Τα ποιήματα 1941-1971

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μανόλης Αναγνωστάκης προσέρχεται στην Αριστερά ως φοιτητής -γόνος αυτός αστικής οικογένειας- κινούμενος όχι από τη διαλεκτική της ανάγκης, αλλά από τη διαλεκτική της ψυχής και του μυαλού. Κι αν αυτό στις μέρες του μετρούσε αρνητικά, σήμερα γνωρίζουμε το βάρος που είχε αυτή η επιλογή. Επιλογή ζωής, Και μη γυρέψεις πίσω τίποτε άλλο (51).

Διαλέγοντας συνειδητά, γνωρίζοντας το τίμημα να πάει με το μέρος των ταπεινών και καταφρονεμένων. Και βέβαια, να μείνει εκεί αγωνιζόμενος μια ζωή. Ποιητής πολίτης, Γιατί όλα, ξέρεις, πως τελειώνουν και μόνο ένα δεν τελειώνει (24).

Μπαίνει στις ΕΠΟΧΕΣ δεκαέξι χρόνων, ερωτευμένος των στίχων.

Φαίνεται πως υπήρξα, λέει, κάποτε θερμός εραστής της ποίησης, αλλά δε δέχτηκα να την παντρευτώ. Γρήγορα συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχει χρόνος για εφηβικά ρομαντικές ιστορίες. Θανάσιμα ερωτευμένος, γράφει, τότε με μια πεντάμορφη Εβραιοπούλα.

Συνομιλεί με το ποιητικό Εγώ. Αποχαιρετισμός της εφηβείας, τη χαμένη μας άγνοια, τα χαμένα φτερά (17). Η ανάγνωση του κόσμου είναι τραγική. Τελειώνει η ευεργετική συναναστροφή των χαμηλών φωνών, Ξέρω καλά όλη την παραδοσιακή μας ποίηση, ανακάλυψα πολύ πρόωρα τη γενιά του τριάντα..., θα πει. Η προσωπική φωνή κερδίζεται επώδυνα με την τραγική ενηλικίωση στην Κατοχή, Εσύ που ξέρεις τουλάχιστον πως γυρεύω ένα τίποτα για να πιστέψω πολύ και να πεθάνω (22). Και συνεχίζεται στα αιματηρά και άνυδρα χρόνια.

Διαβάζοντας τα ΠΟΙΗΜΑΤΑ πρέπει να έχουμε κατά νου τα δρώμενα του ποιητή πολίτη Αναγνωστάκη, που κατά τον Δ.Ν. Μαρωνίτη είναι ένας ποιητής της πολιτικής κι ένας πολιτικός της ποίησης.

Γιατί έχει διατυπωθεί και η αντίθετη άποψη, «να διαβάσουμε τους στίχους του αυτούς καθεαυτούς απαλείφοντας από το νου μας, όσο αυτό είναι δυνατόν, τα γεγονότα του πολιτικού του βίου. (Ν. Βαγενάς)».

Μετά την Κατοχή λοιπόν ο Αναγνωστάκης διαγράφεται, το 1946, απ' το Κόμμα, κατηγορήθηκε για ελιτισμό και τροτσκισμό, ο τελευταίος, αναντίρρητα, μιας παρακμής (72), αργότερα το 1948 συλλαμβάνεται, καταδικάζεται το 1949 σε θάνατο από το στρατοδικείο και παραμένει, εν αναμονή, στις φυλακές Επταπυργίου μέχρι τα μέσα του 1951, πεθαίνουμε τάχα για τους άλλους ή γιατί έτσι νικούμε τη ζωή (79). Καταδικασμένος από φίλους και εχθρούς, μόνος με την προσωπική του πίστη, όμως εμείς, αν θέλετε, είμαστε έτοιμοι ακόμα (73), αγωνίσθηκε κι αγωνίζεται έκτοτε να κρατήσει την υπαρξιακή και την κοινωνική του ουσία, Επιτέλους έναν χώρον απλούστατον, έστω 1x2, δίχως υποτιθέμενα προνόμια ή ξέχωρη αξία.

Ανθρωποι χωρίς καμιά ιδιαίτερη ιδεολογία, όχι αισθαντικότητα, όχι απογοητευμένοι, άνθρωποι απλώς (75).

Η αγωνία και τα πάθη της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου, ενός εμφυλίου πολέμου που σιωπηρά παρατάθηκε μέχρι το 1974, ποτίζουν, στοιχειώνουν τα αισθήματα, τη νόηση του ποιητή. Τα ποιήματα είναι η προσωπική μαρτυρία μιας στοιχειώδους συνέπειας ανάμεσα στα λόγια και στις πράξεις. Ποιήματα σκέψης και δράσης που επιζούν και υπερβαίνουν τον τόπο και την εποχή. Αποτυπώνουν ακόμη περισσότερο την εσωτερική καμπύλη της εικόνας της εποχής. Το σπαραγμό. Ποίηση υπαρξιακή και κοινωνική, ισοδύναμα δεμένη, βυθίζεται στην ατομική ψυχή ερευνώντας, ανιχνεύοντας, την ουσία του όντος αλλα και το δρων υποκείμενο στο χώρο και το χρόνο.

Κι όπως γράφει ο Αναγνωστάκης, Ποίηση του ουσιαστικού προβληματισμού είναι η ποίηση που δεν ικανοποιείται... με «τα παράθυρα που ανοίγουν προς την άνοιξη...», αλλά ανιχνεύει κάτω από τις επιφάνειες των φαινομένων, μη διστάζοντας να ανασκαλέψει κάθε πληγή, που δεν ρητορεύει αλλά πάσχει... χωρίς ν' απομακρύνεται από τον πυρήνα του ανθρώπινου βιώματος. Ετσι τα διαδραματιζόμενα της Εποχής μορφώνουν και αλλοιώνουν τα υποκειμενικά βιώματα, τα δρώμενα του νου. Κρυσταλλώνουν σε ποίηση.

Ο ποιητής πολίτης, καθώς η ποίηση είναι πράξη, δένει τον ιστορικό με τον υποκειμενικό χρόνο και η σύγκρουση με τον κόσμο παράγει κοινωνική ηθική, ατομική ηθική, ποιητική ηθική. Ποίηση της δικής του μοναδικής πραγματικότητας.

Ποίηση που υιοθετεί την αστική γλώσσα με μικρές προσωπικές αποκλίσεις, γλώσσα λιτή, ελλειπτική, κλειστή κάποτε, ερμητική με σκοπιμότητα, υπαινίσσεται και κάποτε καταγγέλλει, ειρωνεύεται, αποκαλύπτει. Δίνει στα ποιήματά του μιαν απλή μορφή, καθαρή, που αναδείχνει το περιεχόμενο.

Απόσταγμα ζωής.

Ποίηση έντοντα πνευματική, με ήθος υψηλής συμπεριφοράς, καταγόμενη από δράση αισθημάτων και νόησης, που γυρίζει σε λόγο φορτισμένο, συγκινημένο και οξύ, καθώς αποδέχεται τον κοινωνικό της ρόλο πέρα από το εφήμερο. Αρνηση της λησμονιάς. Τέλος, οδηγείται στη σιωπή, που είναι μια άλλη έκφραση για έναν κόσμο γεμάτο προδομένες απαντήσεις. Μια άρνηση διά της σιωπής.

Ο ποιητής δημιουργεί με προσήλωση και γνώση. Με πάθος ανιχνεύει. Δείχνει το δίκιο του. Δεν υπάρχει ήττα της ποίησης. Παραμένει στοχαστικός. Επιμένει.

Ορθιος και μόνος σαν και πρώτα περιμένω (117).

Ευτυχώς ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης επέζησε του κατακλυσμού.

Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά; (76)

Μας έδωσε έτσι αυτά τα κατακόρυφα ποιήματα μιας ολόπικρης νόησης, για να κρατά τη μνήμη μας, το μυαλό μας, το φρόνημά μας σε εγρήγορση και βαθιά συγκίνηση. Σε καιρούς άπιστους να επιμένουμε. Παραμένει για μας κώδικας αναφοράς και δικαίωσης.




ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ Χ. ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/11/2001