίρεση), ωστόσο ένα πολύ λεπτό «νήμα» μοιάζει να συνδέει το μυθιστόρημα της Βασιλικής Αλμπάνη με ό,τι έχει γραφεί σε ακμαίες πεζογραφικά εποχές. Βεβαίως, το να ενταχθεί ό,τι γράφεται ή θα γραφεί σε μια «παράδοση», όσο σημαντικό και αν χαρακτηρίζεται, δεν είναι εύκολη υπόθεση και ο κίνδυνος να παραμείνουν ακόμη και «ολοκληρωμένα» μυθιστορήματα μετέωρα ή αζήτητα μέσα στον χρόνο είναι τεράστιος.

Η Βασιλική Αλμπάνη ανήκει σε μια γενιά που δεν φαίνεται ότι γνωρίζει ούτε και ενδιαφέρεται να μάθει τι είναι, λ.χ., «η ποίηση της ήττας» ή «η ποίηση της αμφισβήτησης» ή και ακόμη συγκλονιστικότερες εκφάνσεις του λογοτεχνικοκοινωνικού μας «γίγνεσθαι»· σε μια γενιά που η έλλειψη ουσιαστικής «πολιτικοποίησης» στενεύει σημαντικά τον ορίζοντά της και, όσο κι αν θέλει να εμφανίζεται ατίθαση και χειραφετημένη, η τόση υπογράμμιση, συγγραφικά, των συναισθηματικών και σπανιότερα των ηθικών περιπετειών της, των τελείως προσωποπαγών, ως του μοναδικού οράματος που έχει και καλλιεργεί, την καθιστά άκρως συντηρητική.

Όσο και αν ο καμβάς επάνω στον οποίο πλέκεται Ο φόβος τη νύχτα προϋποθέτει πολλά πρόσωπα (πρόκειται για τα πρόσωπα δύο οικογενειών που, ενώ οι ζωές τους μάς παρουσιάζονται μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της βασικής ηρωίδας, της Λητούς, αυτονομούνται, όπως περίπου το καθένα θα την εξομολογιόταν για λογαριασμό του), τελικώς ο χώρος δεν παύει να είναι ενιαίος και, είτε έχουμε το νεοκλασικό της οδού Αρχιμήδους, στο Παγκράτι, είτε το πανεπιστημιακό campus στην Καλιφόρνια, οι «εκπλήξεις» μας προέρχονται από τα ίδια τα πρόσωπα του μυθιστορήματος. Θέλω να πω ότι οι ήρωες αυτοί καθαυτοί αποτελούν τις ψηφίδες ενός πίνακα που μπορεί να τον φανταστεί κανείς να ολοκληρώνεται πέραν του ορατού του μέρους. Αν έχουν τα ονόματα Μάνια, Άκης, Στέλλα, Άννα, Μαρία και οι ζωές τους τέμνονται συχνά συγκλονιστικά, ενώ φαίνεται να εξελίσσονται παράλληλα, εύκολα μπορεί να τα αντικαταστήσει κανείς με άλλα ονόματα και τα πρόσωπα που θα φέρουν αυτή την καινούργια «ονοματοδοσία» να παραμείνουν, παρά τον πλούτο ή την ένδεια της εσωτερικής τους ζωής, μια «συμπτωματολογία» του συγκεκριμένου περιβάλλοντός τους. Δεν περιλαμβάνω μέσα στα ονόματα εκείνο του «Αλεξ», όχι για την ξενική του προφορά αλλά γιατί μια τόσο καταλυτική παρουσία για τις σχέσεις ανάμεσα στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα, παρά τη σαφή υπόστασή της, μόνο όταν έχει σε μεγάλο βαθμό «επινοηθεί» μπορεί να παίξει τον ρόλο της.

Ωστόσο Ο φόβος τη νύχτα δεν παύει να παραμένει μια διαβαστερή ιστορία με αρχή, μέση και τέλος. Όσο και αν οι όροι αυτοί θα μπορούσαν να αλλάξουν θέση και η ιστορία απρόσκοπτα να συνεχιστεί ή να παραμένει το ίδιο ευκρινής η θέση του καθενός σε σχέση με τους άλλους, είτε συναντάται μαζί τους είτε όλοι τους μέσω τρίτων «επικοινωνούν» μεταξύ τους. Τα νήματα της ζωής τους που φαίνεται να τα κινούν οι ίδιοι δεν τα καθορίζει παρά μια ευρύτερη «πολιτική» συγκυρία, η ύπαρξη της οποίας γίνεται τόσο πιο αποτελεσματική όσο δεν είναι στις προθέσεις της Αλμπάνη ούτε καν να την υπαινιχθεί. Ακόμη και η σκηνή ή μάλλον οι σκηνές του οικογενειακού τραπεζιού, που πλουσιοπάροχα προσφέρει το έναυσμα για την «καταγγελία» της μικροαστικής υποκρισίας, στην Αλμπάνη παραμένει το ορατό πλαίσιο για να ανασυνθέσει κάποια στιγμή η «αυτοβιογραφούμενη» ηρωίδα το εσωτερικό της τοπίο, όπως διαμορφωνόταν τη στιγμή που υπήρχε μέσα του.

Μη νομιστεί ωστόσο ότι πέραν της Λητούς όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα υπάρχουν για να γνωρίσουμε καλύτερα την ίδια. Αν κάτι βαραίνει στον Φόβο τη νύχτα είναι ότι πρωτεύοντα, δευτερεύοντα ή και τριτεύοντα ακόμη πρόσωπα, στον βαθμό που μιλούν ή προσπαθούν να γνωρίσουν τους άλλους, δεν κάνουν άλλο παρά να «αυτοβιογραφούνται» και πως ό,τι έχει συμβεί (όσο συνειδητά και αν προέκυψε), ήταν για να καθηλώσει για τον καθένα τους τον χρόνο ως «άξιο» να τον αναπολεί παρά γιατί ενδιέφερε αυτή καθαυτή η κάθε λογής «επικοινωνία». Η ομορφιά όλων τους δεν είναι παρά η προβίωση των αλλαγών, που είναι η μοίρα των ανθρωπίνων σχέσεων και όσων ο χρόνος θα έχει επιφέρει σε ένα ήδη θολό τοπίο, κάνοντας το μέλλον του (καθώς θα έχει γίνει σκοτεινότερο) ακόμη πιο σπαρακτικό.

Συμπερασματικά Ο φόβος τη νύχτα είναι η θλίψη για την κάθε λογής απώλεια που, καθώς δεν έχει ακόμη υπάρξει, γίνεται πνευματικά πιο βασανιστική απ' ό,τι τη στιγμή που συνειδητοποιείται και που συχνά υποχρεώνει κάποιον ακόμη και όταν αντικρίζει πράγματα που τα είχε μισήσει στο παρελθόν να συμφιλιώνεται μαζί τους. Είναι, αλήθεια, όλα αυτά ικανά να αποτελέσουν ένα «αντίβαρο» στην έλλειψη «πολιτικοποίησης» που παρατηρείται στα μυθιστορήματα των νέων και πώς γίνεται οι ήρωές τους, ακόμη και στις πιο κοινότοπες ενέργειές τους, να είναι τα αυτοφυή γεννήματα ενός κόσμου που δεν ανιχνεύεται πουθενά; Ο Βασίλης Βασιλικός έγραψε ή είπε κάποτε (δεν θυμάμαι ακριβώς) πως «όταν διαβάζω ένα μυθιστόρημα, θέλω να καταλαβαίνω πώς βρίσκει τα χρήματα και ζει ο ήρωάς του». Η Βασιλική Αλμπάνη δεν μας μιλάει βέβαια για χρήματα, όσο και αν οι χώροι που κινούνται μέσα τους οι ήρωές της τα προϋποθέτουν και μάλιστα σε αφθονία. Έχουν όμως το πλεονέκτημα οι χώροι της, όσο και αν εμφανίζονται εξαιρετικά διευρυμένοι, να μη μεταβάλλουν τα συναισθηματικά και ψυχολογικά δεδομένα των «προσώπων» της ­ στην περίπτωση αυτή θα είχαμε ένα μυθιστόρημα με πρόθεση κοσμοπολιτική, δηλαδή το μηδέν. Στον Φόβο τη νύχτα η «μακρινή» Καλιφόρνια δεν μεταβάλλει τη «φυσιολογία» της Λητούς (όπως συμβαίνει και με όλους τους άλλους) περισσότερο απ' ό,τι θα της την άλλαζε μια διαδρομή από το Παγκράτι ως την Κυψέλη!

Θανάσης Θ. Νιάρχος, ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-12-2001