Η Ντόνα Φλορ και οι δύο σύζυγοί της

Η Φλορίπεντις, περισσότερο γνωστή στην Μπαΐα ως ντόνα Φλορ, μοιράζει το χρόνο της ανάμεσα στη διεύθυνση της δημοφιλούς σχολής μαγειρικής «Γεύση και Τέχνη», που χαίρει της εκτίμησης των κυριών της υψηλής βραζιλιάνικης κοινωνίας, και τη συζυγική ζωή της με τον Βαντίνιου, διαβόητο γλεντζέ, σπάταλο, «χαμένο κορμί», αλλά πολύ ερωτικό άντρα.
Η ζωή της αλλάζει όταν ο Βαντίνιου, μια ηλιόλουστη Κυριακή του καρναβαλιού, σωριάζεται νεκρός μέσα στο μεθύσι του. Χήρα στα τριάντα της, η ντόνα Φλορ παντρεύεται τότε, όπως άλλωστε είχε προβλέψει η πιο διάσημη χαρτορίχτρα της πόλης, με το φιλήσυχο, αξιοσέβαστο και καθωσπρέπει φαρμακοποιό Τεοντόρου Μαντουρέιρα, που δε μοιάζει σε τίποτα, πολύ δε περισσότερο στον ερωτισμό, στο μακαρίτη πρώτο της άντρα.
Η Ντόνα Φλόρ θα βρεθεί σε συναισθηματικό και ηθικό αδιέξοδο όταν, ένα χρόνο μετά το δεύτερο γάμο της, ο αδιόρθωτος Βαντίνιου επιστρέφει ως πνεύμα δίπλα της για να βάλει σε δοκιμασία τη σωφροσύνη της, όπως έκανε πάντα όσο ήταν ζωντανός. Εξαιρετικά ανθρώπινο βιβλίο που μας πηγαινοφέρνει, με διαβολικό χιούμορ, από τους δρόμους της ευάλωτης ανθρώπινης ψυχής στα μονοπάτια της τεράστιας μεταφυσικής παράδοσης της Λατινικής Αμερικής.

Το βιβλίο μεταφέρθηκε, αμέσως μετά την κυκλοφορία του, στον κινηματογράφο, έγινε μιούζικαλ στις ΗΠΑ, μουσικό κομμάτι, όνομα μιας μεγάλης σχολής σάμπας στη Νέα Υόρκη και τηλεοπτική σειρά. Το κοινό σε όλο τον κόσμο ταυτίστηκε συναισθηματικά μ' αυτή την ασυνήθιστη ερωτική ιστορία, με τους γοητευτικούς χαρακτήρες της και, κυρίως, με τη φοβερή μάχη της Ντόνα Φλορ «ανάμεσα στο πνεύμα και στην ύλη».





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το καλοκαίρι του 2001 ο Ζόρζε Αμάντο (ή Ζόρζι Αμάντου όπως μας πληροφορεί η μεταφράστρια της Ντόνα Φλορ ότι προφέρεται το όνομά του) έφυγε από τη ζωή στα 89 του χρόνια. Ο διασημότερος και πιο πολυδιαβασμένος βραζιλιάνος συγγραφέας στον κόσμο είναι γνωστός στην Ελλάδα εδώ και είκοσι πέντε χρόνια τουλάχιστον. Οι μεταδικτατορικές γενιές μεγάλωσαν με τα στρατευμένα έργα του, όπου με φλόγα κατήγγελλε τις διώξεις και τα βάσανα του βραζιλιάνικου λαού -kαι ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής-, υπό τα αλλεπάλληλα δικτατορικά καθεστώτα. Ταυτισμένος με την Αριστερά, τιμημένος με το βραβείο Λένιν, από το 1935 ήδη για την Μπαΐα όλων των αγίων, ένα έργο το οποίο ο Καμύ χαρακτήρισε «μεγαλειώδες και συγκλονιστικό», είχε αρχίσει να διαφοροποιείται από την πεπατημένη της αριστερής πολιτικής λογοτεχνίας. Το 1954, με το έργο Γκαμπριέλα κανέλλα και γαρίφαλο, περνά πια από τον προσωπικά χρωματισμένο σοσιαλιστικό ρεαλισμό σε έναν ρεαλισμό χωρίς όρια, πάντα στρατευμένο αλλά και μαγικό· γίνεται, σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια, «λαϊκός τροβαδούρος, γραφιάς μυθιστορημάτων σε συνέχειες, παρείσακτος στην πολιτεία των γραμμάτων». Στο εξής, θα υμνεί την Μπαΐα και το Σαλβαδόρ, τη βραζιλιάνικη μουσική και κουζίνα, τον έρωτα, τις γυναίκες. Με βλέμμα συγκρητικό, θα αναδέχεται τις πολυεθνικές λαϊκές και θρησκευτικές παραδόσεις και θα τις συγχωνεύει με την εκρηκτική μυθοπλασία του και την ίδια την πραγματικότητα, ζωγραφίζοντας με χρώματα έντονα τον λαό σε όλο του το μεγαλείο. Τα έργα της δεύτερης αυτής περιόδου του, έργα ωριμότητας, ήρθαν πιο πρόσφατα σχετικά στην Ελλάδα και σ' αυτά συγκαταλέγεται η Ντόνα Φλορ (1966), η οποία στην εικοσιπεντάχρονη πορεία της έγινε ταινία, σε σκηνοθεσία Μπρούνο Μπαρέτο, με τη Σόνια Μπράγκα στον ομώνυμο ρόλο, μιούζικαλ στις ΗΠΑ και αγαπήθηκε όσο λίγα βιβλία στις πολυάριθμες χώρες όπου έχει μεταφραστεί.

Η ιστορία τής ντόνα Φλορ και των δύο συζύγων της είναι κατά τον συγγραφέα μια «παράξενη συγκινητική ιστορία» για τη «φοβερή μάχη ανάμεσα στην ύλη και στο πνεύμα». Η ιστορία μιας γυναίκας που έμεινε χήρα, ξαναπαντρεύτηκε και βρέθηκε τελικά με δύο συζύγους, έναν άνθρωπο και ένα φάντασμα.

Δηλώνοντας εξαρχής με κάθε τρόπο την «πικαρέσκα έμπνευσή» του, ακόμη και με το στήσιμο και την οργάνωση του κειμένου και την επιλογή της εικονογράφησης, ο Αμάντο συνθέτει μια αφήγηση που υπογραμμίζει τη σχέση της με τα λαϊκά αναγνώσματα και αφομοιώνει με τον πιο γόνιμο τρόπο τις λαϊκές παραδόσεις.

Η γλυκιά και όμορφη καθηγήτρια της μαγειρικής Φλορ μάς υποδέχεται με μια συνταγή και αμέσως μετά, επί τη ευκαιρία του πένθους της, μας παρουσιάζει το γαστριμαργικό πρωτόκολλο στο ξενύχτισμα ενός νεκρού. Η ντόνα Φλορ θρηνεί τον λατρεμένο άντρα της, τον γοητευτικό, τεμπέλη, γυναικά και φημισμένο τζογαδόρο Βαντίνιου, ο οποίος την είχε μυήσει στην τελετουργία της ηδονής. Όταν η ερωτική στέρηση της χηρείας θα γίνει πλέον αβάσταχτη, η ωραία διευθύντρια της Σχολής Μαγειρικής «Γεύση και Τέχνη» θα τον αντικαταστήσει με τον αξιότιμο φαρμακοποιό δόκτορα Τεοντόρου, που θα της προσφέρει αγάπη και σεβασμό, οικονομική άνεση και κοινωνική καταξίωση, συν μια τακτική και αξιοπρεπή ερωτική ζωή.

Και ενώ όλα βαίνουν κατ' ευχήν, το διψασμένο κορμί της καλεί εν αγνοία της πίσω τον πρώτο της άντρα με τέτοια θέρμη, που καταφέρνει να τον αποσπάσει από τους νεκρούς. Η ντόνα Φλορ βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πολυαγαπημένους συζύγους. Στην αρχή τρομοκρατείται και προσπαθεί να εκδιώξει το πνεύμα του Βαντίνιου. Τη στιγμή όμως που οι προσπάθειές της τείνουν να ευοδωθούν και ο Βαντίνιου με τον Έξου, τον διάβολο, έχουν κατατροπωθεί στην υπέροχη μάχη των θεών στο τέλος του βιβλίου, συνέρχεται, τρέχει και με την αγάπη και την επιθυμία της τον κρατά για πάντα δικό της, στον κόσμο των ζωντανών.

Στην Ντόνα Φλορ ο Αμάντο αφηγείται πολλές και διάφορες ιστορίες, υφασμένες στον καμβά του παράδοξου αυτού έρωτα. Και οι ιστορίες αυτές συνθέτουν ένα χαρούμενο και ολοζώντανο αφηγηματικό ιστό, όπου εικονίζεται το πρόσωπο του βραζιλιάνικου λαού, των κατώτερων κυρίως στρωμάτων του, με τις δοξασίες και τις δεισιδαιμονίες τους, τις μαγειρικές και τις μουσικές τους, τους μάγους και τους ιερείς, την καλή καρδιά και την αψηφισιά τους μπροστά στον θάνατο και όλα τα κακά. Με θαυμάσιο χιούμορ, βαθιά ανατρεπτική διάθεση και απόλυτη ταύτιση με το κυριολεκτικά και μεταφορικά πολύχρωμο αυτό πλήθος, ο Αμάντο περιέρχεται το αγαπημένο του Σαλβαδόρ, στην αναγέννηση του οποίου συνέβαλε σημαντικά με τα έργα του, και αποτυπώνει όσο πιο πιστά μπορεί τις διάφορες όψεις του: χαρτοπαικτικές λέσχες και μπορντέλα, συναυλίες κλασικής μουσικής και πολυτελή ξενοδοχεία, μικροαστικά σπίτια και μεγαλειώδεις δεξιώσεις, νύχτες καρναβαλιού και συγκεντρώσεις μαγείας.

Το κείμενό του κινητοποιεί και τις πέντε αισθήσεις του αναγνώστη - και μαζί μια έκτη, η οποία συλλαμβάνει την έντονη μεταφυσικά βίωση της καθημερινότητας από τον λαό, την άλλη διάσταση της πολυεθνικής αυτής κοινωνίας που λατρεύει μαζί με τον Χριστό, τη Γεμανζά και τον Οξόσι, κάνει και λύνει μάγια, αποδέχεται τα πνεύματα και σέβεται την ετερότητα με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο. Όπως και με τον δικό της τρόπο πολεμά τη δικτατορία. Στην Ντόνα Φλορ ο Αμάντο προφητεύει το τέλος της δικτατορίας που δύο χρόνια πριν είχε ανέβει στην εξουσία και επρόκειτο να διαρκέσει μια εικοσιπενταετία: μετά τη μάχη των θεών και τη νίκη του διαβόλου και του Βαντίνιου, ο λαός, στο όνομα του έρωτα και της ποίησης, «έκαψε τη δικτατορία σαν βρώμικο χαρτί και άναψε την ελευθερία σε κάθε γωνιά». Ένας μεγάλος συγγραφέας σε μια από τις καλύτερες στιγμές του - και μια πραγματικά θαυμάσια μετάφραση.

Τιτίκα Δημητρούλια (φιλόλογος και μεταφράστρια), ΤΟ ΒΗΜΑ , 07-04-2002