Αστική εμπειρία και αστική ιθαγένεια της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Αστική εμπειρία και αστική ιθαγένεια της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι ο τίτλος της συναγωγής κριτικών δοκιμίων του Γιώργου Αράγη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σοκόλη. Πολλά και διάφορα τα θέματα που απασχολούν τον κριτικό. Ανάμεσα σε άλλα, ο μακρυγιαννισμός στην αφήγηση, η αυτοβιογραφική λογοτεχνική αφήγηση (όπως και η σχέση αυτοβιογραφικής και βιωματικής αφήγησης), ο «Θαλερός» του Αγγελου Σικελιανού, οι επαναλαμβανόμενοι στίχοι και φράσεις ως ιδιότυπα εκφραστικά στοιχεία του ποιητικού λόγου, ο δεσμός ταλέντου και ακεραιότητας, ο τρόπος με τον οποίο εκφωνούμε ένα ποίημα, η σημασία και το βάρος της γλώσσας στην έντεχνη γραφή ή η διαφορά μεταξύ μυθιστοριογράφου και μυθιστορηματογράφου. Κριτικός με μεγάλη εμπειρία στην εκ του σύνεγγυς ανάγνωση των κειμένων, ο Αράγης ξέρει να συνταιριάζει το θεωρητικό οπλισμό του με ad hoc και εντελώς συγκεκριμένες παρατηρήσεις, που δεν βάζουν στο κρεβάτι του Προκρούστη το λογοτεχνικό υλικό προκειμένου να οδηγηθούν σε άσχετα και αυθαίρετα συμπεράσματα, όπως πολύ συχνά συμβαίνει σε ποικίλων μορφών κριτικές προσεγγίσεις τα τελευταία χρόνια. Να σημειώσω, κλείνοντας, πως ο Αράγης γράφει με πυκνότητα και σαφήνεια και επιτρέπει στον αναγνώστη του να μείνει κοντά του ακόμη κι όταν μπαίνει σε δύσβατες και άγνωστες για μη ειδικούς περιοχές.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/01/2002

ΚΡΙΤΙΚΗ



Συναγωγή κειμένων με δύο βασικές αρετές σε σχέση με ομοειδείς εκδόσεις, οι οποίες είθισται να αντιμετωπίζονται μάλλον απαξιωτικά ως αναμενόμενο επακόλουθο της γνωστής και ευρέως διαδεδομένης πρακτικής των συγγραφέων να μοιράζουν, σε όλον τον Τύπο, τα δημοσιεύματά τους. Κατ' αρχάς ο ενιαίος χαρακτήρας του βιβλίου, παρ' ότι εκ πρώτης όψεως πρόκειται για δοκίμια που πραγματεύονται επί μέρους θέματα. Και, δεύτερον, το οποίο εν μέρει στηρίζει το πρώτο, το αδημοσίευτο του εγχειρήματος· πλην πέντε παλαιοτέρων κειμένων, τα υπόλοιπα γράφτηκαν εν όψει της εν λόγω συνάθροισης. Συνολικά 14 δοκίμια, όπου το πρώτο, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο μακρυγιαννισμός στην αφήγηση», δημοσιευμένο στο πρώτο τεύχος του γιαννιώτικου περιοδικού «Δοκιμασία», σηματοδοτεί την πορεία του Γ. Αράγη. Κριτικού που ανήκει σε μια δεύτερη μεταπολεμική γενιά μελετητών της νεοελληνικής λογοτεχνίας, της οποίας η γραμμή μετώπου άρχισε ήδη να αραιώνει με την πρόωρη αναχώρηση του Κρ. Χουρμουζιάδη και του Σπ. Τσακνιά.

Μάχιμος κριτικός επί σειρά δεκαετιών ο Γ. Αράγης, αν και ποτέ επαγγελματίας, δεν υιοθετεί ούτε εξελληνίζει θεωρητικά σχήματα, προστρέχει ωστόσο σε κλασικούς και μετρ της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, αντλώντας σκέψεις και μέτρα σύγκρισης. Αντικείμενο του βιβλίου, η γεμάτη προσκόμματα και ανακοπές πορεία της νεοελληνικής λογοτεχνίας προς την αστική εμπειρία και την αστική ιθαγένεια, όπου και αποφεύγεται η αναφορά στην τελικά επικίνδυνα φορτισμένη ελληνικότητα.

Ορόσημο ο Καρυωτάκης, και ας υποτιμήθηκε από την κριτική, χωρίς αντίστοιχα καθοριστικό μέγεθος στην πεζογραφία.

Ως παραφυάδες ο μελετητής πραγματεύεται ορισμένα θέματα ορολογίας, τα οποία αποδεικνύονται ουσιαστικά για την κριτική αποτίμηση ενός έργου. Όπως η διαφορά μυθιστορίας και μυθιστορήματος, πρωτοπρόσωπης αφήγησης και μονολόγου, αυτοβιογραφικής και μονομερούς αφήγησης. Ενώ κάποια άλλα ζητήματα αναφύονται ως καταβολάδες για περαιτέρω γόνιμους συλλογισμούς. Για παράδειγμα, η άποψη ότι η τέχνη, συν τω χρόνω, δεν βελτιώνεται ­ ο μεταγενέστερος Ερωτόκριτος δεν υπερέχει της Οδύσσειας ­, μόνο το πλαίσιο ανάγνωσης μεταβάλλεται. Ή, ακόμη, ότι το όφελος μιας ανάγνωσης εξαρτάται από το βιωματικό υπόστρωμα του αποδέκτη. Επίσης, ο Γ. Αράγης αμφισβητεί την αξία του φιλολογικού σχολιασμού, θεωρώντας ότι δεν συμβάλλει στην κατάδειξη της αισθητικής ενός κειμένου.

Ένα βιβλίο, γραμμένο σε μια συζητητική γλώσσα, που προσκαλεί τον αναγνώστη να διαλογισθεί, κάποτε και να αμφισβητήσει κοινούς τόπους. Όπως, λ.χ., αυτός που εκθειάζει το ταλέντο. Κατά μία διαφορετική οπτική, ένας ταλαντούχος χωρίς καλλιτεχνική ακεραιότητα, η οποία επιτρέπει τη χειραγώγηση της φυσικής ικανότητας και την αποφυγή πληθωριστικής δραστηριότητας, φαίνεται να γεννήθηκε «σαν συναχωμένος», κατά τη διατύπωση του Ντοστογέφσκι με αφορμή τον Λαμαρτίνο, την οποία και υιοθετεί ο Γ. Αράγης για τους ταλαντούχους που τελευταία έχουν εισβάλει στην περιοχή της πεζογραφίας.

ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 27-01-2002