Μικρά Ασία 19ος αιώνας - 1919

Το βιβλίο μελετά τις ελληνορθόδοξες κοινότητες της Μικράς Ασίας κατά την περίοδο ανάμεσα στο 19ο αιώνα και στο 1919, στην προοπτική ενός πολέμου (1919-1922), στην προοπτική δηλαδή της μετάβασης από την πολυ-εθνοθρησκευτική πραγματικότητα στις εθνικές πραγματικότητες - μετάβαση που σημαδεύεται από έναν πόλεμο. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι θεωρείται μοιραίο ή αναπόφευκτο το αποτέλεσμα -ο πόλεμος- μιας ιστορικής διαδικασίας μετάβασης· αντιθέτως καταδεικνύεται το πώς μέσα από τη συγκεκριμένη διαδικασία συγκροτούνται οι μηχανισμοί ρήξης ανάμεσα στους πληθυσμούς, άρα και οι μηχανισμοί νομιμοποίησης ενός πολέμου στη συλλογική συνείδηση ή, καλύτερα, στη συνείδηση αυτών που αναδεικνύονται ως οι εκφραστές της συλλογικής συνείδησης. Μέσα από το παράδειγμα των κοινοτήτων, λοιπόν, παρακολουθούνται κατ’ αρχάς οι ανατροπές με δυναμική ρήξης και στη συνέχεια τα πεδία στα οποία εκδηλώνονται, καθώς και οι φορείς τέτοιων ανατροπών. Επειδή όλη η ιστορική διαδικασία εξέλιξης της "Ανατολής" στο 19ο αιώνα ξετυλίγεται, στις περισσότερες μέχρι σήμερα μελέτες, μέσα από το σχήμα των "ιδιαιτεροτήτων" της "Ανατολής" σε σχέση με τη "Δύση", σε βαθμό που η ίδια η "Ανατολή" να ανάγεται σε "ιδιαιτερότητα", μια ιδιαιτερότητα που εν τέλει ξεπερνά την ίδια την Ιστορία, σ’ αυτό το βιβλίο μέσα από τις κοινότητες γίνεται μια απόπειρα προσέγγισης των προβλημάτων που επιτρέπουν να κατανοήσουμε τη διαδικασία διαμόρφωσης κάποιων ιδιατεροτήτων, ως αποτελεσμάτων όμως αυτής της διαδικασίας και όχι ως εγγενών, μεταφυσικών αξιών.

Τα μοναδικά στοιχεία τα οποία εξαρχής θεωρούνται δεδομένα και σε σχέση με τα οποία μελετώνται οι κοινότητες είναι ο γεωγραφικός οθωμανικός χώρος, το πολιτικό πλαίσιο "η οθωμανική εξουσία" και το "εθνοθρησκευτικό πλαίσιο" - μιλλέτ των Ρωμιών. Το γεγονός όμως ότι θεωρούνται δεδομένα δεν σημαίνει ότι θεωρούνται εξίσου δεδομένα, πρώτον, το περιεχόμενο των όρων με τους οποίους περιγράφονται τα πλαίσια μέσα στα οποία εντάσσονται οι κοινότητες, δεύτερον, τα ίδια τα όρια αυτών των πλαισίων και, τέλος, οι μηχανισμοί ένταξης των κοινοτήτων, καθώς και η λειτουργία τους μέσα σ’ αυτά. Επομένως, οι κοινότητες μελετώνται ενσωματωμένες στους χώρους -γεωγραφικό, πολιτικό, εθνοθρησκευτικό-, σε σχέση όμως με τις αλλαγές που υφίστανται αυτοί οι χώροι, σε σχέση δηλαδή με τους παράγοντες που διαμορφώνουν τους όρους εξέλιξης των ίδιων των κοινοτήτων.