Καλοκαίρι στον σκληρό δίσκο

Τέσσερις φίλοι. Παράμεσος. Μέσος. Δείκτης και Αντίχειρας, που διάβασαν μιαν εκτύπωση του έργου πριν κυκλοφορήσει στο εμπόριο, έδειξαν σκεπτικισμό για τους στιχουργικούς κανόνες που εφαρμόζονται εδώ, όμως ένας πέμπτος φίλος (Ωτίτης ή Μικρός) κατάλαβε πως οι συγκεκριμένοι κανόνες διευκολύνουν την εκροή ενός ψιθύρου που απευθύνεται στο αφτί και το μάτι εξίσου. Με τα μέτρα της μορφολογίας του ανθρώπινου κεφαλιού, εκείνου που αφαιρούσε ο Αλάριχος Α' από τ' αγάλματα, αφτί και μάτι βρίσκονται πάρα πολύ κοντά, ωστόσο το πρώτο δεν ακούει το δεύτερο, ούτε το δεύτερο βλέπει το πρώτο. Ατυχία; Σκοπιμότητα; Εν πάση περιπτώσει, έχοντας εκτεθεί στην έλξη που ασκούν ο φυσικός κόσμος και οι ωραίες, νεκρές κυρίες των μεσημεριών του καλοκαιριού, ο λεγόμενος ποιητής ή Γραφέας αποπειράται να διορθώσει αυτό το ελάττωμα και ποιος ξέρει αν τα κατάφερε. Τέσσερις φίλοι, και ένας πέμπτος, τον είδαν να προσπαθεί 128 φορές συνεχώς, όσα και τα ποιήματα που απαρτίζουν αυτόν τον κύκλο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τι ακριβώς ζητάει η ποίηση στις μέρες μας; Με ποιον τρόπο προσπαθεί να ξεπεράσει τις ποικίλες δυσχέρειες τις οποίες έχει αντιμετωπίσει κατά καιρούς τα τελευταία χρόνια και ποιες απαντήσεις είναι δυνατόν να δώσει σ' ένα εύλογο αίτημα ριζικής ανάπλασης και ανανέωσης; Διαβάζω την καινούρια συλλογή του Ευγένιου Αρανίτση και σκέφτομαι πως ολόκληρη η σύλληψή της έχει ως αφετηρία μια τέτοιου τύπου προβληματική. Σκέφτομαι επίσης πως όποτε ο Αρανίτσης αφήνει την αφηγηματική πρόζα και τη δοκιμιογραφία του για να συνθέσει ποιήματα, το κάνει χωρίς στην πραγματικότητα να βγαίνει από τον κύκλο των κεντρικών ενδιαφερόντων του. Οι στίχοι του (αν μπορούμε να ονομάσουμε στίχους τα πολλαπλής καταγωγής μορφώματα του ανά χείρας βιβλίου, αλλά και τα αναλόγως πολυγενή και πολύτροπα συνθέματα της παλαιότερης «Θάλασσας» ή των πιο πρόσφατων «Orphan drugs») μοιάζουν με ένα είδος πρακτικής, ad hoc εξάσκησης των θεωρητικών ζητημάτων τα οποία θέτει στην κριτική του ή με μια μουσική (να πω λυρική;) προέκταση των διαφόρων ανατροπών, τις οποίες προωθεί με την πεζογραφία του.



Συνεχείς αιφνιδιασμοί



Το «Καλοκαίρι στον σκληρό δίσκο» βασίζεται στη μέθοδο των συνεχών αιφνιδιασμών. Οσο κι αν δοκιμάσει κανείς να προβλέψει τι είναι πιθανόν να ακολουθήσει το κάθε κομμάτι του βιβλίου, δεν θα τα καταφέρει. Ο Αρανίτσης συμπλέκει με τρομακτική ταχύτητα, πυκνότητα και ένταση τα θέματα και τις τεχνικές του: σπεύδει να τραβήξει δύο και τρεις και τέσσερις διαφορετικές γραμμές μέσα στην ίδια ενότητα, πηδάει από την υψηλή έξαρση και τη μακροσκοπική ενατένιση στη χαμηλότονη ομολογία και την ψιθυριστή φωνή, παίζει με τη διάταση των σημασιών και, την ίδια ώρα, με την περιστολή τους, και μετακινεί αδιάκοπα τις οπτικές γωνίες του. Γιατί, άραγε, όμως, συμβαίνει κάτι τέτοιο; Χάριν μιας απλώς ευφρόσυνης παιδιάς; Επειδή μόνον έτσι μπορεί να εκφραστεί ένας νους φύσει αβόλευτος και ανήσυχος; 'Η εξαιτίας μιας βαθύτερης, οργανικής κειμενικής ανάγκης, όπως το έλεγα και προεισαγωγικά; Νομίζω ότι στο τελευταίο θα πρέπει να σταθούμε με περισσότερη προσοχή.

Η διαδικασία του αιφνιδιασμού και της έκπληξης δεν είναι εν προκειμένω ένα παιχνίδι μεταλλαγών και μεταπτώσεων προς απόδειξη των δεξιοτήτων του συγγραφέα ή προς τέρψιν του υποψιασμένου αναγνώστη, αλλά μια αναπόδραστη λογοτεχνική συνθήκη -η συνθήκη του γραφιά, ο οποίος μεταφέρει ακατάπαυστα καινούρια υλικά στο εργαστήριό του ή ανακυκλώνει δυναμικά τα ήδη συσσωρευμένα, με σκοπό να προβεί σε μια συνολική αναδιάταξη των όρων της δουλειάς του. Και στο πεδίο αυτής της αναδιάταξης τίποτε δεν επιτρέπεται να σταθεί όρθιο σύμφωνα με τις παλαιές προδιαγραφές, αλλά και τίποτε δεν νοείται να διαλυθεί και να σπαράξει, κατρακυλώντας στο μηδέν και στην αφάνεια. Ολα χρειάζεται να μπουν σ' ένα νέο ρεύμα, αναχωνεμένα, ανακαινισμένα και ξαναδιατυπωμένα, στο πνεύμα ενός ευρύτερου, με πολλά πλοκάμια έργου, το οποίο έρχεται στην ποίηση για να αναβαπτιστεί στο εσωτερικό της, να γυαλίσει τις κλειδώσεις του και, εντέλει, να αλλάξει αίμα.

Ο χρόνος, το γράψιμο, η ποιητική γλώσσα, η γέννηση και η κατάρριψη των μύθων, το βάρος του λογοτεχνικού παρελθόντος και οι ιδεολογικές μετατοπίσεις του, αλλά και το υπάρχειν (πόσο κρίσιμο στοίχημα και διακύβευμα) διά μέσου των κειμένων είναι τα βασικά θεματικά μοτίβα της συλλογής του Αρανίτση. Και πώς έρχονται στην επιφάνεια αυτά τα μοτίβα; Μα, με χίλιους τρόπους: με το pastiche λογοτεχνικών γενών και ειδών, με κρυφές ή φανερές αναφορές σε επιστημονικές έννοιες, σε ιστορικά γεγονότα ή σε καθημερινές, κοινής λήψεως παραστάσεις, με περίτεχνους λεκτικούς συμφυρμούς και περισπασμούς, με τη συμπλοκή των πλέον διαφορετικών εκφραστικών κωδίκων, καθώς και με πλήθος ειρωνικές αναπαραγωγές των πλέον καθιερωμένων στερεοτύπων.



Το παιχνίδι της ειρωνείας



Η ειρωνεία, θα το έχουμε κιόλας καταλάβει, αποτελεί το απαραβίαστο καθεστώς στο «Καλοκαίρι στον σκληρό δίσκο»: «Δεν είσαι πλέον, μικρέ μου, στο όριο του κινδύνου· / το διασκέλισες. Τώρα τα ΦΕΓΓΕ / ΛΥΧΝΕ ΚΑΙ ΣΙΩΠΑ συσσωρεύονται μέσα σου (σταλακτίτες). Αντιλαμβάνεσαι πως αν ήσουν / κάποιος απ' τους πεσσόα δεν θα έγραφες τόσο όμορφα. / "όμορφα" είναι όταν το ποίημα γράφετ' απ' τον Ερμή του Κειμένου, / ενώ εσύ ατενίζεις το ΣΒΗΣΕ ΛΥΧΝΕ ΚΑΙ ΛΕΓΕ (σταλαγμίτες)». Ειρωνεία της αμεσότητας και της αυθορμησίας, ειρωνεία της άνωθεν, θείας έμπνευσης, ειρωνεία των εννοιών του δημιουργού και της λογοτεχνικής κατασκευής, ειρωνεία της υποδοχής και της αποδοχής του ποιήματος. Και στο απέραντα ειρωνικό αυτό (το σημειώνω γι' άλλη μια φορά) πεδίο εντάσσονται εκ νέου τα πάντα από την αρχή: ποίηση, πεζογραφία και κριτικός στοχασμός γίνονται ένα αδιαίρετο όλον, με δυσδιάκριτα εσωτερικά σύνορα και εσκεμμένα υποβιβασμένους τους όποιους ειδολογικούς διαχωρισμούς.

Δεν υπάρχει, νομίζω, η παραμικρή αμφιβολία πως ο Αρανίτσης βαδίζει με εξαιρετική σταθερότητα στον δρόμο τον οποίο έχει χαράξει από καιρό, ενόσω σε κάθε βιβλίο του αποκαλύπτει κι ένα μεγαλύτερο μέρος του λογοτεχνικού του σχεδίου. Σχέδιο το οποίο διεκδικεί γενναίο μερίδιο τόσο στο κεφάλαιο της πρωτοτυπίας και της φαντασίας όσο και σ' εκείνο της ακούραστης αναζήτησης πρωτοφανέρωτων τόπων και σημείων. Η παρθενογένεση έχει σίγουρα εγκαταλείψει τα εγκόσμια εδώ και κάτι αιώνες. Πάντα, όμως, υφίσταται το περιθώριο για έναν ουσιαστικό και κρίσιμο (ορατό διά γυμνού οφθαλμού) επαναπροσδιορισμό. Και τούτη ακριβώς είναι η περίπτωση του Αρανίτση.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/03/2003