Λάζαρος - Ιούδας ο Ισκαριώτης

Μέσα από τα διηγήματά του Λάζαρος και Ιούδας ο Ισκαριώτης, ο Λεονίντ Αντρέγιεφ μας δίνει δύο πολύ ενδιαφέροντα πορτρέτα των γνωστών βιβλικών ηρώων.
Με το διήγημα Λάζαρος, ο συγγραφέας κατορθώνει να μας μεταδώσει το ρίγος που θα πρέπει να προκαλούσε στους συγχρόνους του το βλέμα κάποιου που αντίκρισε κατάματα το θάνατο και διατήρησε κάτω από τα βλέφαρά του το τρομερό αντικαθρέφτισμα του κάτω κόσμου.
Στο δεύτερο διήγημα, με τίτλο Ιούδας ο Ισκαριώτης, ο Αντρέγιεφ μας περιγράφει το λαβύρινθο μιας τυραννισμένης συνείδησης, το μαρτύριο ενός ανθρώπου που το πεπρωμένο τον οδήγησε από την αγάπη στην προδοσία και στο έγκλημα.
Χρησιμοποιώντας αθαίρετα και τολμηρά το υλικό της Βίβλου, ο Αντρέγιεφ μας αποκαλύπτει ακόμα μια φορά το πολύπλευρο ταλέντο του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Eσχάτως κυκλοφόρησε στα ελληνικά ένα τομίδιο με δύο εκτενή διηγήματα ενός πολύ σημαντικού, αλλά όχι και τόσο γνωστού, Ρώσου συγγραφέα, του Λεονίντ Αντρέγιεφ (1871-1919). «Λάζαρος» τιτλοφορείται το ένα, «Ιούδας ο Ισκαριώτης», το άλλο. Βασισμένα σε θέματα της Καινής Διαθήκης, αποτελούν το κατάλληλο πρόσχημα για να εκφράσει ο συγγραφέας κάποιες προσωπικές εμμονές του πάνω σε θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης κατάστασης, όπως είναι το δέος του θανάτου και η έννοια της προδοσίας.

Θα αναφερθώ πρώτα στο δεύτερο, και εκτενέστερο, διήγημα, τον «Ιούδα». Δεν πρόκειται παρά για τη γνωστή ιστορία του Ιούδα του Ισκαριώτη, μόνο που σαν άλλος Ντοστογιέφσκι, ο Αντρέγιεφ ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με όλα όσα συμβαίνουν στον εσωτερικό κόσμο του Ιούδα. Καταγράφει το προσωπικό του μαρτύριο, βασισμένος μεν στα Ευαγγέλια, αλλά με μια τόλμη και μια ελευθερία που προφανώς εισέρχονται στην περιοχή μιας καλώς εννοούμενης αυθαιρεσίας.

Ο Αντρέγιεφ πλάθει μια πραγματικά αλησμόνητη φιγούρα, αυτήν του Ιούδα, απόλυτα ρεαλιστική και, την ίδια στιγμή, συμβολική: βλέπουμε δηλαδή τον Ιούδα να ενσαρκώνει την αυτοκαταστροφή ως αναπόσπαστο τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ουσιαστικά, ο Ιούδας είναι ο μόνος από τους δώδεκα μαθητές που αισθάνεται ότι αυτό που χρειάζεται είναι να τον σώσει κάποιος από τον εαυτό του. Κινούμενος μέσα στη σφαίρα του παράδοξου, άλλοτε τιποτένιος κλέφτης και συκοφάντης, και άλλοτε τρυφερός, βυθισμένος μέσα σε μια πολύ ανθρώπινη αγωνία, ο Ιούδας του Αντρέγιεφ μιλάει σαν κυνικός, σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται, είναι ο αιώνιος παρείσακτος, ένας απόβλητος που γυρεύει μια θέση στο μέσο της σκηνής. Η τραγωδία του δεν είναι απλώς η προδοσία του Θεανθρώπου, αλλά το αυτοκαταστροφικό του μένος.

Πιο σύντομο διήγημα ο «Λάζαρος», είναι αυτό που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τα δύο. Βασισμένος στο επίσης γνωστό επεισόδιο της ανάστασης του Λαζάρου από τον Ιησού, ο Αντρέγιεφ ασχολείται με τη «δεύτερη ζωή» του Λαζάρου και τις ολέθριες συνέπειες που έχει πάνω του το «θαύμα».



Τερατούργημα



Στην ουσία, ο Ιησούς έχει διαπράξει ένα τερατούργημα, ένα ανοσιούργημα. Εχει δημιουργήσει έναν νεκροζώντανο που περιφέρεται στιγματισμένος μεταξύ των ζωντανών. Ολοι τον αποφεύγουν, καθώς το βλέμμα του είναι σαν αυτό της Μέδουσας: πετρώνει κάθε συναίσθημα, κάθε επιθυμία για ζωή σε όποιον τον κοιτάζει κατάματα. Γιατί μέσα από το βλέμμα του Λαζάρου μπορεί κανείς να νιώσει τον τρόμο της αβύσσου, του κενού, «τα σκούρα και φοβερά κρύσταλλα μέσα από τα οποία κοιτούσε τους ανθρώπους το ίδιο το ασύλληπτο Υπερπέραν». Μετά από τη συνάντησή τους με τον Λάζαρο, καλλιτέχνες, φιλόσοφοι και ερωτευμένοι παύουν να ζούνε όπως πριν. Με τη διαφορά ότι ο Λάζαρος δεν ανοίγει το στόμα του να βγάλει μιλιά – διότι αυτό που είδε στις τρεις μέρες που ήταν νεκρός απλά δεν λέγεται. Το μόνο που επαναλαμβάνει είναι: «Ημουν νεκρός».

Με μια εκπληκτικά ρεαλιστική περιγραφή ενός ανθρώπου στον οποίο συνέβη το αδιανόητο και ο οποίος δεν είναι πλέον αυτός που ήταν αλλά «κάτι άλλο», μάλλον «το απόλυτο Αλλο», ο Αντρέγιεφ «οδηγεί» τον Λάζαρο μέχρι το παλάτι του Αυγούστου, ο οποίος έχει ακούσει για την περίπτωσή του και ζητεί να τον συναντήσει. Eπειτα από μία εξαιρετική σκηνή, όπου ο Αύγουστος έρχεται αντιμέτωπος με τον πάντα τρομακτικό, αλλά σιωπηρό Λάζαρο, τελικά διατάζει να τον τυφλώσουν. Το πιο τρομακτικό στοιχείο δεν είναι μόνον το παγερό βλέμμα του Λαζάρου, αλλά η σιωπή του και όλα όσα κρύβει κάτω από αυτήν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το γεγονός ότι ο συγγραφέας αποτυπώνει ένα από τα μεγάλα θαύματα του Κυρίου σαν μια απίστευτα αφύσικη πράξη που δεν έχει τίποτα το ανθρωπιστικό, αλλά αντίθετα καταδικάζει τον απλό θνητό δύο φορές. Και η καταδίκη του θανάτου δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτήν της ανάστασης.



ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 6/7/2003