Ο ελλαδικός χώρος στο μεσαιωνικό περίγυρο

Νησιά μεγάλου, μέτριου και μικρού μεγέθους περιβάλλουν το χερσαίο ελλαδικό χώρο. Ο ρόλος τους κατά την μεσαιωνική εποχή προσδιορίζεται από το μέγεθός τους, τις παραγωγικές τους δυνατότητες, τη θέση τους στα δίκτυα, την απόστασή τους από τις ακτές και τη συμβολή τους στην άμυνα ή τη λειτουργία τους ως καταφυγίων σε στιγμές επιδρομών. Οι πιέσεις που δέχονται είναι αντίστοιχες με την αξιολόγηση των παραμέτρων αυτών από τους επίδοξους κατακτητές (...).

Έπειτα είναι το ανάγλυφο του χερσαίου ελλαδικού χώρου, βασικός συντελεστής της πολιτικής πολυδιάσπασης του ελλαδικού κόσμου κατά την αρχαιότητα. Η ρωμαϊκή κυριαρχία, αλλά και η βυζαντινή, δεν εξάλειψαν αυτήν την ποικιλότητα, καθώς πληθυσμοί απομονωμένων ορεινών περιοχών, που καλύπτουν τα 3/4 του χερσαίου ελλαδικού χώρου, πληθυσμοί που κατά τεκμήριο δεν μετέχουν στη λόγια παράδοση και τη διοίκηση, εμφανίζονται με διαφορετικό βαθμό πρόσληψης και προσαρμογής στους κώδικες που εκπορεύονται από το κέντρο. Πρόκειται για ανάγλυφο που δεν ευνοεί τον έλεγχο του συνολικού πληθυσμού, έναν έλεγχο που εστιάζεται κυρίως σε ζώνες αμυντικού και δημοσιονομικού ενδιαφέροντος. Γιατί, παρά το εκτεταμένο και αρκετά εξειδικευμένο διοικητικό δίκτυο, το κράτος φαίνεται να ελέγχει κυρίως τα εμπορικά κέντρα, τον παραγωγικό πεδινό χώρο, τις προσβάσιμες στους υπαλλήλους του περιοχές (...).

Η ιστορική λειτουργία εξ άλλου περιοχών με ορεσίβιους πληθυσμούς, που τροφοδοτούν την πεδιάδα και την πόλη με προϊόντα, αλλά και ανθρώπινο δυναμικό διακατεχόμενο από ιδιαίτερες νοοτροπίες, κατά κανόνα δεν καταγράφεται στις πηγές. Όμως κατά την ιστορική αφήγηση, η παρουσία τους και η λειτουργία τους είναι προφανείς στην ευρύτερη σύνθεση του μεσαιωνικού ελλαδικού κόσμου, με απόηχους, αποχρώσεις και παραδόσεις που φτάνουν μέχρι την εποχή μας.