Ο Θεός στον εγκέφαλο

Ανισοβαρές πόνημα. Ο φιλόσοφος συγγραφέας στοχεύει να αποδείξει δύο πράγματα: α) ότι η ύπαρξη του Θεού και της θρησκευτικότητας εδράζεται στη δομή και στις βιοχημικές μεταβολές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο και β) ότι αυτό είναι γονιδιακά καθορισμένο και συνέβη με επάλληλες γνωστικές μεταλλάξεις, σα να είμαστε «καλωδιωμένοι» (sic) ώστε να εμφανιστούν οπωσδήποτε αυτά τα χαρακτηριστικά σε κάθε μέλος του ανθρώπινου είδους.
Κατά τη γνώμη μου επιτυγχάνει στο πρώτο και αποτυγχάνει παταγωδώς στο δεύτερο! Η γονιδιακή εξήγηση της ανθρώπινης θρησκευτικότητας δεν πείθει με βάση τα στοιχεία που παρατίθενται αλλά μόνο με βάση τη ρητορική του συγγραφέα. Θέλω να πω ότι εκείνο που χάρισε η εξέλιξη στο ανθρώπινο είδος είναι ένας μεγαλύτερος και πολυπλοκότερος εγκέφαλος, τέτοιος, που σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο είδος του ζωικού και φυτικού βασιλείου είναι σε θέση να θεωρήσει την ύπαρξη μιας πνευματικής πραγματικότητας σε αντιδιαστολή ή συμπληρωματικά με την απτή ή υλική πραγματικότητα, εισάγοντας το δυϊσμό ως μοντέλο αντίληψης του κόσμου. Η διαχείριση όμως αυτής της πνευματικής πραγματικότητας και κατά συνέπεια της έννοιας του θείου και των ποιοτήτων της, της μορφής του υπερβατού, της θρησκευτικότητας κλπ. μπορεί κάλλιστα να είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής συνάρθρωσης και αλληλεπίδρασης, αποτέλεσμα της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου εφόσον ο άνθρωπος είναι «ζώον κοινωνικόν». Αυτό, μάλιστα, δηλαδή η συγκρότηση κοινωνικών ομάδων,νομίζω ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί γονιδιακά προκαθορισμένη!
Το βιβλίο, λοιπόν, σε πολλά σημεία του είναι ανθρωπολογικά και κοινωνιολογικά αφελές ως προς τα συμπεράσματα που καταλήγει, επειδή προσεγγίζει τέτοια πολύπλοκα πανανθρώπινα κοινωνικά φαινόμενα, όπως είναι η θρησκεία, με καθαρά εξελικτικούς όρους
(γονιδιακές μεταλλάξεις). Έτσι εξοβελίζει τη λειτουργία και τη δυναμική της ομάδας (κοινότητας διαμόρφωσης της προσωπικότητας κι ελέγχου των αντικοινωνικών ορμέμφυτων του ανθρώπου) ως εξηγητικό μηχανισμό και παραμένει στο επίπεδο ενός απλοϊκού βιολογισμού. Παρόλο που σε αρκετά σημεία του βιβλίου η λειτουργία της ομάδας εκ των πραγμάτων αναδύεται στην επιχειρηματολογία του, ο συγγραφέας δεν την εντάσσει τελικώς στο ερμηνευτικό του μοντέλο και προτιμά να μη νοθέψει την a priori θεωρητική του θέση.
Κάποια κεφάλαια είναι εξαιρετικά διατυπωμένα και ενδιαφέροντα
(ιδιαίτερα εκείνα που παραθέτει στοιχεία από έρευνες και μελέτες) ενώ ορισμένα άλλα περιττά, απλοϊκά και μονομερή ως προς την ερμηνευτική τους πληρότητα.
Τέλος, οι προτάσεις που κάνει ο συγγραφέας στο κεφ. 20 κινούμενος στο ίδιο πάνω κάτω πλαίσιο με τον R. Dawkins ( βλ. το βιβλίο του "Η περί Θεού αυταπάτη"), περί τιθάσευσης ή περιορισμού του φαινομένου της θρησκείας προς όφελος της επιστήμης ( θαρρείς και η επιστήμη είναι κάτι αξιολογικά ουδέτερο, μακριά από συμφέροντα και ιδιοτελείς επιδιώξεις!) και ειρήνευσης μεταξύ των μεγάλων θρησκειών του κόσμου, γίνονται σε ένα πολιτικοκοινωνικό κενό και περισσότερο μοιάζουν με αφελή φιλοσοφικά ευχολόγια παρόλο που πιστεύω πως είναι στη σωστή κατεύθυνση.
Εν κατακλείδι, ενώ το βιβλίο ανοίγει νέους δρόμους για μια άλλη θεώρηση του φαινομένου του Θεού και της θρησκευτικότητας θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερο…