Για την κρίση του μαρξισμού

Εδώ και λίγο καιρό αρχίζουμε μεταξύ μας να μιλάμε για κρίση του μαρξισμού. Υπάρχουν λέξεις τόσο αρνητικά φορτισμένες στην ιστορία των κοινωνικών αγώνων, που μπορεί να διστάζουμε να τις προφέρουμε. Πράγματι, πόσες φορές, εδώ και εκατό χρόνια, δεν μίλησαν οι αντίπαλοι του εργατικού κινήματος για «κρίση του μαρξισμού»; Το έκαναν όμως με τον δικό τους τρόπο, για να αναγγείλουν τη χρεοκοπία και τον θάνατο του μαρξισμού. Εκμεταλλεύονταν τις δυσκολίες, τις αντιφάσεις και τις αποτυχίες του εργατικού κινήματος, προς μεγάλο όφελος της αστικής ταξικής πάλης. Ο εκφοβισμός είναι και αυτός κομμάτι της ταξικής πάλης.

Αποδεχόμαστε την πρόκληση αυτού του εκφοβισμού χρησιμοποιώντας για λογαριασμό μας τον όρο «κρίση του μαρξισμού»: προκειμένου να του αποδώσουμε ένα τελείως διαφορετικό νόημα από τη χρεοκοπία και τον θάνατο. Δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε αυτόν τον όρο. Ο μαρξισμός γνώρισε και άλλες περιόδους κρίσεων, όπως αν μη τι άλλο εκείνη που οδήγησε στην Ιερή Ένωση και στη «χρεοκοπία» της Δεύτερης Διεθνούς. Τις ξεπέρασε. Δεν φοβόμαστε να προφέρουμε τη λέξη. Ναι, με βάση αρκετές ενδείξεις, ο μαρξισμός βρίσκεται σήμερα σε κρίση, και τούτη η κρίση είναι ανοιχτή. Ανοιχτή σημαίνει ορατή σε όλους. Στους αντιπάλους μας, που κάνουν τα πάντα για να την εκμεταλλευτούν, αν και έχουμε πια συνηθίσει τέτοια εγχειρήματα μεταστροφής. Όσο για εμάς, δεν τη βλέπουμε απλώς: Τη βιώνουμε, εδώ και πολύ καιρό. Ανοιχτή κρίση· όχι μόνο είναι εμφανής, αλλά ίσως για πρώτη φορά μάς επιτρέπει να δούμε μέσα σε αυτή.

Τον Νοέμβριο του 1977, από το βήμα του περίφημου συνεδρίου για την εξουσία και την αντιπολίτευση στις μετεπαναστατικές κοινωνίες που διοργάνωσε στη Βενετία η ιταλική κομμουνιστική εφημερίδα Il Manifesto, ο Αλτουσέρ αναφωνεί «Επιτέλους, η κρίση του μαρξισμού!». Μια φράση που ηχεί ακόμη αδιανόητη στα αφτιά ενός ορθόδοξου, σοβιετικού μαρξισμού, αλλά που για τον Αλτουσέρ σηματοδοτεί την επείγουσα ανάγκη να έρθει στην επιφάνεια ακριβώς το ιστορικό γεγονός της κρίσης αυτής ώστε να αναζητηθούν οι θεωρητικές και πολιτικές της αιτίες. Να αναζητηθούν στις πολιτικές πρακτικές, την οργανωτική συγκρότηση και τη στρατηγική των κυρίαρχων κομμουνιστικών κομμάτων σε Ανατολή και Δύση? να αναζητηθούν όμως και στο ίδιο το σώμα των μειζόνων μαρξικών κειμένων, στις απουσίες και τις δυναμικές τους, ταυτόχρονα θεμελιώδεις αλλά και σε όψεις τους αντιφατικές.

Τα κείμενα του τόμου αυτού συγκροτούν το βασικό σώμα των δημόσιων παρεμβάσεων του Αλτουσέρ για την κρίση του μαρξισμού, ορίζοντας την προβληματική της όπως την ανέδειξε ο ίδιος τη διετία 1976-78. Πρόκειται για κείμενα που προκάλεσαν έκτοτε σημαντική πολιτική και θεωρητική αντιπαράθεση με διακύβευμα τη φύση του μαρξισμού και τη στρατηγική του κομμουνιστικού κινήματος.