Μια παρτίδα σκάκι

Η παρτίδα αυτή παίχθηκε το 1851 στο Λονδίνο. Ο ήρωάς μας άρχισε να ζει αιώνες πριν από την παρτίδα και εξακολουθεί να ζει μέχρι σήμερα. Η ηρωίδα μας πρωτοζεί τώρα, και είναι δεν είναι σαράντα ετών. Φαίνεται όμως να γνωρίζει καλά το παιχνίδι αυτό. Ίσως το έχει στο γυναικείο της γονίδιο. Διαχρονικότερη στην εφημερότητά της από τον ήρωά μας τον Αννίβα, ξέρει απ' την αρχή ότι θα νικήσει ηττώμενη. Σαν γνήσια απόγονος της Εύας, ξέρει να κατακτά, μέσα από την ήττα, το αρσενικό. Αληθινά, ένα «immortal game».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά τον Ανδρέα Σάρτη, ένας ακόμη πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας, δικηγόρος το επάγγελμα, με έδρα την Αθήνα, προτιμά και αυτός να εισέλθει στο λογοτεχνικό πεδίο ψευδωνύμως. Επιλογή που επικροτούμε, και μάλιστα θα τη συστήναμε όλως ιδιαιτέρως σε όσους διαπρέπουν σε κάποιον τομέα του δημοσίου βίου ως τον μοναδικό τρόπο για να σταθμίσουν τις συγγραφικές δυνάμεις τους, μακράν των κολακειών που αναπόδραστα επισύρει η επαγγελματική και κοινωνική ισχύς. Μάλλον κατ' εξαίρεσιν ως προς τον κανόνα της πεζογραφικής παραγωγής, βασικό χαρακτηριστικό του καινούργιου βιβλίου είναι ο παιγνιώδης χαρακτήρας, ήδη εμφανής από το περίτεχνο του ψευδωνύμου του συγγραφέα, ο οποίος και παρουσιάζεται να συμπίπτει με τον ήρωα του μυθιστορήματος. Αννίβας, ο μέγιστος των καρχηδονίων στρατηγών, ο οποίος στο μυθιστόρημα εμφανίζεται ως βρικόλακας να διάγει την ογδοηκοστή ζωή του. Μετά το πνεύμα του Ιουλιανού του Παραβάτη που οιστρηλατεί το δεύτερο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Μ. Ασωνίτη, το Λάλον ύδωρ, ο Αννίβας προ των πυλών. Οσο για το ερώτημα κατά πόσον το μυθιστόρημα θα εκπορθηθεί από παίζοντες συγγραφείς και βρικολακιασμένους ήρωες, παραμένει μετέωρο, καθ' όσον η αίσθηση του χιούμορ είναι περίπλοκη υπόθεση, η οποία, εκτός όλων των άλλων παραμέτρων, μεταβάλλεται και από γενιά σε γενιά.

Το μυθιστόρημα του Α. Α. Αρνέλλου προβάλλει ως ένα έντεχνο κατασκεύασμα, ελαφρώς παραγεμισμένο με αλλεπάλληλες επινοήσεις, εντυπωσιακές μεν, αν και κάποτε γριφώδεις, τουλάχιστον για έναν μέσο αναγνώστη όχι και τόσο ευρυμαθή. Πέραν της νομικής επιστήμης, ο συγγραφέας, όπως άλλωστε αναφέρει και το βιογραφικό σημείωμά του, κατέχει και τη σκακιστική. Κατά ποικίλους τρόπους μπορεί κάποιος να αφηγηθεί μια ερωτική ιστορία, ανάλογα και με τις αντιλήψεις του επί του θέματος. Ωστόσο μια ιστορία πάθους που εξελίσσεται σαν «μια παρτίδα σκάκι» εκ πρώτης όψεως ξενίζει, δεδομένου ότι το σκάκι είναι ένα παιχνίδι που προϋποθέτει κυρίως τεχνική αλλά και σκέψη. Από την άλλη βεβαίως ο έρωτας συνιστά και αυτός ένα είδος μάχης, κατά την οποία η στρατηγική των εμπλεκομένων αποβαίνει καθοριστικός παράγων και όπου - κακά τα ψέματα - ένα ιδιοφυές «άνοιγμα» συχνά επηρεάζει την έκβαση.

Στενή η σχέση του Αννίβα με το σκάκι, όπως φροντίζει να μας θυμίσει ο συγγραφέας: «Κατά κοινή ομολογία ο Αννίβας υπήρξε ο πρώτος μοντέρνος μετρ. Με την καθοριστική του κλίση για συνδυασμούς άνοιξε τον δρόμο στο μοντέρνο σκάκι...», σύμφωνα με έναν από τους πολλούς ξένους θεωρητικούς του ζατρικίου που διακοσμούν με τις ρήσεις τους το μυθιστόρημα. Γι' αυτό άλλωστε και η ερωτική ιστορία του βιβλίου δεν διαδραματίζεται ως η τυχούσα παρτίδα σκάκι αλλά παρακολουθεί την εξέλιξη μιας παρτίδας που άφησε εποχή: το «αθάνατο παιχνίδι» μεταξύ του Αδόλφου Αντερσεν και του Λεονέλ Κηζερίτσκυ κατά τους πρώτους διεθνείς αγώνες ζατρικίου στο Λονδίνο, το 1851. Αντί λοιπόν άλλης εισαγωγής, το μυθιστόρημα έχει ως πλαίσιο την εν λόγω παρτίδα, που παρατίθεται στην πρώτη σελίδα, με τον συνήθη κωδικό τρόπο αναγραφής. Πλαίσιο και ταυτόχρονα σκελετό, αφού προβλέπονται τόσα κεφάλαια όσες και οι κινήσεις της συγκεκριμένης παρτίδας, ήτοι 23, και σε καθένα από αυτά προτάσσεται σε σκίτσο η σκακιέρα με τα πιόνια κατά την εν εξελίξει κίνηση. Οπως και μια παρτίδα, το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τρία μέρη: το άνοιγμα, το μεσαίο στάδιο, που εκκινεί, ως συνήθως, με την όγδοη κίνηση, και το φινάλε. Παλαιομοδίτης ο συγγραφέας, δίνει τα λευκά πιόνια στον Αννίβα, θεωρώντας ότι η πρώτη κίνηση στον έρωτα ανήκει στον άνδρα. Πάντως η Ελίζα του μυθιστορήματος είναι μια χειραφετημένη δικηγόρος που διαλογίζεται και εκφράζεται ως διανοούμενη, συγγενική ως προς το πολύπλοκον της ψυχοσύνθεσης με τις πρόσφατες Πηνελόπες της Αγγέλας Καστρινάκη. Επιπροσθέτως, η αφήγηση εμπλουτίζεται με τη σκακιστική ορολογία και φρασεολογία, οπότε αντί για τετριμμένες λέξεις όπως λ.χ. δέλεαρ ή χωρισμός γίνεται λόγος για γκαμπί και ματ.

Πέραν όμως του σκακιστικού σύμπαντος, ο Αννίβας, τουλάχιστον στις μετενσαρκώσεις του, μυθιστορηματική αδεία, είναι ένας Δον Ζουάν που για κάθε γυναίκα χρειάζεται «μια μέρα να την κατακτήσει / μια μέρα να την απολαύσει / μια μέρα να τη λησμονήσει», εξ ου και ο τριμερής χωρισμός του μυθιστορήματος. Εναλλακτικά και λιγότερο φαλλοκρατικά, λόγω και του ονόματος της ηρωίδας, προστίθενται πλαγιότιτλοι ώστε η ιστορία να εμφανιστεί και σαν μουσικό κομμάτι. Τη ρομαντική ή και ποιητική φύση του συγγραφέα προδίδουν οι τίτλοι κάθε κεφαλαίου, ταυτόχρονα προϊδεάζοντας για το θέμα του. Αντί ερωτικών συναντήσεων, οι ήρωες συνεχώς μετακινούνται σε διαφορετικά σημεία της υδρογείου, συνήθως κατά μόνας. Αληθοφανές, μια και πρόκειται για τις αναμνήσεις ενός μετενσαρκωμένου πνεύματος που υποτίθεται ότι στις προηγούμενες ζωές του κατοικούσε σε διαφορετικούς τόπους και είχε ερωτικές περιπέτειες με διάσημες γυναίκες όλων των εποχών.

Αρκούντως περίτεχνη η ως εδώ σκιαγραφηθείσα κατασκευή, ωστόσο το μεταμυθοπλαστικό δαιμόνιο του συγγραφέα δεν ικανοποιείται. Διατείνεται επιπροσθέτως ότι πρόκειται για μια διήγηση γραμμένη με τον τρόπο όχι ενός αλλά πολλών. Υποτίθεται ότι οι αφηγήσεις του Αννίβα και της Ελίζας δομούνται βάσει άλλων κειμένων, παλαιότερων ή και σύγχρονων, ξένων αλλά και ελλήνων συγγραφέων, με ιδιαίτερη προτίμηση στους Κερκυραίους (Γεράσιμος και Τηλέμαχος Χυτήρης, Ορέστης Αλεξάκης, Γιώργος Κάρτερ, Δημήτρης Ι. Σουρβίνος, πιθανώς και άλλοι που εμείς αγνοούμε). Εν μέσω των αναφερομένων ονομάτων, δεν θα αποκλείαμε να λανθάνει και ο ίδιος ο συγγραφέας. Οπως και να έχει, περιγραφές και στιχομυθίες είναι κατάστικτες με στίχους, αποφθέγματα και ποικίλες ξενόγλωσσες εκφράσεις.

Μέσα από ένα παρόμοιο μυθιστορηματικό κέλυφος δεν αναμένεται να προκύψουν χαρακτήρες προσώπων. Μόνο το συγγραφικό εγώ προβάλλει, ειρωνικό ως και σαρκαστικό, καθώς σχολιάζει τις σχέσεις των δύο φύλων. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οι περιγραφές των ερωτικών περιπτύξεων, όταν επιστρατεύονται χαρακτηριστικές κινήσεις διαφόρων ζώων ή και τρόποι εντόμων και ερπετών. Τελικά, ένας εξεζητημένος πειραματισμός, θεματικός και μορφικός, που συμπληρώνεται με τα τυπογραφικά τεχνάσματα (ως και στο εξώφυλλο, το έργο του ζωγράφου Γιάννη Ψυχοπαίδη έχει ως φόντο μια σελίδα της σχολιασμένης γερμανικής έκδοσης της Οδύσσειας, μάλλον υποστηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο την παράδοση που θέλει το ζατρίκιο να ξεκινά από το παιχνίδι των πεσσών, με το οποίο διασκέδαζαν οι μνηστήρες της Πηνελόπης). Στο μυθιστόρημα, όπου η εγκεφαλικότητα του συγγραφέα υποχωρεί και υπερισχύει το παιγνιώδες πνεύμα, διαβάζουμε διασκεδαστικές σελίδες, που υποθέτουμε ότι για τους ζατρικίζοντες θα είναι ακόμη απολαυστικότερες.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 15-09-2002