Εν Δωδεκανήσω...

Τα Δωδεκάνησα είναι ένας ιστορικά, κοινωνικά, γλωσσικά προικισμένος τόπος μέσα στην ελληνική επικράτεια, έχει τις περιπέτειες και τα τραύματά του, έχει διαμορφώσει ιδιαίτερη φυσιογνωμία και έχει συγκροτήσει ιδιάζοντα κώδικα συμπεριφοράς, ελληνικό, νησιώτικο, μεσογειακό, ανατολικό.
Και διακρίνω πως με τα ανά χείρας πεζογραφήματα αυτή η ιδιαίτερη φυσιογνωμία διατηρείται και με τις πράξεις των ανθρώπων αποδεικνύεται και δικαιώνεται. Ως εκ τούτου, ο παρών τόμος είναι πολύτιμος όχι μόνο ως λογοτεχνικό τεκμήριο μιας ομάδας ταλαντούχων ατόμων, αλλά και ως ντοκουμέντο καταγραφής ηθών, δηλαδή μιας δωδεκανησιακής ψυχικής γεωγραφίας.

Κ. Γεωργουσόπουλος

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ανεξάρτητα αν χαρακτηρισμοί ως ηθογράφος ουδόλως κακόσημοι είναι, έχουν ωστόσο πολύ κακοπάθει ώστε σήμερα πια η χρήση τους να απαιτεί μεγάλη προσοχή. Γι' αυτό και πιστεύουμε πως σοφά εποίησαν οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος «Κλεόβουλος ο Λίνδιος», το οποίο και είχε την πρωτοβουλία της έκδοσης ενός δωδεκανήσιου τόμου, προβλέποντας μια εισαγωγή και προς διάλυση τυχόν παρεξηγήσεων. Οπως κι αν έχει, ο Κ. Γεωργουσόπουλος στον πρόλογό του διαφωτίζει πλήρως και εν συντομία το βεβαρημένο ιστορικό του όρου ηθογραφία, θυμίζοντας παρεμπιπτόντως και τη λησμονημένη λέξη ήθος, καθώς και ότι όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς στάθηκαν ηθογράφοι, ήτοι «παλμογράφοι της εποχής τους», οπότε και ο τόμος θα πρέπει να εκληφθεί «ως ντοκουμέντο καταγραφής ηθών, μιας δωδεκανησιακής ψυχικής γεωγραφίας»· διατύπωση που παραπέμπει και στο χαρίεν βιβλιάριόν του, Ελλαδογραφία, μια λυρική γεωγραφία (Ερίννη, 1996).

Είκοσι συγγραφείς εν όλω. Εν μέσω αυτών, πρεσβύτης και πάντα παραγωγικός, ο Καλύμνιος Γιάννης Μαγκλής αφηγείται την ιστορία του συντοπίτη του ζωγράφου και αγιογράφου Μιχαήλ Αλαχούζου, μαθητή του Σακελλάρη Μαγκλή, που πέθανε το 1934 φυματικός, και ταυτόχρονα σκιαγραφεί τα χρόνια της Ιταλοκρατίας στην πατρίδα του. Επίσης γνωστοί στο αθηναϊκό κοινό, ο Ν. Κάσδαγλης, που παραμένει Δωδεκανήσιος, και η Ε. Φακίνου, Συμιακιά στην καταγωγή. Και οι δύο αρκούνται σε παλαιότερα πεζά τους, των αρχών του '80· δύο αποσπάσματα από το Ελος και ένα κεφάλαιο από την παρθενική Αστραδενή. Δίπλα σε αυτούς κάποιοι νεότεροι, κάτοικοι πρωτευούσης, που τα πρόσφατα βιβλία τους συζητήθηκαν· Σοφία Γιαννάτου, Μ. Βιντιάδης, Μ. Μαυρολέων, Γ. Ηλ. Εμίρης, ο εκδότης άλλοτε του περιοδικού «Πολιορκία». Πάντως τους περισσότερους εμείς τους ανακαλύπτουμε για πρώτη φορά, τουλάχιστον ως πεζογράφους, καθώς ασχολούνται μάλλον με την ποίηση, το παιδικό ανάγνωσμα ή τη ζωγραφική. Τα διηγήματά τους ζωντανεύουν παλαιότερους καιρούς στα νησιά, τη μακριά περίοδο της ιταλικής κατοχής και τις βραχύτερες, της γερμανικής και της αγγλικής, καθώς και τις δύσκολες πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Κατ' εξαίρεσιν ο θεολόγος Φώτης Ν. Νικητόπουλος, με το διήγημά του «Αρατε πύλας...» συνομιλεί με το ομότιτλο διήγημα, γραμμένο το 1891, του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη.

Η ιδέα ενός παρόμοιου τόμου, καθώς και η επιμέλεια ανήκουν στον Κασιώτη Μ. Μαυρολέοντα. Το διήγημά του «Από εδώ πέρασε κάποτε ο...» ανατρέχει στο σωτήριο έτος 1963, όταν έβραζε η Κύπρος και η Κάσος δεχόταν τον αντίκτυπο. Τέλος, να σημειώσουμε πως το βιβλίο εικονογραφείται με σχέδια της λαογράφου και ζωγράφου Αθηνάς Ταρσούλη από την τρίτομη μελέτη της Δωδεκάνησα και ως φόρος τιμής, καθώς το 2004 συμπληρώνονται 120 χρόνια από τη γέννησή της και 29 από τον θάνατό της.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-03-2003