Η λάμψη των ιδεών

Γράφουν οι: Σολζενίτσιν, Αλεξάντρ - Μίλος, Τσεσλάβ - Αχμέντ, Ακμπάρ Σ. - Ρίφκιν, Τζέρεμυ - Χάντιγκτον, Σάμιουελ κ.ά.





ΚΡΙΤΙΚΗ




Η λάμψη των ιδεών είναι μια συλλογή από κείμενα και συνεντεύξεις με 27 μορφές της εποχής μας που σκιαγραφούν τον αιώνα στο φως του 2000. Με απόψεις ετερόκλητες, προκλητικές, ουσιαστικές, η διεθνής ελίτ της διανόησης, της επιστήμης, της πολιτικής, της τέχνης και της σόου μπίζνες συμμετέχει σε αυτό το βιβλίο. Όλα τα κείμενα προέρχονται από τις σελίδες του περιοδικού «New Perspectives Quarterly», που πρωτοεκδόθηκε στις ΗΠΑ το 1985, ενώ η ελληνική έκδοσή του κυκλοφορεί από το 1996. Τα περισσότερα από τα άρθρα του βιβλίου έχουν δημοσιευθεί στην αμερικανική έκδοση του «NPQ» και δημοσιεύονται τώρα για πρώτη φορά στα ελληνικά. Συγκεντρωμένα σε ένα τόμο αυτά τα άρθρα προσφέρουν στους αναγνώστες ένα χρήσιμο εγχειρίδιο που συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των προοπτικών του 21ου αιώνα. Η ουσία αυτής της έκδοσης είναι να παρουσιάσει στον αναγνώστη μια συζήτηση για τις «μεγάλες ιδέες», συζήτηση όπου οι πιο κατεστημένες απόψεις αντιπαρατίθενται στις πιο απροσδόκητες ή ριζοσπαστικές.

Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, ο Τζέρεμι Ρίφκιν, ο Σάμιουελ Χάντιγκτον, ο Αϊζάια Μπερλίν, ο Κάρλος Φουέντες, ο Φελίπε Γκονζάλες, ο Μπερνάρ Ανρί-Λεβύ, ο Οκτάβιο Πας, ο Ζαν Μποντριγιάρ, ο Όλιβερ Στόουν, ο Νέλσον Μαντέλα και ο Σίμον Πέρες είναι μερικά από τα μεγάλα ονόματα που συνθέτουν το παζλ αυτής της έκδοσης.

«Πάντοτε, σε κάθε στροφή της Ιστορίας, οι άνθρωποι έχουν την τάση να πιστεύουν πως ζουν σε χρόνια μοναδικά. Και ότι, συνεπώς, ο στοχασμός τους γύρω από όσα συμβαίνουν και τους περιβάλλουν έχει ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο, μια διαφορετική σημασία» σημειώνει εύστοχα ο Αντώνης Παπαγιαννίδης στο προλογικό σημείωμα της έκδοσης και επισημαίνει μερικά στοιχεία της σημερινής πραγματικότητας που η ανθρωπότητα για πρώτη φορά συναντά μπροστά της. Η πλανητική διάσταση των δρώμενων μαζί με τη συνεχή επικοινωνία και η εισβολή και εγκατάσταση της τεχνολογίας στην καθημερινότητα είναι μερικά από αυτά. Δεν χωρά όμως αμφιβολία ότι η βαθμιαία κυριαρχία της εικόνας, με συνακόλουθη υποχώρηση ­ή πάντως νέα παρουσία και αξιολόγηση­ του λόγου είναι το βασικό γνώρισμα του αιώνα που φεύγει.

Τα κείμενα που περιλαμβάνονται σε αυτό τον τόμο και σκιαγραφούν τον 20ό αιώνα ταξινομούνται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη, που τιτλοφορείται «Η Ψυχή της Παγκόσμιας Τάξης», ο διάσημος συγγραφέας του πολυδιαβασμένου μπεστ σέλερ Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ Αλεξάντρ Σολζενίτσιν και ο πολωνός ποιητής (βραβευμένος με Νομπέλ λογοτεχνίας το 1980) Τσεσλάβ Μίλος εκφράζουν τη θλίψη τους για τον μηδενισμό που έχει «καταστρέψει» τη Δύση, ως αποτέλεσμα του σύγχρονου αφορισμού του Θεού. Σαν αντανάκλαση των δικών τους ανησυχιών, ο ισλαμιστής πακιστανός λόγιος Ακμπάρ Αχμέντ, συγγραφέας του έργου Μεταμοντερνισμός και Ισλάμ, βλέπει το Ισλάμ «ως το μόνο θρησκευτικό σύστημα που μπορεί να αντισταθεί στη ριζοσπαστική ασέβεια της Δύσης». Η διαμάχη μεταξύ του Ισλάμ και της Δύσης είναι για τον Ακμπάρ Αχμέντ ένας αγώνας για την ψυχή της παγκόσμιας τάξης! Στη συνέχεια ο Τζέρεμι Ρίφκιν, συγγραφέας δύο σημαντικών βιβλίων, όπως το Τέλος της εργασίας και Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας (και τα δύο κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα), μας προβληματίζει με τις όχι και τόσο αισιόδοξες προοπτικές της επερχόμενης βιοτεχνολογικής εποχής.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Σάμιουελ Χάντιγκτον, ο πιο διάσημος ίσως μεταψυχροπολεμικός αναλυτής της εξωτερικής πολιτικής, υποστηρίζει ότι ο τερματισμός της διαμάχης ΗΠΑ-Σοβιετικής Ενωσης προκάλεσε την αναβίωση μιας παλαιάς πραγματικότητας σε νέο πλαίσιο: οι πολιτισμοί που ζουν με διαφορετικές αξίες θα έρχονται πιο συχνά σε σύγκρουση μέσα στο παγκόσμιο χωριό.

Η πρώτη ενότητα κλείνει με τον φιλόσοφο Ίβαν Ίλιτς, που έγινε ευρύτατα γνωστός πριν από 10 χρόνια με τη ριζοσπαστική κριτική που άσκησε στη βιομηχανική κοινωνία.

Ο Αϊζάια Μπερλίν, που υπήρξε καθηγητής της Ιστορίας των Ιδεών στην Οξφόρδη, ανοίγει τη δεύτερη ενότητα του τόμου με μια εξέταση του εθνικισμού και του τι προοιωνίζεται για τους καιρούς που έρχονται.

Στη συνέχεια της δεύτερης ενότητας ο πρώην πρωθυπουργός του Καναδά Πιερ Τρυντό απορρίπτει κατηγορηματικά την ιδέα των δικαιωμάτων με βάση το έθνος, ως μια οπισθοδρόμηση της ανθρωπότητας. Ο μεξικανός συγγραφέας Κάρλος Φουέντες συνηγορεί υπέρ του ομοσπονδιακού συστήματος. Ο Φελίπε Γκονζάλες, πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας, μας προειδοποιεί για τους κινδύνους από την καθοσίωση της αρχής της αυτοδιάθεσης. Ο γερμανός σκηνοθέτης Γιούργκεν Σίμπερμπεργκ υπογραμμίζει ότι η Γερμανία κινδυνεύει να δει μια αναβίωση των χειρότερων στοιχείων του παρελθόντος της. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει επίσης κείμενα του γάλλου «νεοφιλοσόφου» Μπερνάρ Ανρί-Λεβύ, του νιγηριανού νομπελίστα Γουόλε Σογίγκα, του συγγραφέα Β. Ναϊπόλ, του χρονικογράφου Ρίτσαρντ Καπουσίνσκι και των μελλοντολόγων Αλβιν και Χάιντι Τόφλερ.

Τα πολιτιστικά ρεύματα του 20ού αιώνα προσεγγίζουν οι αναλύσεις της τρίτης θεματικής ενότητας. Εδώ περιλαμβάνονται κείμενα του μεξικανού ποιητή Οκτάβιου Πας, του ιάπωνα φιλοσόφου Τακέσι Ουμεχάρα, του ιάπωνα κριτικού της λογοτεχνίας Σουίκι Κάτο, του γάλλου κοινωνιολόγου Ζαν Μποντριγιάρ, του συγγραφέα Νιλ Πόστμαν, του σκηνοθέτη Όλιβερ Στόουν, του αμερικανού ιστορικού Ντάνιελ Μπούρτσιν, του σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά και του διάσημου έλληνα εικαστικού καλλιτέχνη Λουκά Σαμαρά.

Το συλλογικό έργο Η λάμψη των ιδεών ολοκληρώνεται με τα κείμενα δύο μεγάλων μορφών της διεθνούς πολιτικής. Στο πρώτο ο Νέλσον Μαντέλα, ο διασημότερος πολιτικός κρατούμενος του αιώνα, ως πρόεδρος πλέον της Νότιας Αφρικής γράφει για το έθνος-κράτος που κυβερνά και στρέφει το βλέμμα του πέρα από τον αγώνα κατά του απαρτχάιντ, σε έναν κόσμο διχασμένο από τη λάμψη του πλούτου και το σκοτάδι της φτώχειας, τον κόσμο της Αφρικής, όπου ο αγώνας κατά του απαρτχάιντ δεν σταματάει ποτέ.

Στο δεύτερο κείμενο της τελευταίας ενότητας ο πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ Σίμον Πέρες, ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς ηγέτες στα τέλη του 20ού αιώνα, γράφει για το πέρασμα από τον 20ό στον 21ο αιώνα, το οποίο θα είναι κάτι παραπάνω από ένα ημερολογιακό γεγονός. «Θα συνεπάγεται και αλλαγή της ιστορικής περιόδου, αλλαγή εποχής». Τα γεγονότα της προηγούμενης δεκαετίας είναι ένα προμήνυμα για τους καιρούς που έρχονται, υπογραμμίζει εύστοχα ο Σίμον Πέρες, τονίζοντας με έμφαση ότι οι μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας υπερβαίνουν τα εθνικά πλαίσια.

Σωτήρης Ντάλης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-04-1999