Θεωρία της ημιμόρφωσης

Διάχυτες σ' όλο το έργο του Αντόρνο και συμπυκνωμένες σ' αυτό το δοκίμιο, οι σκέψεις του για την κρίση της παιδείας στρέφονται, πέρα από τη συζήτηση περί παιδαγωγικών μεθόδων ή θεσμικών ρυθμίσεων και μεταρρυθμίσεων, στην απώλεια των πνευματικών προϋποθέσεων και σκοπών της μόρφωσης: της ικανότητας για αυθόρμητη εμπειρία και εννοιολογική εργασία, της ιστορικής μνήμης, της κριτικής συνείδησης και της αυτονομίας του πνεύματος, μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται το υποκείμενο, σύμφωνα με την επαγγελία του αστικού Διαφωτισμού. Ως ιστορική μετεξέλιξη αυτού του κινήματος, η ημιμόρφωση δεν είναι μισή μόρφωση, ούτε απλή αμορφωσιά, αλλά έχθρα απέναντι στην κουλτούρα, έκπτωση και εμπλοκή της σε επιμέρους σκοπιμότητες και ίδια οφέλη, σε πείσμα και με τη βοήθεια της μαζικής διάδοσης πολιτιστικών αγαθών. Μέσα από την κάλυψη των ημιμορφωτικών αναγκών ολοένα ευρύτερων στρωμάτων μικροαστικού τύπου συντηρείται, από τη μια, η ιδεαλιστική απολυτοποίηση του πνεύματος ως προνόμιου των ολίγων, κι από την άλλη, η αλλοτρίωση και υποστασιοποίησή του σε απλή οδηγία και εξάρτημα της πρακτικής, όργανο συμμόρφωσης και προσαρμογής των πολλών στην ανταγωνιστική ολοκληρωτική κοινωνία.