Γη και νερό

Ο Γουλιέλμος Άμποτ με το μυθιστόρημά του Γη και νερό κατέγραψε την εσωτερική ηρωϊκή εποποιία των χανσενικών της Σπίνα-Λόγγας, τον έρωτα ελευθερίας, τη δίψα για ζωή, την εξέγερση εναντίον της μοίρας, τον απελπισμένο αλλά ανυποχώρητο αγώνα για ανθρωπιά, τη συνειδητή και ασυμβίβαστη πάλη εναντίον κάθε είδους καταδαμάζουσας, τυραννικής, αυταρχικής εξουσίας.

από τα προλεγόμενα του Κώστα Γεωργουσόπουλου

Η ιστορία εκτυλίσσεται στη Σπίνα-Λόγγα, το νησάκι στα βορειονατολικά της Κρήτης, όπου από τις αρχές του αιώνα εξόριζαν τους λεπρούς. Ήρωές του είναι οι άρρωστοι που έζησαν στο Μεσοπόλεμο μέσα στα χαλάσματα του ενετικού φρουρίου σε συνθήκες αθλιότητας. Και η πλοκή του στηρίζεται πάνω στην απόφαση ορισμένων εγκλείστων να δραπετεύσουν.[...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Κυκλοφόρησε ξανά σε έναν καλαίσθητο τόμο - σχεδόν επτά δεκαετίες από την πρώτη του έκδοση και τρεις μετά την πιο πρόσφατη και εξαντλημένη του 1972 - το μυθιστόρημα του σημαντικού πλην παραγνωρισμένου συγγραφέα της γενιάς του '30 Γουλιέλμου Αμποτ Γη και νερό, που με αδρά χρώματα περιγράφει τη ζωή στο νησάκι Σπιναλόγγα, στις βορειοανατολικές ακτές της Κρήτης, τόπο μαρτυρίου των προσβεβλημένων από τη φοβερή κάποτε Νόσο του Χάνσεν, τη λέπρα. Στο σπαρακτικό αυτό μυθιστόρημα ο Αμποτ κατέγραψε την καθημερινή ζωή εκείνων των δύσμοιρων πλασμάτων, απόβλητων της κοινωνίας, αλλά και «τον έρωτά τους για ελευθερία, τη δίψα για ζωή, την εξέγερση εναντίον της μοίρας, τον απελπισμένο αλλά ανυποχώρητο αγώνα για ανθρωπιά, τη συνειδητή και ασυμβίβαστη πάλη εναντίον κάθε είδους καταδαμάζουσας, τυραννικής, αυταρχικής εξουσίας», όπως σημειώνει στα προλεγόμενα της έκδοσης ο Κώστας Γεωργουσόπουλος.

Μια κοινωνία δυστυχισμένων, οι οποίοι είχαν καθημερινά να παλέψουν με τις φριχτές πληγές του κορμιού τους, όμως μια κοινωνία ανθρώπινη, παρ' όλα αυτά. Με πάθη, εμμονές, όνειρα. «Οι άνθρωποι της κακορίζικης αυτής πολιτείας» επισημαίνει η Ελισάβετ Κοτζιά στα δικά της προλεγόμενα «εργάζονται, διασκεδάζουν, τσακώνονται, χαίρονται, παντρεύονται, κάνουν παιδιά και συγχρόνως βιώνουν μια εντονότατη εσωτερική ζωή, καθώς διακατέχονται από βιαιότατα συναισθήματα, όπως το πάθος της συνωμοσίας, ο φανατισμός της απόλυτης αυτοθυσίας, ο ύπουλος πειρασμός της προδοσίας ή η απελπισία του ολοκληρωτικού κενού».

Ο Γουλιέλμος Αμποτ, βαθύς γνώστης της ιστορίας του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος, ένας ιδεολογικά συντηρητικός διανοούμενος, ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές στην Αθήνα και μετέβη στο Παρίσι και στο Βέλγιο, όπου έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην αστρονομία. Το 1948 εξελέγη υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και εννέα χρόνια αργότερα έκτακτος καθηγητής Γεωφυσικής Ερευνας στο Πανεπιστήμιο της Αλάσκας. Το Γη και νερό ήταν το πρώτο του μυθιστόρημα, ενώ ακολούθησαν τα Επιδρομή (1946), Δημήτριος Γαβριήλ (1960), το οποίο και τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, Ιόλη (1970), Συμεώνωφ (1974). Στα 1977 κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων του Εγώ ο Νόμος που αποσπά Κρατικό Βραβείο Διηγήματος. Δέκα χρόνια αργότερα εκδίδεται ένας τόμος ταξιδιωτικών εντυπώσεων με τίτλο Ταξίδι στην Αλάσκα. Ο Γουλιέλμος Αμποτ έσβησε πλήρης ημερών στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 2001.



Δ. ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 13-04-2003






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Γουλιέλμος Αμποτ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1906 και σπούδασε στη Φυσικομαθηματική Σχολή, για να συνεχίσει με μεταπτυχιακά Αστρονομίας στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Το 1948 εξελέγη υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε σε αστεροσκοπεία και ινστιτούτα Αστροφυσικής της Γαλλίας και των ΗΠΑ και το 1957 εξελέγη έκτακτος καθηγητής Γεωφυσικής Ερευνας στο Πανεπιστήμιο της Αλάσκας. Ο Αμποτ πέρασε στη διεθνή βιβλιογραφία ως ο επιστήμονας που φωτογράφισε από τις Σπέτσες, στις 19 Αυγούστου του 1950, το πολικόν σέλας. Πρόκειται για την πρώτη επί πολλά χρόνια φωτογράφηση σέλαος σε τόσο χαμηλό γεωγραφικό πλάτος. Κατά τη διάρκεια της μακράς ζωής του, ο Αμποτ, που πέθανε το Δεκέμβριο του 2001, σε ηλικία 95 ετών, παρουσίασε αξιόλογες επιδόσεις και στη λογοτεχνία. Το πρώτο του μυθιστόρημα κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο «Γη και νερό» το 1936. Ακολούθησαν τέσσερα ακόμη μυθιστορήματα, τα «Επιδρομή» (1946), «Δημήτριος Γαβριήλ» (1960, απέσπασε το Κρατικό Βραβείο), «Ιόλη» (1978) και «Συμεώνωφ» (1974), η συλλογή διηγημάτων «Εγώ ο Νόμος» και τα κείμενα ταξιδιωτικών εντυπώσεων «Ταξίδι στην Αλάσκα» (1987).



Ενας έκκεντρος της γενιάς του '30



Σαρξ εκ της σαρκός της γενιάς του '30, ο Αμποτ δεν έγινε ποτέ επιφανής - ίσως επειδή ποτέ δεν αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στη λογοτεχνία, ταγμένος καθώς ένιωθε με επιμονή και στην επιστήμη του. Τούτο, όμως, διόλου δεν σημαίνει πως το λογοτεχνικό του έργο είναι αδιάφορο ή ευκαταφρόνητο. Η επανέκδοση του παρθενικού του μυθιστορήματος, με προλεγόμενα του Κώστα Γεωργουσόπουλου και της Ελισάβετ Κοτζιά και φιλολογική επιμέλεια της Εφης Αμιλήτου, το αποδεικνύει, νομίζω, περίτρανα. Η ιστορία με την οποία καταπιάνεται ο Αμποτ στο «Γη και νερό» ξετυλίγεται στη Σπίνα - Λόγγα, το μικρό νησί στα βορειοανατολικά της Κρήτης, όπου εξορίζονταν οι χανσενικοί στις αρχές του 20ού αιώνα. Το κλίμα της αφήγησης είναι βαρύ και καταθλιπτικό: οι ανθρώπινες μορφές κινούνται καταπληγιασμένες και μισοφαγωμένες, στα όρια της ζωής και του θανάτου, σ' ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούν η ερείπωση και η αθλιότητα. Ολόκληρη η δράση στρέφεται γύρω από ένα μονίμως ανεύρετο κέντρο: την προσπάθεια, όσων διατηρούν ακόμη τις αντιστάσεις τους απέναντι στην αρρώστια, να δραπετεύσουν. Κι όποτε οι ήρωες του Αμποτ αποτυγχάνουν να εγκαταλείψουν πίσω τους τον τόπο της φρικτής εξορίας, άλλο δεν τους μένει από το να βυθιστούν στη μνήμη τους και στα του βίου τους πριν από το σκληρό πλήγμα της μοίρας. Κι αυτή είναι η δεύτερη αφηγηματική γραμμή την οποία σύρει ο συγγραφέας στο μυθιστόρημά του: από το άγριο και κυριολεκτικά σαρκοβόρο παρόν στο υγιές, αλλά εξίσου ζοφερό και δύστροπο ή ανάλγητο παρελθόν.

Κανένα από τα κεντρικά μυθιστορηματικά πρόσωπα στο «Γη και νερό» δεν φτάνει στη Σπίνα - Λόγγα προερχόμενο από ένα ανέφελο, ισορροπημένο και αδιατάρακτο τοπίο. Ο Νικήτας έχει τσακίσει τα χρόνια του στα πολεμικά μέτωπα, η Ελένη έχει υποστεί το δραματικό θάνατο του συζύγου της, ο Νίκος έχει κατρακυλήσει σ' έναν ειδεχθή φόνο, ο Μιτροφάν έχει αγγίξει επικίνδυνα τα σύνορα της χριστιανικής του πίστης. Ακόμη κι ο Πάντου, που φτάνει στο νησί για να συμπαρασταθεί στην Ελένη και να συνδράμει με τις ιατρικές του δυνάμεις την κατάσταση των ασθενών, χωρίς να είναι ο ίδιος άρρωστος, έχει ζήσει σε πλήρη συναισθηματική απομόνωση - σε μιαν απόλυτη και απέραντη μοναξιά. Παρά ταύτα, επώνυμοι πρωταγωνιστές και ανώνυμοι κομπάρσοι πεθαίνουν στο «Γη και νερό» από αμέριστη λαχτάρα για ζωή και, το κυριότερο, από ασυγκράτητο πάθος για «των ιδεών» τους «την πόλιν».

Οι ιδέες αποτελούν, όπως με έμφαση παρατηρεί προεισαγωγικά η Ελισάβετ Κοτζιά, τη ραχοκοκαλιά του μυθιστορήματος του Αμποτ. Το βάρος του έθνους, η σημασία και ο ρόλος της παιδείας, η ανάγκη της επιστημονικής έρευνας, η σχέση επιστήμης και ηθικής ή ηθικής και πολιτικής, όπως και η αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων διαπερνούν απ' άκρου εις άκρον τους διαλόγους των ηρώων και σημαδεύουν την προσωπικότητά τους. Και η μεγαλύτερη επιτυχία του Αμποτ, στους κόλπους μιας πέρα ώς πέρα ιδεοκρατούμενης λογοτεχνικής γενιάς, όπως σημειώνει και πάλι η Κοτζιά, είναι ότι καταφέρνει να μη στερήσει από τις μάχες που δίνουν για τις ιδέες τους τα αφηγηματικά του πρόσωπα τη ζωντάνια και την αμεσότητά τους, κατορθώνοντας επιπροσθέτως να τις νομιμοποιήσει δραματουργικά, δημιουργώντας μιαν υποβλητική και με πολλαπλούς συμβολισμούς δυστοπία. Και λέω «δυστοπία» γιατί το «Γη και νερό» είναι και μια αλληγορία για τη βία και την αλλοτρίωση της εξουσίας όταν δεν ελέγχεται μέσω στέρεων και διαφανών προς κάθε κατεύθυνση θεσμών. Ο κλειστοφοβικός χώρος της Σπίνα - Λόγγα μπορεί να είναι ο χώρος του οιουδήποτε πολιτικού εγκλεισμού, ο περίγυρος και οι τοίχοι οιασδήποτε φυλακής για όσους αποκλίνουν και διαφέρουν από τη συμφωνημένη νόρμα και την κοινής αποδοχής αξία.

Εβδομήντα σχεδόν χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, το «Γη και νερό» παραμένει ένα εύρωστο και καθ' όλα αξιοσύστατο έργο. Οσο για την αργή και σαφώς περιορισμένη δράση του, αποτελεί λειτουργικό και εκ των ων ουκ άνευ στοιχείο της εφιαλτικής ατμόσφαιρας υπό την οποία καλούνται να επιβιώσουν τα μυθιστορηματικά πρόσωπα, αναγκασμένα να σταθούν όρθια μέσα στον πύρινο κύκλο τους. Ο αστρονόμος που ταξίδεψε ώς τη μακρινή Αλάσκα αποδεικνύεται και περίτρανα ικανός συγγραφέας, ισάξιος με πολλά από τα ιδιαίτερα προβεβλημένα μέλη της γενιάς του.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/09/2003