Επί τα ίχνη του Νίκου Εγγονόπουλου

Όσο κι αν παραφθείρουμε εξωραϊστικά την εικόνα του, αυτός που μας κοιτάζει με μεγάλα πράσινα μάτια πίσω απ' τα κοκάλινα γυαλιά του μόνο με τη γοητεία του Ιανού προσφέρει -όσο προσφέρει- τα μυστικά του.
Αν πιστέψουμε τον Άγιο Αυγουστίνο ότι ο χρόνος είναι το ίχνος της αιωνιότητας κι ότι οι νεκροί δεν είναι απόντες αλλά αόρατοι, δουλειά μας είναι να τους βγάζουμε στο φως.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τόσοι φερέλπιδες συγγραφείς αγωνιούν να προκαλέσουν με το πρώτο τους βιβλίο την έκπληξη, συχνά εις μάτην, και έρχεται μια κυρία, η οποία στο μόνο που αποβλέπει είναι ένα ύστερο κάλεσμα μνήμης και κερδίζει ήδη από την πρώτη σελίδα τις εντυπώσεις με τη ρέουσα και λαγαρή αφήγησή της. Ζωγράφος η N. Ανδρικοπούλου, εργάστηκε για χρόνια ως ξεναγός. Μάλιστα στις αρχές της δεκαετίας του '60 ήταν στην ομάδα του ΕΟΤ που σε συνεργασία με Γάλλους δημιούργησε το «Ηχος και Φως» στην Ακρόπολη, το οποίο και φώτιζε τις νύχτες το μνημείο επί τέσσερις δεκαετίες, ώσπου το ξεκάναμε κι αυτό. H εμπειρία ωστόσο που, ως φαίνεται, καθόρισε τον βίο της ήταν η τετραετής συζυγία της με τον Εγγονόπουλο. Γύρω από αυτόν θα μπορούσε να πλέξει ένα μυθιστόρημα, όπως εκείνο το εφηβικό που είχε γράψει στην Πόλη, εμπνευσμένο από την Αθήνα του '30, όταν την είχε πρωτοεπισκεφτεί. Αντ' αυτού περιορίστηκε σε ένα αφήγημα που ακολουθεί τον μίτο των αναμνήσεων, αναζητώντας ίχνη του ανθρώπου και του καλλιτέχνη. Παραδόξως, χωρίς συγκινησιακό φόρτο, χάρη στην ανάλαφρα ειρωνική αντιμετώπιση και στην αυτοσαρκαστική διάθεση. H μεταγενέστερη γνώση, βοηθούσης και της σοφίας του χρόνου, σκιαγραφεί πρόσωπα και καταστάσεις, αποκαλύπτοντας αφανείς πτυχές.



Διφυής καλλιτέχνης



Το αφήγημα «βγάζει στο φως» τον διφυή καλλιτέχνη με τη μοναδικά υπερρεαλιστική ιδιοσυγκρασία, προσκομίζοντας άγνωστα στοιχεία για τις περιπέτειές του στα τέλη του Εμφυλίου, όταν άρχιζαν οι δεκαετίες της ειρήνης. Πέρα όμως από όσα διασαφηνίζει, διορθώνοντας επαναλαμβανόμενα σφάλματα των βιογραφικών του Εγγονόπουλου, πολύτιμος είναι και ο σχολιασμός ορισμένων ζωγραφικών συνθέσεών του, καθώς γίνεται από την προνομιούχο θέση ενός που κατέχει τόσο το θέμα όσο και την ψυχολογία του καλλιτέχνη.

Εν αρχή, επί τροχάδην αναφορά στην μπελ επόκ και στην εξέγερση ενάντια στην καθεστηκυία τάξη που σήμανε ο υπερρεαλισμός. Ακολουθεί συνοπτικά ο βίος της συγγραφέως ως αλληλοδιαδοχή εικόνων με την ατμόσφαιρα παλαιών εποχών. Ενας αγραφιώτης πάππος, «σωστός αρχοντάνθρωπος», που πήγε στην Πόλη και καζάντισε. Ενα παιδί έξω απ' τα νερά του, όταν το μεταφύτευσαν από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Πόλης στο Αρσάκειο Ψυχικού. «Μια κοπέλα που καθόταν μόνη βραδάκι σ' ένα παγκάκι στο Φάληρο κοιτώντας τη θάλασσα». Στα χρόνια του Εμφυλίου η Ανδρικοπούλου φοιτούσε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Τόπος συνάντησης τότε των καλλιτεχνών το ατελιέ της γλύπτριας Ναταλίας Μελά, στην οδό Μουρούζη, καθώς και το Brazilian της Βουκουρεστίου. H καλλιτεχνική ομάδα «Αρμός» έκανε έκθεση στο Ζάππειο Μέγαρο τον Δεκέμβριο του 1949, ευνοώντας τον κεραυνοβόλο έρωτα του Εγγονόπουλου για τη Νέλλη. Εσπευσμένως ο γάμος, «μεσοσαρακοστιάτικα», στις 25 Μαρτίου του 1950 και το ταξίδι του μέλιτος στη Ζάκυνθο, με ακεραία την προσεισμική της γοητεία. Ενας γάμος «άρρηκτος» και «αεροστεγής» που δοκιμάστηκε από «την κτητικότητα του Εγγονόπουλου», ίσως και από το ανυπότακτο της κοπέλας. Οπως κι αν έχει, παρά τον υιό που προέκυψε, κράτησε μόλις τέσσερα χρόνια. Από εκεί και ύστερα η πρώτη σύζυγος μένει στη σκιά, όπως και η πρώτη συμβία του ετέρου υπερρεαλιστή Διόσκουρου.



Ενας υφέρπων ρομαντισμός



Ο Εγγονόπουλος της Ανδρικοπούλου προβάλλει ως ήρωας μυθιστορήματος. Πάσχει από το spleen ενός υφέρποντος ρομαντισμού. Διακατέχεται από πνευματικό οίστρο και ριζοσπαστική οξυδέρκεια. Πιστός διά βίου στις αρβανίτικες καταβολές του, με εντόπια πρότυπα ζωής και ζωγραφικής, και ας φοίτησε σε ιησουίτικα κολέγια. Υπερευαίσθητος ως γυμνός αστακός, μαθητής του Παρθένη, επηρεασμένος από τον Σεζάν, γαλουχημένος στη βυζαντινή αγιογραφία από τον Κόντογλου. Θαυμαστής του Ρήγα Φεραίου, ζωγράφιζε αφηγούμενος πάντα αναδρομικά, αυτοπροσώπως παρών στους πίνακές του. Και μία σκηνή που εξάπτει τη φαντασία· στο σπίτι του Παρθένη, παρά την Ακρόπολη, γύρω από ένα μακρύ ορθογώνιο τραπέζι, το ζεύγος και η δεσποινίδα Παρθένη και το ζεύγος Εγγονόπουλου δειπνούν σε απόλυτη σιγή. Οι δύο άνδρες, στις κεφαλές του τραπεζιού, κοιτάζονται με νόημα και υψώνουν τα ποτήρια τους.

Ενα μυθιστόρημα όμως γίνεται ακόμη συναρπαστικότερο, όταν ανιστορεί και έναν κρυφό έρωτα. Για την περίπτωση, η συγγραφέας αποκαλύπτει τον έρωτα του Εγγονόπουλου και της Λουκίας Φωτοπούλου, ένα όνομα για τους περισσότερους συνυφασμένο με τις πρώτες Μέρες του Σεφέρη. «Εκλεκτή μουσικολόγος και λογοτέχνις της προπολεμικής εποχής», ηγερία δύο βάρδων, του Σεφέρη και του Εγγονόπουλου, και ενός αγιογράφου σύζυγος, του Αναστάσιου Λουκίδη (και όχι του Λουκά Λουκίδη, ως εκ παραδρομής αναφέρεται) που εικονογράφησε τους ναούς της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Κωνσταντίνου στην Αθήνα. Τέλος, φίλη της Μαρίας Ζάννου, κατόπιν Μαρώς Σεφέρη· «στα νιάτα τους αυτές οι δύο μαζί με κάποια, λησμονημένη, τρίτη ήταν το τρίο των ωραίων κοριτσιών στους κύκλους των διανοουμένων». Ολιγοσέλιδο το βιβλίο της Ανδρικοπούλου αλλά προσφέρει πλήθος πληροφοριών στους μέλλοντες να συγγράψουν - αν ποτέ - μονογραφία για τον Εγγονόπουλο.



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-03-2004