Έρωτας και θάνατος στο Λονγκ Αϊλαντ

Εκπληκτικά πρωτότυπο, επιτηδευμένα κωμικό. Το Έρωτας και θάνατος στο Λονγκ Αιλαντ μιλάει για την απόκρυφη φύση του έρωτα και για το πώς ένα ερωτικό αντικείμενο του πόθου μπορεί να εισβάλει στη ζωή μας στο πιο απίθανο μέρος, την πιο απίθανη στιγμή.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο έρωτας, ως διαρκής έκπληξη, ως υπέρτατη δύναμη ανατροπής κάθε τάξης και συχνά ως σκοτεινό κάλεσμα σε μια πορεία δίχως επιστροφή, ήταν και παραμένει στο κέντρο της μεγάλης λογοτεχνίας θέμα της και προϋπόθεσή της ταυτοχρόνως. Το πάθος μάλιστα ενός ηλικιωμένου άντρα προς κάποιο σημαντικά νεότερο ερωτικό αντικείμενο έχει αποτελέσει προνομιακό πεδίο του σύγχρονου μυθιστορήματος, καθώς οι εσωτερικές συγκρούσεις και τα διλήμματα εξωθούν τους ήρωες στα άκρα, με γνωστότερα ίσως παραδείγματα τη Λολίτα του Ναμπόκοφ και το Θάνατος στη Βενετία του Τόμας Μαν. Το επιβλητικό φάντασμα αυτού του τελευταίου πλανιέται πάνω από τη νουβέλα του Βρετανού Γκίλμπερτ Αντερ, οι ομοιότητες με το οποίο δεν εξαντλούνται στην επίσης επιτυχημένη, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, μεταφορά της στον κινηματογράφο.

Ο Ζιλ, ο ήρωας του βιβλίου, είναι συγγραφέας. Μεσήλικος αστός, διαμένει σε έναν από τους πιο αριστοκρατικούς δρόμους του Λονδίνου, απομονωμένος ύστερα από τον θάνατο της γυναίκας του μερικά χρόνια πριν. Η είσοδός του σε ένα συνοικιακό σινεμά, προσωρινό καταφύγιο από τη βροχή, θα αποτελέσει την απαρχή ενός δίχως όρια πάθους για τον νεαρό πρωταγωνιστή μιας φτηνής αμερικανικής ταινίας. Ο έρωτάς του κλιμακώνεται μέρα τη μέρα διαγράφοντας ομόκεντρους κύκλους αυτοταπείνωσης και έξαρσης, καταλήγοντας σε μια ψυχαναγκαστική εμμονή, μοναδική διέξοδος από την οποία θα είναι το απονενοημένο ταξίδι του στη Νέα Υόρκη, τόπο διαμονής του νεαρού αστεριού. Εκεί, στο Λονγκ Αϊλαντ, εκμεταλλευόμενος τη ματαιοδοξία του νεαρού, ο Ζιλ θα επιχειρήσει να εκφράσει τον έρωτά του.

Χρησιμοποιώντας την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο Αντερ σκιαγραφεί ένα λεπτομερές πορτρέτο του ήρωά του, κεντώντας προσεκτικά κάθε πτυχή της μετάλλαξης που συντελείται στη ζωή του. Συγκρατημένος, συντηρητικός και τυπικά φλεγματικός χαρακτήρας, ο Ζιλ βυθίζεται μέρα τη μέρα στο πάθος του, με τον ίδιο τρόπο που κανείς ανακαλύπτει μια νέα χώρα. Μολαταύτα τόσο η επιλογή του αντικειμένου του πόθου ­ ένας ανόητος νεαρός στην άλλη άκρη του Ατλαντικού ­ όσο και ο αμοραλιστικός τρόπος προσέγγισής του φέρουν τα σημάδια της διαστροφής, μιας εσωτερικής τάσης και στάσης με την οποία ο ήρωας συνδιαλέγεται διαρκώς, πασχίζοντας να τη μορφοποιήσει, να της δώσει κάποια υλική διέξοδο. Οι φωτογραφίες από τα νεανικά περιοδικά, τα αφελή αρθράκια με πληροφορίες για μικρές πτυχές της ζωής του νεαρού, λειτουργούν σαν ένας ιδεοληπτικός μηχανισμός που, αντί να τον απελευθερώσει, τον παγιδεύει. Το πάθος μετατρέπεται σε καταναγκασμό, σε βασανιστήριο και δεν υπάρχει άλλος τρόπος διαφυγής από το πέρασμα στην πράξη, εν προκειμένω το ταξίδι προς τον τόπο διαμονής του αγαπημένου, και τη συνάντηση μαζί του.

Η άφιξη του Ζιλ στη Νέα Υόρκη και όσα ακολουθούν ως το τέλος είναι σαφώς το απολαυστικότερο κομμάτι του βιβλίου. Η παρακολούθηση του σπιτιού, η σκηνοθετημένη προσέγγιση αρχικά της μέλλουσας συζύγου του νεαρού ηθοποιού και στη συνέχεια του ιδίου ενέχουν μια τόσο ψυχρή λογική που φέρνουν στον νου ένα άλλο βιβλίο βρετανού συγγραφέα, τον Συλλέκτη του Τζον Φόουλς. Μόνο που, ενώ εκεί ο ήρωας είναι απολύτως καταδικασμένος στο προσωπικό του σύστημα λειτουργίας, παραδομένος στην τρέλα δηλαδή, ο Ζιλ απλώς επιθυμεί με απόλυτο τρόπο, επιζητεί την κορύφωση. Κορύφωση η οποία έρχεται με ένα απλό όσο και αναπάντεχο «σ' αγαπώ», φράση που μοιάζει να αποφορτίζει με εξαίσιο τρόπο την ψυχή και την καρδιά του ήρωα και να χαρίζεται εν είδει δώρου ή «προίκας» στον ανυποψίαστο για την ύπαρξη τόσου βάθους νεαρό.

Η ακρίβεια και η οξυδέρκεια χαρακτηρίζουν κάθε φράση της αφήγησης, η οποία διανθίζεται από συνεχείς μικρές σκέψεις για μια σειρά από ζητήματα, από το μυθιστόρημα και τον κινηματογράφο ως και την καθημερινότητα στην Αμερική. Ωστόσο, η προσοχή του συγγραφέα είναι ολόκληρη στραμμένη στην κατασκευή ενός ολοκληρωμένου, ενδιαφέροντος όσο και πειστικού χαρακτήρα· στόχο τον οποίο φέρει εις πέρας με μεγάλη επιτυχία. Θα παρατηρούσα μονάχα ότι μια αίσθηση υπέρμετρης ταύτισης του συγγραφέα με τον ήρωα-αφηγητή σε ορισμένα σημεία τον παγιδεύει σε μια ναρκισσιστική θεώρηση του χαρακτήρα του, που μοιάζει να του στερεί την απαραίτητη ελευθερία κινήσεων στον χειρισμό του. Σαν να μην κατορθώνει πάντα να διατηρήσει την απόσταση που ίσως και ο ίδιος επιθυμούσε, με αποτέλεσμα η σκοτεινή πλευρά του να κρατιέται σε δεύτερο πλάνο, μολονότι είναι ακριβώς αυτή η σκοτεινή πλευρά που εξώθησε τον ήρωα στις παράτολμες πράξεις του.

Το μυθιστόρημα αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα γραφής ως προς τη στυλίστικη πλευρά του, η οποία και αποδόθηκε πιστά με σπουδή και μεράκι από τον Αλέξη Εμμανουήλ.



Κώστας Κατσουλάρης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-10-1999