Οι Επτανήσιοι στα σχολικά αναγνώσματα της τελευταίας εξηκονταετίας

ΚΡΙΤΙΚΗ





Στη συγκριτική βιβλιογραφική μελέτη Οι Επτανήσιοι στα σχολικά αναγνώσματα ο Γιώργος Ανδρειωμένος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα εξετάζει τη θέση των επτανησίων δημιουργών στα σχολικά εγχειρίδια της τελευταίας εξηκονταετίας και επιχειρεί μια πρώτη ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των δεδομένων, τα οποία βιβλιογραφούνται εξαντλητικά. Η αφετηρία της έρευνας αυτής τοποθετείται στα 1937 για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και στα 1938 για τη δευτεροβάθμια, δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονα με την ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, στην ακμή της μεταξικής δικτατορίας (ΑΝ 952/1937). Το σκεπτικό της σχετικής απόφασης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το υπουργείο Παιδείας δεν παρενέβαινε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και πριν από το 1937, είναι χαρακτηριστικό: το κράτος αναγνωρίζει «το μειονέκτημα της δυσχερείας περί την εκλογήν των καλυτέρων συγγραφέων, αλλ' εξασφαλίζει την συγγραφήν βιβλίων συμφώνως προς τας κρατικάς αντιλήψεις και αποτρέπει τον κίνδυνον της χρησιμοποιήσεως υπό των διδασκάλων μη καλών βιβλίων».

Η μελέτη του κ. Γιώργου Ανδρειωμένου περιλαμβάνει λοιπόν δύο κεντρικά κεφάλαια, με αντίστοιχη βιβλιογραφική καταγραφή δεδομένων, ευρετήρια κτλ.: το κεφάλαιο «Οι Επτανήσιοι στο Δημοτικό Σχολείο (1837-1997)» και το κεφάλαιο «Ο Σολωμός και οι Επτανήσιοι στο Γυμνάσιο και το Λύκειο (1938-1998)».

Επί των συμπερασμάτων του μελετητή, κάποια σημεία δειγματοληπτικά και επιγραμματικά:

Η παρουσία των επτανησίων λογοτεχνών στα αναγνωστικά του Δημοτικού Σχολείου και στα λογοτεχνικά αναγνώσματα για τη Μέση Εκπαίδευση κατά τα χρόνια που εξετάζονται υπήρξε αδιάλειπτη και ισχυρή, με προφανή κυριαρχία του Σολωμού και με πιο διάσημο κείμενο τον «Υμνο εις την Ελευθερίαν», με τις 158 στροφές του ποιήματος (από την 1η ως 16η στροφή στα εγχειρίδια του Δημοτικού) και με διάφορους τίτλους. «Δημοφιλέστερα» επτανησιακά κείμενα για τους ανθολόγους είναι τα ποιητικά, γεγονός που δικαιολογείται από την κατ' εξοχήν καλλιέργεια της ποίησης στο πλαίσιο της Επτανησιακής Σχολής. Ακολουθούν, στα λογοτεχνικά αναγνώσματα της Μέσης Εκπαίδευσης, ο Μαβίλης, ο Βαλαωρίτης, ο Ξενόπουλος, ο Μαρκοράς, ο Λασκαράτος, ο Κάλβος... Ως προς τον αριθμό των έργων που ανθολογούνται, τη μερίδα του λέοντος κατέχει ο Ξενόπουλος και ακολουθεί ο Σολωμός.

Σε ό,τι αφορά τον «Ύμνο» στη Μέση Εκπαίδευση, διακρίνεται η συνεπής πολιτική επιλογή όλων των κυβερνήσεων να προβάλλουν συστηματικά το εθνικό ποίημα των Νεοελλήνων, και δεν πρέπει να παραγνωρισθεί ο ρόλος των σχολικών εγχειριδίων στη διατήρηση της εικόνας του Σολωμού ως εθνικού ποιητή στις καρδιές και τις συνειδήσεις των μαθητών, ενώ από το σύνολο μαρτυρείται ότι τα περισσότερα από τα «σχολικά» κείμενα των Επτανησίων, και βέβαια όχι μόνον, κινούνται ανάλογα με το πνεύμα και με τα πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα κάθε περιόδου. Συν τω χρόνω ωστόσο παρατηρείται ότι μειώνονται τα κείμενα εκπροσώπων της Επτανήσου στα νεότερα σχολικά αναγνώσματα, καθώς τα νέα κοινωνικά δεδομένα είναι μάλλον άσχετα με τη βασική θεματολογία της Επτανησιακής Σχολής και με την επιδίωξη να μεταφερθούν στους μαθητές η αισθητική απόλαυση και η γλωσσική καλλιέργεια. Για παράδειγμα, στα 1956 επιλέγονται 11 από τις πλέον «πατριωτικές» στροφές της κάλβειας ωδής «Εις Σούλι» για τους μαθητές της Ε' Γυμνασίου (καλλιέργεια εθνικού και πατριωτικού συναισθήματος), ενώ στα 1983 επιλέγεται η ωδή «Αι ευχαί» για τους μαθητές της Γ' Γυμνασίου (οδυνηρές συνέπειες της πολιτικής προστασίας από τους ξένους).

Ο κ. Γιώργος Ανδρειωμένος επισημαίνει επίσης «γλωσσικές εξομαλύνσεις» κειμένων, δεδηλωμένες ή αδήλωτες διασκευές (περισσότερες στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση), ασαφείς πηγές ή ανυπαρξία πηγών άντλησης κειμένων, αποσπάσματα χωρίς σχετική ένδειξη, αλλαγές σε τίτλους, «συγχρονισμούς» της ορθογραφίας σύμφωνα με τις γραμματικές και γλωσσικές αντιλήψεις κάθε περιόδου, κτλ. Μερικές φορές τα κείμενα παραμορφώνονται σε σημαντικό βαθμό, αν και οι νεότεροι συντάκτες των σχολικών βιβλίων μένουν πιο πιστοί στο πρωτότυπο σε σύγκριση με τους παλαιότερους, και οι επεμβάσεις τείνουν να εκλείψουν.



Δημήτρης Κονιδάρης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-11-2000