Αλεξάνδρεια, η πόλη του σαφράν

Το βιβλίο «Αλεξάνδρεια, η πόλη του σαφράν» είναι ένα κομψοτέχνημα γραφής, ένα έργο μαγικού ρεαλισμού. Ζωντανεύει μια Αλεξάνδρεια που μπορείς να τη νιώσεις, να την αγγίξεις, να τη μυρίσεις, να τη δεις. Ο Μιχαήλ, μέλος μιας οικογένειας Κοπτών, μεγαλώνει στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 και μέσα από το καλειδοσκόπιο των αναμνήσεών του μας δίνει τη δυνατότητα να διαβάσουμε στην κυριολεξία μια πόλη, μια εποχή, σαν να ήμασταν οι ίδιοι παρόντες.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Χώρος φορτισμένος ιστορικά μα και λογοτεχνικά, με τα φαντάσματα του Καβάφη και του Ντάρελ να στοιχειώνουν τα στενά της, η Αλεξάνδρεια παραμένει και σήμερα σύμβολο μιας βιωμένης πολυπολιτισμικότητας, πεδίο ένωσης θρησκειών, φυλών και ανθρώπων. Ο μύθος της υπερβαίνει κάθε ιστορική πραγματικότητα, είναι σημείο συνάντησης διαφορετικών βλεμμάτων, λαβύρινθος ερωτικών φαντασιώσεων και αδύνατων συνευρέσεων.

Στο Αλεξάνδρεια, η πόλη του σαφράν, ο αφηγητής είναι χριστιανός κόπτης, όπως άλλωστε και η πλειοψηφία του χριστιανικού στοιχείου της Αιγύπτου. Μεγαλώνει με τους γονείς του και τις τρεις αδελφές του, στο πλαίσιο μιας πολυπληθούς και διαρκώς μετασχηματιζόμενης οικογένειας, καθώς κι ενός λίγο ως πολύ ρευστού κοινωνικού περίγυρου. Αιγύπτιοι μουσουλμάνοι, Τούρκοι και Ελληνες - Αιγυπτιώτες, όπως αποκαλούνται -, αποτελούν κι αυτοί ψηφίδες αυτού του χρωματιστού μωσαϊκού, σκορπισμένοι σε υπόγεια μαγαζιά, όμορφα σπίτια με μεγάλες αυλές και κακόφημα στενά. Σε αυτό το πλαίσιο εκτυλίσσεται η παιδική ηλικία του αφηγητή, βουτηγμένη στο μυστήριο, στον αισθησιασμό, μα και στον τρόμο.



Αναμνήσεις, αισθήσεις, όνειρα



Το κείμενο είναι λυρικό, με ποιητικές εξάρσεις, και η ροή του ακολουθεί περισσότερο τον εσωτερικό ειρμό της γλώσσας, τα συναισθήματα και τις αντηχήσεις τους στη μνήμη, παρά τις επιταγές της πλοκής. Είναι ένα άθροισμα από αναμνήσεις, αισθήσεις, όνειρα που γυρνούν αιφνίδια σε εφιάλτες, όπου τα σύνορα ανάμεσα στον εξωτερικό κόσμο και τον κόσμο της φαντασίας ή της επιθυμίας παραμένουν γλυκά συγκεχυμένα. Παιδικές φιλίες και άγουροι έρωτες, πρόσωπα που χάνονται και ξαναβρίσκονται, και γύρω απ' όλα αυτά η μόνιμη απειλή του θανάτου - άλλοτε συμβολικού και ψυχικού κι άλλοτε ωμού και τραυματικού. Είναι άλλωστε η εποχή - από το '30 ως και τις αρχές του '50 περίπου - όπου η Αίγυπτος είναι το θέατρο πολλαπλών αιματηρών συγκρούσεων: ο απελευθερωτικός πόλεμος εναντίον της αποικιοκρατίας, ο B/ Παγκόσμιος, η εκδίωξη του βασιλιά, ο πόλεμος της Παλαιστίνης. Ολα αυτά διαπερνούν το κείμενο - ο αφηγητής είναι πολιτικά στρατευμένος, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται - και συνενώνουν τις εικόνες μιας χαμένης για πάντοτε παιδικής ηλικίας με θραύσματα της αιγυπτιακής πολιτικής Ιστορίας.

Ωστόσο, παρ' όλη την υπόγεια και αδυσώπητη κίνηση της Ιστορίας, πραγματικός πρωταγωνιστής στην Αλεξάνδρεια είναι η καθημερινότητα. Οσμές, χρώματα, φαγητά, λεπτομερείς περιγραφές εσωτερικών χώρων, παράθεση αντικειμένων και επίπλων: η ραπτομηχανή Σίνγκερ, ο κωνσταντινουπολίτικος καναπές, το οβάλ μαρμάρινο τραπέζι, το γραμμόφωνο με το χωνί του, τα μπαμπού καθίσματα, διάφορα υλικά και υφάσματα, λουλούδια και δέντρα, μυρωδικά, όλα αυτά και άλλα πολλά σκιαγραφούν τον χάρτη ενός λυρικού κόσμου, μέσα στον οποίο ξεχωρίζουν τα αισθησιακά κορμιά των γυναικών, ο κόσμος των μεγάλων, ποθητός και απειλητικός συνάμα. Οι θρησκευτικές πρακτικές και τα κάθε λογής τελετουργικά συνυπάρχουν με τους αρχαίους μύθους και τις αιγυπτιακές θεότητες, σε μια αδιάλειπτη ενότητα.

Ο Εντουαρτ Αλχαράτ, συγγραφέας, ποιητής και κριτικός, θεωρείται σήμερα από τους σημαντικότερους σύγχρονους αιγυπτίους συγγραφείς και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων το βραβείο Καβάφη και το μετάλλιο Ναγκίμπ Μαχφούζ για τη λογοτεχνία. Τέλος, το κείμενο συνοδεύεται από έναν σύντομο, μα πυκνογραμμένο και κατατοπιστικό πρόλογο του υπευθύνου της εν λόγω σειράς - Ατλας της Λογοτεχνίας -, του συγγραφέα Αλέξη Σταμάτη.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-12-2003