Ο Πλαστήρας και η εποχή του, 1878-1922 (3 τόμοι)

Κριτική:

Πλαστήρας: μια ζωή στην καρδιά των γεγονότων

Ενα σφαιρικό πορτρέτο του «Μαύρου Καβαλάρη»

Η ζωή του Νικόλαου Πλαστήρα, του «Μαύρου Καβαλάρη», που γεννήθηκε στην Καρδίτσα τον Νοέμβριο του 1883 (κατ' άλλους το 1881) και πέθανε το 1953 στην Αθήνα, εκτείνεται μέσα σε δύο αιώνες και σε μια περίοδο μεστή από σημαντικά ιστορικά γεγονότα, ελληνικής αλλά και παγκόσμιας σημασίας.

Ο συγγραφέας του τρίτομου έργου περί τον Πλαστήρα κ. Σέφης Αναστασάκος, δικηγόρος στον Αρειο Πάγο και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ξετυλίγοντας τη ζωή και τη δράση του Καρδιτσιώτη στρατιωτικού και πολιτικού βρέθηκε αντιμέτωπος μ' ένα μεγάλο τμήμα της σύγχρονης νεοελληνικής Ιστορίας, όπου χρονικά κινήθηκε ο πρωταγωνιστής του έργου του.

Ετσι ο κ. Αναστασάκος καταπιάστηκε με μια μεγάλη χρονική περίοδο της σύγχρονης νοελληνικής Ιστορίας, που αρχίζει με την ελληνική προσφυγή στο συνέδριο του Βερολίνου, το 1878, και τη λίγο μεταγενέστερη ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα και διατρέχει τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, μια σειρά στρατιωτικά κινήματα, τη μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την ελληνική εμφύλια διαμάχη, καθώς και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια μέχρι τον θάνατο του Πλαστήρα το 1953, μόνο λίγους μήνες μετά τη νίκη του Παπάγου στις εκλογές του 1952.

Πράγματι τη ζωή του Πλαστήρα διατρέχουν σημαντικά γεγονότα τα οποία ο συγγραφέας, από τη δική του οπτική γωνία, ξετυλίγει ενώπιον του αναγνώστη.

Το πρώτο πράγμα που θα μπορούσε να πει κάποιος για το τρίτομο έργο του Σέφη Αναστασάκου είναι ότι πρόκειται για μια σημαντική εργασία, η οποία απαίτησε πολύ χρόνο και μόχθο. Από την άλλη πλευρά, ο συγγραφέας, συμπατριώτης του Πλαστήρα, είναι συναισθηματικά διακείμενος προς τον αντιμοναρχικό βενιζελικό στρατηγό. Αν και η εργασία του αποφεύγει να γίνει μια αγιογραφία «του στρατηγού», εν τούτοις ο αναγνώστης πολύ δύσκολα θα διακρίνει σ' αυτήν κάποιο σφάλμα ή ψεγάδι που θα μπορούσε να προσάψει στον Πλαστήρα παράλληλα με τη θετική συνεισφορά και την πορεία του στην πολιτική και στρατιωτική του ζωή.

Ο συγγραφέας εκδηλώνει μια κριτική διάθεση προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όχι όμως και προς τον Πλαστήρα.

Σχετικά με τις εκλογές του 1933 και την κάθοδο του Πλαστήρα στην Αθήνα για να επηρεάσει το προσφυγικό στοιχείο, που απογοητευμένο είχε αποφασίσει την αποχή από τις εκλογές και αρνιόταν την υπερψήφιση των Φιλελευθέρων, όπως έκανε στο παρελθόν, ο Σ. Αναστασάκος γράφει:

«Ο αυταρχισμός του Βενιζέλου και η άρνησή του να καταδικάσει ο ίδιος προσωπικά ορισμένα του στελέχη για αλαζονείες και ατασθαλίες αναγκάζει αρκετούς να γυρίσουν την πλάτη στη φιλελεύθερη παράταξη».

Ο Πλαστήρας απευθυνόμενος προς το προσφυγικό στοιχείο είπε: «Κατανοώ την πικρία σας, αλλά αν δεν πάτε να ψηφίσετε βάζετε τον εαυτό σας σε αφάνεια...».

«Δεν μας πείθεις», του απάντησαν οι πρόσφυγες. «Αλλά αφού το θέλεις εσύ, θα πάμε να ψηφίσουμε μόνο για σένα. Την ψήφο μας τη δίνουμε σ' εσένα όχι στον Βενιζέλο» (τόμ. Β', σελ. 526).

Ο συγγραφέας φαίνεται να θεωρεί τον Πλαστήρα -και ίσως να μην έχει άδικο- ως την πλέον αγνή και αδιάφθορη μορφή των Φιλελευθέρων και του αντιμοναρχικού κεντρώου χώρου γενικότερα.

Ομως διακατέχεται από μια στενή στρατιωτική αντίληψη για τα πράγματα, η οποία δεν του επιτρέπει να έχει ανοιχτούς πολιτικούς ορίζοντες, παρότι διακατέχεται από το πνεύμα του δικαίου.

Στον Βρετανό πρεσβευτή Λίπερ ο Πλαστήρας θα εκμυστηρευτεί κάποια στιγμή ότι πάντα παραμένει ένας στρατιωτικός που δεν γνωρίζει πολλά πράγματα από πολιτική.

Η ζωή του είναι πράγματι συνδεδεμένη με μεγάλες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας, όπως, για παράδειγμα, η καταδίκη σε θάνατο των έξι το Νοέμβριο του 1922, ως υπαιτίων για τη Μικρασιατική καταστροφή, ή η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του τον Μάρτιο του 1952.

Το 1922, όταν η καταδικαστική απόφαση φτάνει «στο γραφείο του αρχηγού της Επανάστασης», που δεν είναι άλλος από τον Πλαστήρα, εκείνος «υπογράφει την απόφαση της εκτέλεσης», όπως είχε δεσμευθεί και είχε δηλώσει στους «αδιάλλακτους» Πάγκαλο, Κονδύλη, Χατζηκυριάκο και στους αξιωματικούς που τους ακολουθούσαν.

Αλλά ο Πλαστήρας, κατά τον βιογράφο του, πίστευε ότι αντί της θανατικής ποινής έπρεπε να επιβληθεί η ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Ομως, μετά την έκδοση της απόφασης, «κάθε σκέψη υπαναχώρησης από τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει ο «Μαύρος Καβαλάρης», θα σήμαινε ανατροπή της Επανάστασης, χάος στη χώρα και ματαίωση της προσπάθειας αντιμετώπισης των προβλημάτων που η πολιτική των κατηγορουμένων δημιούργησε» (τόμος Β', σ.σ. 266-268).

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξε το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα. Οπως επισημαίνει ο κ. Αναστασάκος, στη διάρκεια της Κατοχής «το κόμμα των Φιλελευθέρων έχασε μεγάλο μέρος από την επιρροή και την αξιοπιστία του στον λαό, αφού δεν μπόρεσε να γίνει ο εκφραστής ενός προοδευτικού παλλαϊκού κινήματος ενάντια στη φασιστική δικτατορία του Μεταξά και φορέας του ογκούμενου αντιστασιακού αγώνα κατά των ξένων κατακτητών». Το κενό καλύφθηκε από την Αριστερά, την οποία πολλά πρωτοπαλίκαρα της Επανάστασης του 1922, ανάμεσά τους και ο Πλαστήρας, αντιμετώπιζαν με μεγάλη δυσπιστία.

Ο Πλαστήρας «θεωρούσε τις διεθνιστικές ιδέες του ΚΚΕ ασυμβίβαστες προς το εθνικό συμφέρον».

Ενας πολύ στενός συνεργάτης και φίλος του Πλαστήρα, ο Στυλιανός Γονατάς, «βλέποντας την αυξανόμενη επιρροή του ΕΑΜ στις λαϊκές μάζες» δεν δίστασε «ακόμα και να ενθαρρύνει» τη σύσταση των Ταγμάτων Ασφαλείας «που πολεμούσαν τις αντιστασιακές αριστερές δυνάμεις στο πλευρό των Γερμανών κατακτητών».

Ετσι ίσως μπορεί να εξηγηθεί και η εκτέλεση του Μπελογιάννη επί πρωθυπουργίας Πλαστήρα, παρότι ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις εξαγγελίες του περί ειρήνευσης του τόπου και διακοπή όλων των εκτελέσεων.

Ισως τότε ο Πλαστήρας έχασε τη μεγάλη ιστορική ευκαιρία να γραφτεί τ' όνομά του με χρυσά γράμματα, βγαίνοντας ανοιχτά και καταγγέλλοντας τον Αμερικανό πρεσβευτή Πιουριφόι και τον ΙΔΕΑ, που κατά τον συγγραφέα ήθελαν να εκτελεστούν οι θανατικές καταδίκες (τόμος Γ', σ.σ. 190-192, 429-435).

Το τρίτομο έργο του Σ. Αναστασάκου είναι τελικά μια ενδιαφέρουσα έρευνα για τη νεότερη ελληνική Ιστορία και αξίζει να διαβαστεί, ακόμα και αν υπάρχουν επιμέρους αντιρρήσεις, οι οποίες ήδη προαναφέρθηκαν.

Κάθε τόμος του βιβλίου περιλαμβάνει βιβλιογραφικό οδηγό, ενώ παρατίθενται σπάνιες φωτογραφίες του Πλαστήρα και ντοκουμέντα της νεότερης Ιστορίας μας.

ΦΟΙΒΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/11/2007