Η Φιλική Εταιρεία στη Ρωσία

Αποτελεί ιδιαίτερα θετική πρωτοβουλία η έκδοση της μελέτης του διακεκριμένου Ρώσου ιστορικού Γκριγκόρι Άρς για την Φιλική Εταιρεία.
Ο Γκριγκόρι Άρς πραγματεύθηκε στην έκταση μιας ολόκληρης ζωής τη Νεότερη Ιστορία των Ελλήνων. Ειδικότερα, ενέκυψε στην εξέταση της Ελληνικής Επανάστασης, στην οποία και εντόπισε τον αγώνα για την αποτίναξη της τυραννίας - τόσο της εξωτερικής όσο και της εσωτερικής: επέμεινε, μάλιστα, να διακρίνει τις βαθύτερες δυνάμεις που ώθησαν στην εξέγερση, οι οποίες και συνάπτονταν με την βούληση της απελευθέρωσης από κάθε βίαιο καταναγκασμό.
Στη διερεύνηση αυτή, ο Άρς προχώρησε με τρόπο συστηματικό. "Δεν νοείται -πιστεύει- η μελέτη των οικονομικών και πολιτικών προϋποθέσεων εμφάνισης του εταιρικού κινήματος, χωρίς την αναδρομή σ' ένα ευρύ πραγματολογικό υλικό". Η αποσπασματικότητα και η διασπορά των αρχειακών πηγών, απόρροια και του ιδιαίτερου χαρακτήρα της Φιλικής Εταιρείας, δυσχεραίνει το έργο κάθε ευσυνείδητου ιστορικού μελετητή. Είναι, κατά ταύτα, αναγκαίο να γίνει εξονυχιστική εκμετάλλευση των ολίγων πηγών και της εκτεταμένης βιβλιογραφίας που υπάρχει στην ελληνική γλώσσα· και να υπάρξει ακόμη αξιοποίηση του εν μέρει αγνώστου αρχειακού υλικού που θα ήταν δυνατό να εντοπιστεί στη Ρωσία.
Αυτή την μείζονα προσπάθεια καταβάλλει ο Γκριγκόρι Άρς. Εξαίρει, πρώτον, καθεαυτή την σημασία της Φιλικής Εταιρείας ως γενεσιουργού οργάνου, το οποίο οδήγησε στην ένοπλη εξέγερση του 1821 και έταμε, αποφασιστικά, με τον τρόπο αυτό, την Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Τονίζει, παράλληλα, την σπουδαιότητά της, γενικότερα, για την Ευρώπη, εστία τότε κάθε μείζονος διεργασίας στον ιδεολογικό και πολιτικό τομέα. Σε μια εποχή, πράγματι, που αντιμάχονταν οι δημοκρατικές ιδέες της νέας Ευρώπης τις απολυταρχικές απόψεις των συντηρητικών καθεστώτων, οι Έλληνες επαναστάτες συνέβαλλαν καθοριστικά στη δημιουργία νέας διεθνούς συγκυρίας επιτυγχάνοντας τη σύσταση ανεξάρτητου κράτους. Αναδεικνύει, τέλος, την ειδικότερη βαρύτητα της Φιλικής Εταιρείας για την Ρωσία, στα εδάφη της οποίας γεννήθηκε και αρχικά έδρασε· κατά μείζονα λόγο, αν ληφθεί υπόψη η στενή σύναψη της ελληνικής εξέγερσης αφενός με το κίνημα των Δεκεμβριστών και αφετέρου με τις επαναστατικές ιδέες της εποχής. Η εξήγηση της υστέρησης των σπουδών και των μελετών που αφορούν την Ελληνική Επανάσταση αποδίδεται από τον Άρς σε λόγους περισσότερο συγκυριακούς, οι οποίοι ήδη τείνουν -και υπό την επίδρασή του οφείλουμε να προσθέσουμε- να εκλείψουν.
Αξιολογώντας το περιεχόμενο της διατριβής πρέπει να σημειώσουμε ότι η δομή της έχει πρωτότυπο χαρακτήρα. Το περιεχόμενο διαιρείται σε κεφάλαια βάσει των πληροφοριών τις οποίες ο συγγραφέας βρήκε σε διάφορα αρχεία. Η διατριβή αποτελείται από βιβλιογραφία, εισαγωγή, τρία κεφάλαια και επίλογο. Τα κεφάλαια ονομάζονται σύμφωνα με την προέλευση των πηγών (π.χ., το πρώτο κεφάλαιο ονομάζεται "Ιστορική βιβλιογραφία για το Λ. Κατσώνη που βασίζεται στα ελληνικά αρχεία", το δεύτερο κεφάλαιο ονομάζεται "Ρωσικά αρχεία" κ.λπ.).