Δυσλεξία

Τα τελευταία χρόνια, οι μαθησιακές δυσκολίες βρίσκονται στο επίκεντρο πλήθους ερευνών, μελετών και δημοσιεύσεων. Το γεγονός αυτό δεν εξηγείται μόνο από τις προόδους που έχουν σημειωθεί στο χώρο της παιδαγωγικής, της ψυχολογίας και των νευροεπιστημών, αλλά εντάσσεται μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Σε μία εποχή που διακρίνεται για την τεράστια αύξηση του όγκου των πληροφοριών, την ταχύτατη ροή και διακίνηση της πληροφορίας, την επαγγελματική υπερεξειδίκευση κ.ά., είναι επόμενο να ανεβαίνει το ενδιαφέρον για το φαινόμενο της μάθησης, τις θεμελιακές γνωστικές διεργασίες, το βιολογικό τους υπόβαθρο και τις ποικίλες γνωστικές και μαθησιακές δυσκολίες, δυσλειτουργίες και διαταραχές.
Η παραδοξότητα της δυσλεξίας, μια αναπτυξιακή δυσκολία που χαρακτηρίζεται από πολλές ασυμφωνίες στις δεξιότητες και τις κατακτήσεις των παιδιών, είναι ακόμα μια πρόκληση για το ερευνητικό πεδίο. Η Frith (1997, σ. 4) γράφει χαρακτηριστικά: "τα παράδοξα στη συμπεριφορά δίνουν το κλειδί για τη βαθύτερη κατανόηση των αιτιών της συμπεριφοράς ... και η δυσλεξία είναι ένα από τα κλειδιά στην έρευνα της αρχιτεκτονικής της νόησης και των βάσεών της στον εγκέφαλο".
Η δυσλεξία δεν είναι πια ένας όρος που απασχολεί μόνο κάποιους ειδικούς. Χωρίς υπερβολή, είναι μια έννοια που υιοθετείται μέσα στην καθημερινή μας γλώσσα. Άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, συνέδρια, συζητήσεις και σεμινάρια, προβληματισμός στην εκπαιδευτική κοινότητα, νέες μέθοδοι αντιμετώπισης των δυσκολιών και υποστήριξης των δυσλεξικών μαθητών έρχονται στο προσκήνιο.
Στη χώρα μας, το Σεπτέμβριο του 1997, διοργανώθηκε το 4ο Παγκόσμιο Συνέδριο Δυσλεξίας με τη συμμετοχή ερευνητών από διάφορα επιστημονικά πεδία και διάφορες χώρες του κόσμου. Την τελευταία εικοσαετία, νόμοι και εγκύκλιοι αφορούν τους δυσλεξικούς μαθητές και εφήβους.
Η έντονη ενασχόληση με τη δυσλεξία δεν είναι τυχαία. Σχετίζεται ασφαλώς με το γεγονός ότι μια μικρή αλλά σημαντική μερίδα παιδιών, χωρίς κάποιον έκδηλο λόγο, δεν μπορούν να διαβάσουν, αλλά και γενικότερα με τη σημασία που έχει η εκμάθηση του γραπτού λόγου και ιδιαίτερα της ανάγνωσης στις σημερινές κοινωνίες. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Πρόλογος
ΜΕΡΟΣ Α: ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή
Δυσλεξία: Μία πρώτη προσέγγιση
Το Πρόβλημα του ορισμού
Χαρακτηριστικές δυσκολίες των δυσλεξικών παιδιών
α) Δυσκολίες στην ανάγνωση
β) Δυσκολίες στη γραφή και την ορθογραφία
γ) Άλλες δυσκολίες
Κεφάλαιο 2 Διαγνωστικά Ζητήματα
Το διεπιστημονικό έργο της διάγνωσης
Διάγνωση στη βάση κριτηρίων αποκλεισμού
α) "Πρέπει να είναι "φτωχός" αναγνώστης και ορθογράφος"
β) "Να μην έχει αισθητηριακές ή σοβαρές
νευρολογικές βλάβες"
γ) "Επαρκείς ευκαιρίες για να μάθει να διαβάζει και να γράφει"
δ) "Να μην έχει ψυχιατρικά και σοβαρά
συναισθηματικά προβλήματα"
ε) "Να έχει μέση ή ανώτερη νοημοσύνη"
Αρκούν τα κριτήρια αποκλεισμού;
Θετική Διάγνωση
Έγκαιρη Διάγνωση
Προγνωστικοί δείκτες στη βάση ερευνητικών ευρημάτων
Προφίλ των δυσλεξικών παιδιών σε τεστ νοημοσύνης
α) Προφίλ στο WISC
β) Προφίλ στο Ιλλινόις Τεστ Ψυχογλωσσικών
Ικανοτήτων (ITPA)
Η ψυχολογική αναφορά
Οι συνέπειες της διάγνωσης
Κεφάλαιο 3 Επίμαχα Ζητήματα
Εναλλακτικοί όροι
Δυσλεξία ή ειδική αναγνωστική επιβράδυνση
Δυσλεξία: Ανοικτές και κλειστές οριοθετήσεις
Το πρόβλημα του Δείκτη Νοημοσύνης
Κεφάλαιο 4 Δυσλεξία και Μαθηματικά
Δυσλεξία και δυσαριθμησία
Κεφάλαιο 5 Άλλες διαστάσεις του προβλήματος
Η συχνότητα της δυσλεξίας
Η συχνότητα της δυσλεξίας στα δύο φύλα
Επίκτητη δυσλεξία
α) Βαθιά δυσλεξία
β) Επιφανειακή δυσλεξία
γ) Φωνολογική δυσλεξία
δ) Άμεση δυσλεξία
ε) Λεκτικού τύπου ή γράμμα-γράμμα δυσλεξία
Υπότυποι δυσλεξίας
α) Η διάκριση της Boder
β) Η διάκριση του Bakker
γ) Η διάκριση σε φωνολογική και επιφανειακή
αναπτυξιακή δυσλεξία
Δυσλεξία και αριστεροχειρία
Αριστεροχειρία, ανοσολογικές παθήσεις και δυσλεξία
ΜΕΡΟΣ Β: ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΥΣΛΕΞΙΑ
Κεφάλαιο 6 Ανεπάρκεια στις φωνολογικές δεξιότητες
Σχέση προφορικού με το γραπτό λόγο
Οι Φωνολογικές δεξιότητες
α) Βραχυπρόθεσμη μνήμη γλωσσικών ερεθισμάτων
β) Μακροπρόθεσμη μνήμη γλωσσικών ερεθισμάτων
γ) Επανάληψη ψευδολέξεων
δ) Ονομασία αντικειμένων
ε) Ρίμα και φωνημικές ομοιότητες στη δομή των λέξεων
στ) Φωνολογική ενημερότητα
Η σχέση φωνολογικών και αναγνωστικών δεξιοτήτων
Φωνολογικές ανεπάρκειες κατά την ανάγνωση
Φωνολογικές δεξιότητες και ελληνική γλώσσα
Κεφάλαιο 7 Νευροβιολογικές Έρευνες
Οι πρώιμες μελέτες αξονικής τομογραφίας Ορισμένες κρίσιμες εγκεφαλικές δομές
α) Το Planum Temporale
β) Το μεσολόβιο ή τυλώδες σώμα
γ) Η γωνιώδης έλικα
δ) Ο θάλαμος
Ανωμαλίες στην κυτταροαρχιτεκτονική δομή του
εγκεφαλικού φλοιού
Μελέτες ποζιτρονικής τομογραφίας (PET)
Κεφάλαιο 8 Έρευνες για οπτικο-αντιληπτικές ανεπάρκειες
Ασυντόνιστες οφθαλμικές κινήσεις
Ασταθής διοφθαλμικός έλεγχος
Κεφάλαιο 9 Μεγαλοκυτταρική οπτική οδός και δυσλεξία
Δύο παράλληλα οπτικά υποσυστήματα
Είναι ανεπαρκής η μεγαλοκυτταρική οπτική οδός στη δυσλεξία;
Ψυχοφυσικές έρευνες: εννοιολογικές διευκρινήσεις
Ευρήματα ψυχοφυσικών ερευνών
Ορισμένες θεωρητικές υποθέσεις
Κεφάλαιο 10 Γενετικές έρευνες
Οικογενειακή μεταβίβαση
Κληρονομησιμότητα - Μελέτες διδύμων
α) Η έννοια της κληρονομησιμότητας
β) Μελέτες διδύμων
i) Μέθοδος του ποσοστού συμφωνίας
ii) Μέθοδος της πολλαπλής παλινδρόμησης
Κριτική αποτίμηση των μελετών διδύμων
Μελέτες του τρόπου γενετικής μεταβίβασης
Μελέτες γενετικής εστίασης - μελέτες ανάλυσης σύνδεσης
Κεφάλαιο 11 Μια συνθετική αποτίμηση των ερευνών για τη δυσλεξία
Κεφάλαιο 12 Δυσλεξία και μη λεκτικές πληροφορίες
Έρευνα για τις σχεδιαστικές δεξιότητες
Βιβλιογραφικές αναφορές