Τα μυστήρια των αιώνων

ΚΡΙΤΙΚΗ




Τα μυστήρια των αιώνων. Σε μεγαλύτερα παιδιά, από 11 ως 14-15 χρόνων, απευθύνονται Τα μυστήρια των αιώνων. Εδώ ξεφεύγουμε βέβαια από το πολύχρωμο βιβλίο-παιχνίδι και περνάμε σ' έναν μεγάλου μεγέθους εικονογραφημένο τόμο με πολυτελή εκτύπωση. Σύντομα κείμενα, πλούσιο και καλοτυπωμένο εικονογραφικό υλικό, χρονολογικοί πίνακες, εκτενείς πληροφοριακές λεζάντες. Τέτοια βιβλία μένουν αρκετά χρόνια στη βιβλιοθήκη των παιδιών και σ' αυτά επανέρχονται κάθε τόσο για να διευρύνουν τις γνώσεις τους σχετικά με θέματα που διδάσκονται στο σχολείο, για να αντλήσουν πληροφορίες για εργασίες είτε απλώς για να τα ξεφυλλίσουν, κοιτώντας τις εικόνες και διαβάζοντας τις λεζάντες εδώ κι εκεί. Η έκδοση ­αποτέλεσμα της δουλειάς μιας τετραμελούς συγγραφικής ομάδας και ενός πλήθους φωτογράφων και εικονογράφων­ πρωτοκυκλοφόρησε στη Βρετανία το 1996 (Aladdin Books) και στοχεύει στο να δώσει στους νεαρούς αναγνώστες μια συνοπτική εικόνα της διαδρομής από τα σπήλαια στον 20ό αιώνα. Δίνοντας έμφαση στους μεγάλους σταθμούς της γνώσης και της τεχνολογίας αλλά και στην περιπετειώδη πορεία της ιστορικής έρευνας. Θέματα δύσκολα, τεράστια, ακαδημαϊκά; Θα μπορούσε να είναι έτσι αν οι συγγραφείς δεν οργάνωναν το ποικίλο και ετερόκλητο υλικό τους ­υλικό που προέρχεται από τον χώρο της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της ανθρωπολογίας, της γεωγραφίας αλλά και των θετικών επιστημών­ σε πέντε θεματικές ενότητες που είναι φανερό ότι εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών και αξιοποιούν τη διάθεσή τους να εξερευνήσουν το μυστήριο και το άγνωστο: πυραμίδες, Σύμπαν, βυθός, προϊστορική ζωή, χαμένοι πολιτισμοί. Κάθε ενότητα παρουσιάζεται ως ένα διαφορετικό μυστήριο που ζητούσε από πολύ παλιά τη λύση του και στο οποίο οι άνθρωποι έδιναν διαφορετικές απαντήσεις ανάλογα με τα δεδομένα ­επιστημονικά και ιδεολογικά­ της εποχής τους. Οι πυραμίδες, π.χ., με τον τεράστιο όγκο και το σκοτεινό αίνιγμα της κατασκευής τους απασχόλησαν τους ερευνητές ήδη από την αρχαιότητα. Τι πίστευαν γι' αυτές οι αρχαίοι, τι οι άνθρωποι του Μεσαίωνα, τι οι σύγχρονοι αιγυπτιολόγοι; Εχουν σήμερα απαντηθεί όλα τα ερωτήματα σχετικά με τα παράδοξα αυτά μνημεία; Τι βλέπει σήμερα ο τουρίστας όταν τα επισκέπτεται; Τι συνάντησαν οι πρώτοι εξερευνητές; Πώς ζούσαν οι εργάτες που έχτισαν τις πυραμίδες και πώς κατάφεραν να μεταφέρουν τους ογκόλιθους και να τους σηκώσουν ψηλά; Γιατί ήταν μόδα στην Ευρώπη του 19ου αιώνα οι συλλογές αιγυπτιακών; Υπάρχουν πυραμίδες σε άλλες χώρες; Γιατί αυτές δεν έγιναν γνωστές; Τα παιδιά έρχονται συνεχώς αντιμέτωτα με τέτοιου είδους ερωτήματα, άλλα από τα οποία απαντώνται και άλλα όχι. Εξοικειώνονται συνεπώς με την ιδέα ότι η ιστορική γνώση είναι ρευστή, βασισμένη διαρκώς σε διαφορετικά δεδομένα, ενώ βρίσκουν παράλληλα ενδιαφέρουσες πληροφορίες για θέματα που διδάσκονται στο σχολείο αλλά και για θέματα που συχνά τα απασχολούν (πώς φτιάχτηκε, πώς το ξέρουμε;). Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών περνάει μέσα από τις εικόνες και τις λεζάντες που πλαισιώνουν ένα κεντρικό κείμενο-οδηγό. Η διατάξη αυτή, για την οποία μπορεί να διατυπώσει κανείς την αντίρρηση ότι μετατρέπει τη σελίδα σε κατάλογο ασύνδετων πληροφοριών, έχει τρία βασικά πλεονεκτήματα: είναι ελκυστική για αναγνώστες που δεν έχουν ακόμη εδραιωμένη σχέση με το βιβλίο και θα τρόμαζαν στη θέα ενός πυκνογραμμένου κειμένου, συνδέει την πληροφορία με την εικόνα, διατηρώντας την ευκολότερα στη μνήμη, και, τέλος, συμπληρώνει το βασικό κείμενο από πολλές πλευρές, προκαλώντας έτσι αναγνωστικά ερεθίσματα και υποδεικνύοντας κατευθύνσεις προς τις οποίες θα μπορούσε να στραφούν το ενδιαφέρον και η παραπέρα μελέτη των παιδιών.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΟΥΖΕΝΗ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-11-1999