Απόκρεω

ΚΡΙΤΙΚΗ



Από το πρώτο κιόλας ποίημα της συλλογής ο Βασίλης Αρφάνης (Πάτρα, 1946) μας δίνει το δεσπόζοντα τόνο της σύνθεσής του: «οι μισές απόκριες/ ανήκουν στους νεκρούς».


Νοσταλγώντας την αγροτική, παγανιστική και λησμονημένη ρίζα της ακρεοφαγίας (ετυμολογία της Αποκριάς), ο ποιητής επαναφέρει το αίτημα του θανάτου, της αναγέννησης, της πίστης και της μαγείας μιας συλλογικής εμπειρίας, η οποία, στη γενέθλια πόλη του, τις τελευταίες δεκαετίες, εκφυλίστηκε σε τηλεοπτικό προϊόν και σε διασκέδαση μέχρι τελικής πτώσεως των επισκεπτών.


Εξού και ο Αρφάνης τέμνει το ποιητικό σώμα σε δύο μέρη: «Απόκρεω» (δεκατρία ποιήματα) και «Με κρασί και μύρα» (δεκατέσσερα ποιήματα).


Στα είκοσι εφτά αθροιστικά ποιήματα ο ποιητής δεν φυλλομετράει μόνο τις παιδικές ή τις ενήλικες Αποκριές της ζωής του («σε παιδικές Αποκριές μεταμφιέζονται οι μνήμες»). Κυρίως διασταυρώνει τα φαντάσματα της οικογενειακής και της ερωτικής μνήμης με το βλέμμα ενός αποκαρδιωμένου, ενός θυμωμένου πολίτη.


Εξομολόγηση και παρέμβαση λοιπόν. Οχι όμως αφ' υψηλού. Καθώς η Πάτρα αναδεικνύεται, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στον αθέατο ήρωα των περισσότερων ποιητικών ή πεζογραφικών βιβλίων του Αρφάνη.


Συγκεκριμένα, στην Απόκρεω κυρίαρχη είναι η φιγούρα της μητέρας («Εγώ ξέρω πως μέσα στην αποκριά/ η μάνα μου χορεύει/ με βαμμένα κόκκινα μαλλιά/ κι ένα σκουλαρίκι/ μεγάλο σαν γλωσσίδι καμπάνας»). Εξπρεσιονιστικής καταγωγής η μητρική μορφή (χωνεύει έναν ηπιότερο Σαχτούρη) συνήθως διασώζει μιαν αισθησιακή, μια σκοτεινή εικονογραφία («Καρπούζι κόκκινο σκάει στα πόδια της./ Η νυχιά στην πλάτη μου από τη μάνα/ και χάδι είναι και εκδίκηση./ Υστερα φορά ξένα ρούχα η μάνα/ και ντύνεται, ντύνεται για την αποκριά»).


Δεν γνωρίζω αν στο υποσυνείδητο του ποιητή η μητέρα του φλέγεται, όπως ο Καρνάβαλος την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στην παραλία της Πάτρας, στη γραφή του πάντως κατέχει κεντρικά επώδυνη θέση.


Ενα άλλο μοτίβο, που δανείζεται ο Λαδάς από το αποκαθηλωτικό τυπικό της μεταμφιεστικής μυθολογίας, είναι η ταύτιση μάσκας και προσώπου που, με συνοπτικές διαδικασίες, τον οδηγεί σε μια αποξένωση καρυωτακικής υφής. Η ασφυξία της επαρχιακής ζωής που βιώνει ο αφηγητής (είτε ως αθηναϊκή ξιπασιά είτε ως τοπική αμνησία), υποθάλπει μιαν πολιτική οργή ειρωνικής χροιάς. Γι' αυτό οι συμπολίτες είναι «πρόσωπα που πάγωσαν κάτω από μάσκες», γι' αυτό ο κορυφαίος της συντροφιάς, «ο ωραίος της παρέας/ που μοιραία γυναίκα είχε ντυθεί/ με ψηλοτάκουνα και κολλητό φουστάνι/ δίνει φιλί ηδονικό του Χάρου».


Δεν βρίσκει λοιπόν πουθενά παρηγοριά το ποιητικό υποκείμενο; Εξόριστη πανταχόθεν η φωνή του ποιητή; Οχι, υπάρχουν οι μετανάστες, οι μειονεκτούντες και, πάνω απ' όλα, οι φτερουγισμένοι τούτου του κόσμου. Κι αυτοί, οι λιθοβολημένοι ή οι απόντες της μετανεωτερικής πραγματικότητας είναι που σώζουν την πόλη («η πόλη επέζησε χάρις στα μάγια/ η πόλη επέζησε χάρις στο Θεό») από την απομάγευση της καθημερινότητας και από την αποϊεροποίηση της ομαδικής συνείδησης.


Δραματικός παρά λυρικός, αφηγηματικός παρά ελλειπτικός, ο Αρφάνης στην παρούσα συλλογή κουρδίζει με τον καλύτερο τρόπο τις θεματικές εμμονές του με τους εκφραστικούς του κώδικες. Αναμφίβολα πρόκειται για την ωριμότερη στιγμή του.


Παρακολουθώ τη διαδρομή τού ποιητή από την πρώτη του συλλογή («Ο Γιάννης κι η Μαρία», «Στοχαστής», 1972) ώς το πρόσφατο γλαφυρό αφήγημά του «Ρίον-Αντίρριον» («Το Δόντι», 2004) που θα μεταφερθεί επί σκηνής από τον Θοδωρή Γκόνη.


Θεωρώ ότι ο Βασίλης Αρφάνης είναι ένας ποιητής που στην 32χρονη λογοτεχνική ζωή του δεν ζυγίστηκε σύμφωνα με το ποιητικό του απόβαρο. Ποτέ όμως δεν είναι αργά.



ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/01/2005