Η σκέψη και ο κυβερνήτης

«Δέν ξέρω ακόμη και τώρα αν προσποιόμουν ότι ήμουν τρελός για να σκοτώσω ατιμωρητί ή αν σκότωσα γιατί ήμουν τρελός, μάλλον δεν θα 'χω ποτέ τη δυνατότητα να μάθω. Ο εφιάλτης εκείνης της νύχτας χάθηκε, αλλά άφησε φλογερά ίχνη. Δέν υπάρχουν πια ανόητοι φόβοι, αλλά υπάρχει ο τρόμος του άνθρώπου που τα ’χασε όλα κι έχει ψυχρή συνείδηση της πτώσης, της καταστροφής, της απάτης και του άλυτου μυστήριου.»

Η ΣΚΕΨΗ είναι ένα από τα αριστουργήματα του Αντρέγιεφ (γράφτηκε το 1902), όπου ο συγγραφέας παίζει με το μοτίβο της προσποίησης της τρέλας ή της καταβύθισης στην τρέλα. Ο ήρωας, ο γιατρός Κερζέντσεφ, έχει δολοφονήσει έναν στενό του φίλο και καταθέτει την απολογία του στους κριτές του. Να είχε άραγε ο Αντρέγιεφ επίγνωση ότι η καλλιτεχνική του διαίσθηση τον είχε οδηγήσει να βρει και να περιγράψει αυτό που έμελλε να αποτελέσει ένα από τα κλινικά συμπτώματα στην εξέλιξη της σχιζοφρένειας;

«Από το έπόμενο πρωί της εκτέλεσης των εργατών, όλη η πόλη με το που ξύπνησε ήξερε πως ο κυβερνήτης θα σκοτωνόταν. Κανείς δεν το ’λεγε αλλά όλοι το ξέρανε, ήταν σαν πάνω από την πόλη να είχε περάσει κάτι σκοτεινό και να την είχε σκεπάσει με τα μαύρα πανιά του.»

Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ είναι, κατά κάποιο τρόπο, «το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου». Ο κυβερνήτης κάποιας μικρής πόλης έχει καταπνίξει μιά εξέγερση διατάσσοντας πυρ κατά των λιμοκτονούντων απεργών: τριανταπέντε άντρες, εννέα γυναίκες και τρία παιδιά σκοτώθηκαν. Από την επομένη κιόλας της επίθεσης, όλη η πόλη ξέρει πώς ο κυβερνήτης είναι καταδικασμένος, πώς κάποιος θα τον σκοτώσει? κάτι για το οποίο άλλωστε έχει και ο ίδιος απόλυτη επίγνωση. Δεν προσπαθεί να ξεφύγει απ' τη μοίρα του και, με καθαρό μυαλό, βαδίζει προς αυτό το πεπρωμένο, που και ο ίδιος το θεωρεί θεία δίκη. «Χτες ονειρεύτηκα την κηδεία σας», του γράφει ανώνυμα μια μαθήτρια λυκείου, «Πίσω απ' το φέρετρο υπήρχαν μόνο αστυνομικοί». Και κλείνει ως εξής: «Θα σας κλάψω σαν να ήμουν κόρη σας, γιατί σας λυπάμαι αφάνταστα».

Το αφήγημα αυτό γράφτηκε το καλοκαίρι του 1905. Ένας μοναδικός προβληματισμός για την εξουσία και το θάνατο.