Ξενοδοχείο Lutetia

Το παρισινό ξενοδοχείο Luteria, στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα, μοιράζεται το πεπρωμένο της Γαλλίας τα κρίσιμα χρόνια από το 1938 έως το 1945, την άνοδο και την πτώση του Χίτλερ. Στους πολυτελείς του χώρους παρελαύνουν διαδοχικά εμιγκρέδες και αντιναζί συγγραφείς, πολιτικοί και καλλιτέχνες (όπως ο Τόμας Μαν, ο Βίλυ Μπραντ, ο Τζέιμς Τζόυς και ο Αλμπέρ Κοέν), έπειτα Γερμανοί αξιωματικοί των δυνάμεων κατοχής με στόχο την εξόντωση της Αντίστασης και, τέλος, οι εκπατρισμένοι που επιστρέφουν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ξενοδοχείο «Lutetia». Ενα ξενοδοχείο πολυτελείας του 1910, το μοναδικό της αριστερής όχθης, επικράτειας διανοουμένων και καλλιτεχνών, στο έκτο διαμέρισμα του Παρισιού, με γείτονες ένα πολυκατάστημα («Bon Marche») και μια φυλακή (Cherche-Midi), του οποίου ο επιφανέστερος θαμώνας υπήρξε η Ιστορία. Ο Πιερ Ασουλίν (γενν. 1953), από τους κορυφαίους κριτικούς λογοτεχνίας στη Γαλλία, με την ακρίβεια και τη μεθοδικότητα του εξαίρετου βιογράφου και χρονογράφου που είναι, στο τέταρτο μυθιστόρημά του αναπλάθει το Παρίσι κατά τον Μεσοπόλεμο, τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή και την Απελευθέρωση, χωρίς να απομακρύνεται από τα ιστορικά γεγονότα ούτε όμως και από τους χώρους του «Lutetia». Ο συγγραφέας δίνει φωνή στο «Lutetia», ανιχνεύει τη γλώσσα του και την ιδιοσυγκρασία του, σμιλευμένες από τους ετερόκλιτους φιλοξενούμενούς του την περίοδο από το 1938 μέχρι και το 1945. Μολονότι το εύρος της θεματικής φαντάζει ασύμβατο με τον περιορισμό στη γεωγραφική έκταση του ξενοδοχείου, το τελευταίο προσωποποιείται ακριβώς για να σαρκώσει σε μικρογραφία την παρισινή κοινωνία αλλά και τα ανθρώπινα πάθη που περιλαμβάνουν στην άπειρη ποικιλότητά τους από την πνευματική εκλέπτυνση, τη φινέτσα της βαθιάς καλλιέργειας, τη σκανδαλώδη ευγένεια, τη γοητευτική εκκεντρικότητα μέχρι το απόλυτο της σκαιότητας, της φρίκης και της ντροπής. Ενα βιβλίο το οποίο εν τέλει περισσότερο από μυθιστόρημα είναι η ...βιογραφία ενός ξενοδοχείου, μια βιογραφία ωστόσο που δεν θα μπορούσε παρά να ενδώσει στη μυθοπλασία για να αναδυθούν διαπεραστικές οι αντιφάσεις, οι καθολικής εμβέλειας περιπέτειες, οι «συμπυκνωμένες εμπειρίες» που τη νοηματοδοτούν. Βέβαια, η απαράμιλλης οξυδέρκειας αφήγηση από τις πρώτες κιόλας σελίδες παραγκωνίζει ούτως ή άλλως παρόμοια ερωτήματα.



Πανταχού παρών και αόρατος



Η κρισιμότερη παραχώρηση στη μυθοπλαστική ελευθερία έγκειται στην επινόηση του αφηγητή, ενός προσώπου με γνωρίσματα ιδιαίτερα χρήσιμα για τη συγκρότηση του χρονικού και γι' αυτό αναπόφευκτα προικισμένου με τα χαρακτηριστικά του δημιουργού του, όπως η περιέργεια του ερευνητή, η ακαταπόνητη και πολύπλευρη αναζήτηση, η γόνιμη ανησυχία, το κριτικό βλέμμα. Ο Εντουάρ Κιφέρ, Αλσατός (καταγωγή διόλου τυχαία, καθότι το γερμανικό κομμάτι του εαυτού του θα αποβεί καθοριστικό για την αφήγηση), προτεστάντης, πρώην αστυνομικός, εργένης, απροσδιορίστου ηλικίας, με ιδιαίτερη δεξιότητα να περνά απαρατήρητος, αλλά να παρατηρεί τα πάντα, «ο μέγας Ουδέτερος», όπως αναφέρεται κάπου στο βιβλίο, έχει ένα νευραλγικό πόστο, είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια του «Lutetia» ή κατά τον ίδιο της Lutetia· της προσωπικής του πατρίδας, μιας γενέτειρας, ενός ασύλου ισοδύναμου με την ταυτότητά του, το οποίο δεν εγκαταλείπει ποτέ. Περιδιαβάζει και εποπτεύει μια ζωντανή σάρκα και παράλληλα τρέφεται από αυτήν. Καταγράφει σε καρτέλες βιογραφικές λεπτομέρειες και ιδιοτυπίες των πελατών και του προσωπικού, αφουγκράζεται σπαράγματα από συνομιλίες, υιοθετεί τις εγκαταλειμμένες αναγνωστικές προτιμήσεις ορισμένων αφηρημένων θαμώνων, προνοεί να βρίσκεται τόσο εντός όσο και εκτός μιας καθημερινότητας στην οποία συνειδητοποιεί πως δεν ανήκει. Κι αν η θέση και η υποδειγματική διακριτικότητά του τού επιτρέπουν να ελίσσεται ανάμεσα σε διακεκριμένους πελάτες, όπως οι Αντρέ Ζιντ, Σεντ-Εξιπερί, Ματίς, Αλμπέρ Κοέν, Τζέιμς Τζόις, Ροζέ Μαρτέν ντι Γκαρ, Πέγκι Γκουγκενχάιμ, ή να παρευρίσκεται στις συνελεύσεις πολιτικών προσφύγων από τη Γερμανία, με προεξάρχουσα τη φιγούρα του Χάινριχ Μαν, τι οφείλει να πράξει όταν «αυτά που συμβαίνουν μόνο στους άλλους» αρχίζουν να κλονίζουν ένα φαινομενικά καλά ριζωμένο σύστημα προσωπικών αξιών; «Η τιμή... Μια λέξη που μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε μια άλλη, τη φρίκη».

Ο πόλεμος των χαρακωμάτων είναι το μέγιστο της φρίκης που γνωρίζει ο Κιφέρ και δεν φαίνεται προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει κάτι ανάλογο, πολλώ μάλλον πιο συντριπτικό. Την επομένη της εισβολής των Γερμανών στο Παρίσι, στις 15 Ιουνίου του 1940, το «Lutetia» επιτάσσεται από τους κατακτητές. Ο Κιφέρ, ο οποίος και κατά τη διάρκεια της Κατοχής διατηρεί τη θέση του, πολύ σύντομα διαισθάνεται ότι η εμμονή του με την περιφρούρηση της ακεραιότητας και η ευσυνείδητη ευθυγράμμιση με τη δεοντολογία πρόκειται (ή και επιβάλλεται) να καταρρεύσουν, αν μη τι άλλο επειδή η ίδια η έννοια της ηθικής οφείλει να επαναπροσδιοριστεί. Το δέον ισοδυναμεί με απειθαρχία. Ο Κιφέρ ωστόσο δεν συστήνεται σαν ήρωας. Αδυνατεί ακόμα και να αισθανθεί μίσος για τους Γερμανούς. Η Γερμανία του Χίτλερ δεν κατορθώνει να αμβλύνει τον θαυμασμό του για τον μεγαλειώδη πολιτισμό της χώρας και κυρίως για τη γερμανική γλώσσα που την αισθάνεται και δική του. Το μέρος του βιβλίου όπου περιγράφεται η εγκατάσταση στο ξενοδοχείο της Αμπβερ, της υπηρεσίας αντικατασκοπείας του γερμανικού στρατού, αποδεικνύεται το πιο αποκαλυπτικό για τη σύνθετη και εξαιρετικά μελετημένη ιδιοσυστασία τού αφηγητή. Ολα αυτά στα οποία πίστευε και τα οποία προασπιζόταν, αναποδογυρίζουν. Ενας νέος κόσμος αναδύεται. Ενας κόσμος κερδοσκόπων, εκβιαστών, χαφιέδων, μικροεμπόρων, λαθρεμπόρων, πρόσφορος για ενδελεχή παρατήρηση και ενοχλητικές διαπιστώσεις. Απέναντι στους κατακτητές οι Γάλλοι δείχνουν αδόκητη προσαρμοστικότητα. Ο Ασουλίν δεν φείδεται σε οξύτητα όσον αφορά την ελαστική αντιμετώπιση έως και καταφανώς ενθουσιώδη αποδοχή της κυβέρνησης του Βισί. Ο αφηγητής βρίσκεται στο μέσον, ούτε υπερβολικά μαχητικός και παράτολμος ούτε όμως συμβιβασμένος. Παραμένει ακόμα και στις κρισιμότερες στιγμές ένα πρόσωπο συνηθισμένο, ανθρώπινο, αποφασισμένο να διαφυλάξει την αξιοπρέπειά του, όχι όμως αδημονώντας να συντριβεί στο τόσο εκφοβιστικό μέχρις εσχάτων. Ο Κιφέρ θα χρειαστεί να απεκδυθεί ζωτικές πεποιθήσεις προτού φτάσει να αναγνωρίσει πως: «Οταν ανάγεις την υπακοή σε μέτρο της ηθικής, παραιτείσαι από κάθε υπευθυνότητα».



Οδύνη και εξιλέωση



Με την Απελευθέρωση το «Lutetia» επιτάσσεται εκ νέου από την κυβέρνηση του Ντε Γκολ (προπολεμικά ένας από τους θαμώνες) και από τον Απρίλιο μέχρι τον Αύγουστο του 1945 μετατρέπεται σε κέντρο υποδοχής επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως υπενθυμίζει την τελευταία εικοσαετία μια πλάκα στην πρόσοψη του ξενοδοχείου. Η υποδοχή και η περίθαλψη των «νεκροζώντανων» αποσύρει διαμιάς τις υπαρξιακές αγωνίες και τους στοχασμούς τού αφηγητή. Μαζί τους υποχωρούν και οι όποιες μυθοπλαστικές επεμβάσεις. Το γεγονός απόλυτο, απερίγραπτο, αντιστέκεται σε μυθιστορηματικούς χειρισμούς. Ο Ασουλίν από μυθιστοριογράφος γίνεται ξανά ιστορικός και ερευνητής για να υποδεχτεί τις σκιές ανθρώπων που επιστρέφουν από «εκεί πέρα». Καμία προσπάθεια ερμηνείας ή η ελάχιστη απόπειρα εκτίμησης της κατάστασης. «Περιμέναμε χωρίς να φανταζόμαστε τι μας περίμενε». Η βουβή παρουσία των εκτοπισμένων, τα θραύσματα μαρτυριών, η μνήμη που καταλύεται από το αδιανόητο που προσπαθεί ή αρνείται να ανακαλέσει, απλώς καταγράφονται, σαν να πρόκειται για ιστορικό ασθενούς. Ο συγγραφέας επιμένει στις γραφειοκρατικές διατυπώσεις, στο καθαρά διαδικαστικό μέρος της επανένταξης στη ζωή. Στις διακριτικές (όχι πάντα) ανακρίσεις, στον δύσκολο εντοπισμό των πλαστών εκτοπισμένων, καθώς ναζί και δωσίλογοι παρεισέφρεαν στο πλήθος των εξαθλιωμένων, στην πολύτιμη προσφορά προσκόπων και εθελοντών η οποία συχνά συνίστατο στο να υποβαστάζουν τους επαναπατριζόμενους για να διασχίσουν τα λιγοστά μέτρα από το μπουλβάρ Ρασπάιγ, όπου στάθμευαν τα λεωφορεία, μέχρι το χολ του ξενοδοχείου. Στην ανατριχιαστική σιγή των εκτοπισμένων αντιπαρατάσσονται οι σπαρακτικές παρακλήσεις των οικείων που συνωθούνται στην είσοδο. Ανάμεσά τους διακρίνουμε στις εισαγωγικές σελίδες τις δύο κόρες της συγγραφέως Ιρέν Νεμιρόβσκι, που εκτελέστηκε στο Αουσβιτς τον Αύγουστο του 1942. Τα πορτρέτα, συχνά επώνυμα, οι περιγραφές όμως, πεισματικά λιτές, αυστηρές. Τα σκελετωμένα κορμιά, τα αδειασμένα, παραλυμένα βλέμματα, οι φασματικές μορφές με τις ριγέ στολές δεν έρχονται σε αντίστιξη με το πάλαι ποτέ κοσμοπολίτικο περιβάλλον τού «Lutetia». Το εξιλεώνουν από το μιαρό παρελθόν του, έλεος που μόνον αυτό το ξενοδοχείο αξιώθηκε.

Ο Κιφέρ ούτε που διανοείται πως οι άκρως ιδιαίτεροι αυτοί φιλοξενούμενοι θα μπορούσαν να καταχωριστούν στις καρτέλες του. Ο ίδιος μοιάζει εκτοπισμένος από την εξαγνιστική «πελατεία». Θα επιστρέψει στην αφήγηση ως πρόσωπο μυθοπλαστικό μόνο μέσω ενός εύφλεκτου οικογενειακού του δράματος και παράλληλα μέσω της πανταχού παρούσας Ναταλί, παιδικού και ισόβιου έρωτα, στην οποία το γενεαλογικό της δέντρο επιφυλάσσει ένα πεπρωμένο ανυπολόγιστα πιο τραγικό από αυτό του Κιφέρ.

«Η ζωή μετά», το τρίτο μέρος του βιβλίου, αναντίρρητα συγκλονιστικό, δεν υποσκελίζει αφηγηματικά τα δύο προηγούμενα. Μόνο σε συνάρτηση με τις έξοχες απεικονίσεις του «Lutetia» την περίοδο του Μεσοπολέμου και της Κατοχής («Ο κόσμος πριν» και «Στο μεταξύ», αντιστοίχως) γίνονται αισθητά η σημασία και το συμβολικό βάρος της τρίτης του μετάλλαξης. Ακόμα και η ψυχολογική ωρίμανση του αφηγητή συμβαδίζει με τις τρεις φάσεις του ξενοδοχείου. «Κάθε άνθρωπος είναι ένα πλήθος» μαθαίνει τελικά ο Κιφέρ, εντρυφώντας σε ξένες ζωές, παραμερίζοντας συχνά τη δική του. Ο ίδιος, ένα κράμα και αντηχείο όλων εκείνων που παρατηρεί, του Κακού και του Καλού. Ιδιοφυές το εύρημα της συνωνυμίας του, αιτίας ευτράπελων παρεξηγήσεων, με έναν ναζί αλλά και με έναν Γάλλο υποπλοίαρχο.

Αριστουργηματικό το βιβλίο του Πιερ Ασουλίν, καταδεικνύει ότι η Ιστορία μπορεί να εισδύει, όχι μόνον απρόσκοπτα και αδυσώπητα, αλλά και με την πλέον αποτρόπαιη αμφίεση, ακόμα και σ' ένα ξενοδοχείο πολυτελείας του Παρισιού.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/03/2007