Το γερμανικό σύνδρομο

Το 2013, όταν η γερμανική πολιτική είχε εισβάλει στην καθημερινότητα των Ελλήνων με βίαιο και τιμωρητικό τρόπο, το Γερμανικό Σύνδρομο ήταν μια προσπάθεια γνωριμίας και κατανόησης της «γερμανικότητας» και του Sonderweg, της γερμανικής ιδιαιτερότητας, πέρα από τα ελληνικά στερεότυπα της Κατοχής και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σήμερα, το 2024, έχουν προστεθεί νέοι σοβαροί λόγοι που καθιστούν αναγκαία τη βαθύτερη κατανόηση της «γερμανοσύνης» (Deuschtung) και των επιδιώξεών της. Το γερμανικό πρόβλημα είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα, αν όχι παγκόσμιο. Για τούτο και η επικαιροποίηση του βιβλίου κρίθηκε σκόπιμη, ώστε να επανατοποθετηθεί το όλο θέμα σε τρέχοντες γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς όρους· ιδιαίτερα μετά την ανακοίνωση του κολοσσιαίου προγράμματος επανεξοπλισμού της Γερμανίας αλλά και την πολιτική κρίση που ξέσπασε, λόγω της ύφεσης που έπληξε τη χώρα.
Η παρούσα έκδοση ολοκληρώνεται με ένα Επίμετρο. Σε αυτό, καταγράφονται όσα μεσολάβησαν από το 2013 μέχρι σήμερα, παρουσιάζεται η αποτίμηση της δεκαετίας των μνημονίων –σύμφωνα με την ενδελεχή μελέτη που εκπόνησαν τα ινστιτούτα CEPS και NIESR, κατόπιν παραγγελίας της Κομισιόν– καθώς και η κριτική αυτής της μελέτης από τέσσερις Έλληνες υπουργούς Οικονομίας.

Αναλυτική παρουσίαση

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε στη Γερμανία κατά τη διετία του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, εξαιτίας της απώλειας του ενεργειακού πλεονεκτήματος, και όχι μόνο, κατέληξε σε μια μείζονα πολιτική κρίση που οδηγεί τη χώρα σε πρόωρες εκλογές. Σημειωτέον ότι η κρίση ξέσπασε μία ημέρα μετά τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Η επικείμενη αναμέτρηση απειλεί τη Γερμανία με πολιτική και οικονομική αποσταθεροποίηση? κι αυτό, στην ιστορική φάση όπου οι συνθήκες επιτρέπουν τον επανεξοπλισμό της χώρας, λόγω του εξ Ανατολών κινδύνου.

Συνεπώς, η επικαιροποιημένη επανέκδοση του Γερμανικού Συνδρόμου έρχεται σε μια ενδιαφέρουσα για όλη την Ευρώπη συγκυρία, καθώς το 2024 εκδόθηκαν πρώτα τα απομνημονεύματα του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και τώρα της Άνγκελα Μέρκελ, που φωτίζουν πτυχές της γερμανικής πολιτικής στην κρίση του ευρώ και της Ελλάδας. Η επικαιροποίηση επικεντρώνεται τόσο στη στρατηγική του Βερολίνου για τον επανεξοπλισμό, όσο και στη διακύβευση των γερμανικών εκλογών και τη δομική κρίση της οικονομίας.



Η κατανόηση της εξωτερικής πολιτικής της Γερμανίας προϋποθέτει, πέρα από τη γνώση της ιστορικής της έκφανσης, το διανοητικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή διαμορφώνεται. Ο δημοσιογράφος Μάκης Ανδρονόπουλος προέβη σε μια πρώτη προσπάθεια κατανόησης της πολιτικής του Βερολίνου με γνώμονα τη συγκρότηση της «γερμανικότητας» («Deutschtum») το 2013, όταν οι «ειδήσεις των 8» κατακλύζονταν από τη γερμανική πολιτική. Το έκανε με το βιβλίο του Το Γερμανικό Σύνδρομο – Η Ελλάδα και η Ευρώπη απέναντι στη γερμανική ιδιαιτερότητα, ταυτόχρονα όμως το βιβλίο αυτό ήταν και μια πράξη αντίδρασης, πολιτικής και πολιτισμικής. Δεν είναι τυχαίο που το βιβλίο επανεκδόθηκε το 2015 σε δύο τόμους από το «Έθνος της Κυριακής».

Τότε ο Ανδρονόπουλος είχε προβεί σε μια διαπίστωση -την οποία αποκάλεσε μεταφορικά «γερμανικό σύνδρομο»-, πως οι Γερμανοί διακατέχονται από μια αγωνιώδη εμμονή για αναγνώριση και κυριαρχία κατά τους δύο προηγούμενους αιώνες. Σήμερα, εκτιμά ότι στα δώδεκα χρόνια που μεσολάβησαν προστέθηκαν πολλά γεγονότα που συνηγορούν στη δικαίωση αυτού του χαρακτηρισμού.

Πρόκειται για ένα σύνολο πολιτικών και κοινωνικών συμπτωμάτων αλλά και ιστορικών επιλογών της γερμανικής ελίτ που επαναλαμβάνονται και οι οποίες έλκουν την καταγωγή τους από τον γερμανικό ιδεαλισμό, τις έννοιες του κράτους, του πεπρωμένου, της αναγνώρισης της υπεροχής και του δικαίου της ισχύος. Κύρια συμπτώματα του «γερμανικού συνδρόμου» είναι οι μεταφυσικές ιδεοληψίες που ταλανίζουν τη γερμανικότητα, η ασυγκράτητη βούληση για επέκταση, η επιβολή της ομοιομορφίας και των αυστηρών κανονιστικών πλαισίων. Όλα αυτά τα συμπτώματα εκφράστηκαν με τρόπο ακραίο στις πολιτικές που επέβαλε το Βερολίνο στην Ελλάδα κατά την εφαρμογή των τριών μνημονίων.

Στο Α΄ Μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας πραγματοποιεί μια ιμπρεσιονιστική περιδιάβαση στη γερμανική ιστορία, στο φιλοσοφικό υπόβαθρο του γερμανισμού και στο Sonderweg, το ειδικό μονοπάτι που ακολούθησε η Γερμανία στην εξέλιξή της σε σχέση με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις και κοινωνίες του 19ου αιώνα. Η κατάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το γερμανικό υπόβαθρο της Ευρώπης, η καθυστερημένη μεταρρύθμιση, ο ρόλος του Ναπολέοντα στην ενοποίηση της Γερμανίας, ο Μπίσμαρκ, οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα, η στρατηγική του γερμανικού κεφαλαίου, η οικονομία της επικυριαρχίας και ο εσχατολογικός ορθολογισμός είναι θέματα που ξετυλίγονται με τη λογική και τη γραφή ενός ρεπορτάζ.

Στο Β΄ Μέρος αναλύονται η γερμανική πολιτική στα τρία πρώτα χρόνια της ελληνικής κρίσης, οι ελληνογερμανικές σχέσεις -και υπό το πρίσμα των πολεμικών επανορθώσεων και του αναγκαστικού κατοχικού δανείου- αλλά και οι επιπτώσεις της γερμανικής διαχείρισης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το κείμενο του 2013 έχει εμπλουτισθεί με υποσημειώσεις που καταγράφουν την εξέλιξη των γεγονότων και τις συνέπειές τους. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι στα τελευταία κεφάλαια ο συγγραφέας αναφέρεται στις βασικές τάσεις, σενάρια και πολιτικές που κυριαρχούσαν πριν από δέκα χρόνια για το μέλλον της Ευρώπης, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να στοχαστεί για το πού στεκόμαστε τώρα.

Η παρούσα έκδοση ολοκληρώνεται με ένα Επίμετρο. Σε αυτό, καταγράφονται όσα μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, παρουσιάζεται η αποτίμηση της δεκαετίας των μνημονίων -σύμφωνα με την ενδελεχή μελέτη που εκπόνησαν τα ινστιτούτα CEPS και NIESR, κατόπιν παραγγελίας της Κομισιόν- καθώς και η κριτική αυτής της μελέτης από τέσσερις Έλληνες υπουργούς Οικονομίας.