Όνειρο στην κλιμακτήριο ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Σε μια χώρα που αγαπά όσο τίποτε άλλο (ή σχεδόν...), με ένα παιδί ξένο αλλά και περισσότερο από δικό της, που η μοίρα έριξε στη ζωή της για να τη λαμπρύνει και να την αφυπνίσει, η Φεριντέ, μόνη, χήρα, χωρίς έρωτα, θα κοιτάξει το μέλλον με τα κουρασμένα της μάτια γεμάτα ελπίδα και όνειρα.
Η σημερινή Τουρκία έτσι όπως είναι: διχασμένη ανάμεσα στο παρελθόν της Ανατολής και το όραμα της Δύσης, κουρασμένη από τον εσωτερικό σπαραγμό και χρωματίζει βίαια όλες τις καθημερινές σχέσεις, γεμάτη λυρισμό και συγκίνηση, απεγνωσμένους έρωτες και θανάτους...

Ένα γυναικείο μυθιστόρημα, μα καθόλου «ροζ», σύγχρονο, απολαυστικό στην ανάγνωσή του, με μια αρχετυπική κεντρική ηρωίδα, που δεν πρέπει με τίποτε να χάσουν οι Έλληνες αναγνώστες.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Τουρκάλα Ερεντίζ Ατασού είναι μια γυναίκα συγγραφέας η οποία στα κείμενα, στις συνεντεύξεις της, αλλά και στο έργο της δεν αποποιείται τη σημασία του φύλου της στη δημιουργική της παραγωγή, αλλά θεωρεί πως πρόκειται για μια διάσταση που όχι μόνο δεν είναι αμελητέα, αλλά κατά κύριο λόγο προσδιορίζει την ταυτότητά της και την ποιότητα του έργου της: «Ιδιαίτερα σε χώρες όπως η δική της, όπου η γυναίκα έχει υποστεί πλήθος χειραγωγήσεων και κοινωνικών περιορισμών, έχει μεγάλη βαρύτητα η αποδοχή της ύπαρξης της γυναικείας γραφής και ως μέσου προώθησης της γυναικείας συνείδησης.


Με κύριο άξονα του έργου της τη γυναικεία ταυτότητα και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, η Ατασού καταγράφει τις ολέθριες συνέπειες που φέρει η αποξένωσή της από το σώμα και διακηρύττει την ανάγκη αποδοχής και διερεύνησης της γλώσσας των αισθήσεων και των συναισθημάτων. Χωρίς να αρκείται στην απλή καταγραφή της επονομαζόμενης γυναικείας εμπειρίας, έχοντας η ίδια εντοπίσει την προκλητική αυθάδεια της γλώσσας, δηλώνει σε μια συνέντευξή της πως «στις περισσότερες ανθρώπινες γλώσσες περιέχονται πλήθος υποτιμητικών και περιφρονητικών λέξεων και εκφράσεων για το γυναικείο σώμα και τη γυναικεία ερωτική εμπειρία». Κατά τη χρήση μιας τέτοιας γλώσσας, η συγγραφέας οφείλει να την απεκδύσει από τις εκάστοτε αρνητικές φορτίσεις, προκειμένου να περιγραφεί η χρόνια αποσιωπημένη γυναικεία σεξουαλικότητα.


Στην Ατασού το σώμα κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο ως όχημα πρόσληψης του κόσμου, ως φορέας ιδεών και ιστορίας, αλλά και ως μετασχηματιστής των ερεθισμάτων που λαμβάνει από τον εξωτερικό κόσμο. Ταυτόχρονα, η συγγραφέας αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της αναδιήγησης της ιστορίας από τη γυναικεία σκοπιά και την περιγραφή της σεξουαλικότητας με θηλυκούς όρους.


Στην ίδια συνέντευξη δηλώνει: «Αποδέχομαι την ύπαρξη της γυναικείας γραφής. Και θα ήθελα να δώσω έμφαση στο γεγονός ότι με αυτό εννοώ έργα που ασκούν την κριτική στις πατριαρχικές δομές και όχι εκείνα που αποτελούν μαρτυρίες για τη ζωή των γυναικών ή αφηγούνται τα δεινά που αυτές υπέστησαν».



Σωματικός αποκλεισμός



Στο πρώτο της μυθιστόρημα: «Η άλλη όψη του βουνού», 1995, το οποίο μεταφράστηκε στη Βρετανία και απέσπασε επαινετικές κριτικές, η ηρωίδα είναι μια γυναίκα, μια διανοούμενη που έχει την τάση να θεωρεί το πνεύμα και το σώμα δύο ανεξάρτητες, πολικά αντίθετες ολότητες και έχει η ίδια αποξενωθεί από το σώμα της, μέχρι που βιώνει κάποια στιγμή τις συνέπειες του ηθελημένου σωματικού αποκλεισμού της.


Η Ατασού στο «Ονειρο στην κλιμακτήριο», το οποίο καταλαμβάνει το χρονικό διάστημα περίπου τριάντα χρόνων και εκτυλίσσεται από τη δεκαετία του '70 έως τις αρχές του 21ου αιώνα, με αναδρομές σε πρωθύστερες δεκαετίες και στις περιόδους πολιτικών αναταραχών που επέδρασαν στη ζωή των ηρώων, αναλαμβάνει «να αγγίξει τη σάρκα της χώρας της μέσα από τη βασανισμένη πορεία της προσωπικής ιστορίας της ηρωίδας».


Η συγγραφέας, παίρνοντας τη θρυλική μορφή τής Φεριντέ, ηρωίδας του δημοφιλούς μυθιστορήματος «Τρυποφράχτη» του Νουρί Γκιουντεκίν (1889- 1956), η οποία είχε γοητεύσει γενιές αναγνωστών την εποχή των κεμαλικών μεταρρυθμίσεων, την τοποθετεί μισό αιώνα αργότερα. Η Φεριντέ στο μυθιστόρημα του Γκιουντεκίν είναι μια νεαρή γυναίκα, η οποία ύστερα από κάποια ερωτική απογοήτευση πασχίζει να πάρει στα χέρια τη ζωή της, συμβολίζοντας ταυτόχρονα την έξοδο της σύγχρονης μουσουλμάνας γυναίκας από την ασφάλεια της οικογενειακής εστίας, προκειμένου να κατακτήσει την ελευθερία της, παρακάμπτοντας κάθε δική της ερωτική διεκδίκηση. Η Φεριντέ της Ατασού, αυτή τη φορά περιπλανιέται στο δικό της εσωτερικό τοπίο, αλλά και στην έκταση του σώματός της καθώς και στα σώματα που εκείνη αγαπά και έρχεται σε επαφή, στα σώματα των αντρών με τους οποίους συνδέει τη ζωή της, στο σώμα των νεκρών γυναικών της οικογένειάς της, αλλά και στο σώμα της υιοθετημένης κόρης της Σιρίν, που συμβολίζει τη νέα σύγχρονη γυναίκα, μια γυναίκα εξοικειωμένη με τη σεξουαλικότητά της και τη διαχείριση του σώματός της. Μαζί με τη «σωματογραφία» των οικείων της και των γύρω της, μας δίνεται και το μωσαϊκό της σύγχρονης Τουρκίας, σχολιάζοντας τις κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές, αλλά και τις συνέπειες του τωρινού άκρατου φιλελευθερισμού.



Το μωσαϊκό της Τουρκίας



Το χαλαρής δομής μυθιστόρημα χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, τα οποία περιγράφουν τρεις διαφορετικές περιόδους της ζωής της ηρωίδας. Στο πρώτο, με τίτλο «Νεότητα και παρελθόν», μας δίδεται όλο το ιστορικό της Φεριντέ, η οποία διδάσκει λογοτεχνία στο Λύκειο, περνώντας από το παρόν στην παιδική και την εφηβική ηλικία, περιγράφοντας τη σχέση της με το άλλο φύλο και τον πρώτο μεγάλο της έρωτα, τον Φερχάτ, μέλος του Εργατικού Κόμματος της Τουρκίας, με τον οποίο είχε μια παράνομη σχέση όταν αυτός ήταν ήδη παντρεμένος. Αργότερα, όταν ο άντρας θα χηρέψει, θα τον παντρευτεί και θα αναλάβει η ίδια το μεγάλωμα και τη φροντίδα του παιδιού του άντρα που αγαπά, και όταν αυτός θα πέσει θύμα συμπλοκής αριστερών ομοϊδεατών και θα χάσει τη ζωή του, θα υιοθετήσει την κόρη του Σιρίν και θα αναλάβει το ρόλο της μητέρας.


Στο πρώτο αυτό κεφάλαιο μας δίνεται το πορτρέτο μιας γυναίκας της γενιάς της, στη δεκαετία του '70, μιας γυναίκας με «κλειδωμένο σώμα», η οποία στρέφει όλο το ερωτικό της ενδιαφέρον σε έναν άντρα και η οποία «ζώντας θα μάθαινε σιγά σιγά όσα άργησε να ζήσει» ενώ, αντιθέτως, η κόρη της, εκκινώντας από διαφορετική αφετηρία, θα γνωρίσει συγκινήσεις για τις οποίες η ίδια είχε απόλυτη άγνοια.



Αδεξιότητες της σάρκας



Η Φεριντέ, ακόμα και όταν πίστευε πως βίωνε τον έρωτα, ζούσε με μια έλλειψη, και αργότερα, μέσα από μαρτυρίες άλλων γυναικών, θα καταλάβει και θα ερμηνεύσει το σύμπτωμά της ως «αδεξιότητα της σάρκας ...μια ανεπάρκεια των αισθήσεων». Στην εποχή της οι γυναίκες δεν τολμούσαν να σχολιάσουν την πολιτική ούτε να εκφράσουν τη γνώμη τους, ο δε σεξουαλικός πόθος παρέμενε ανέκφραστος και ανικανοποίητος, ακόμα και στη συζυγική κλίνη.


Στα επόμενα δύο κεφάλαια περιγράφεται η ώριμη ηλικία της γυναίκας, ο γάμος της με το δεύτερο σύζυγό της, Φερχάτ, κουρδικής καταγωγής, ο οποίος αγωνιζόταν ενεργά να βοηθήσει την κουρδική αντιπολίτευση, που είχε γλιστρήσει στην τρομοκρατία να αποτινάξει τη βία και να ενωθεί ξανά με την τουρκική Αριστερά, περιγράφεται επίσης η αρρώστια της Φεριντέ, αλλά και το διαζύγιο από αυτόν το δεύτερο σύζυγο.


Στις αρχές της δεκαετίας του '90, την εποχή των αγώνων κατά του πολιτικοθρησκευτικού φονταμενταλισμού, η Φεριντέ ζει μαζί με την περιπέτεια της υγείας της και τον προσωπικό της αγώνα να καταφέρει να δει τη ζωή της κάτω από ένα νέο πρίσμα και να αποκτήσει την πολυπόθητη δική της αυτονομία.


Στα 50, φτάνοντας στην ηλικία εκείνη όπου «δεν ζει κανείς που να γνωρίζει το σώμα της», βιώνει έναν όψιμο έρωτα για έναν νεαρό, ο οποίος έλκεται από το ίδιο φύλο και διαπιστώνει πως υπάρχουν πολύ τρόποι κατανόησης της ζωής και του έρωτα.


Το μυθιστόρημα διαθέτει χαλαρή δομή, εξομολογητικό τόνο, με εμβόλιμες πρωτοπρόσωπες επιστολές σε πρόσωπα οικεία της ηρωίδας, η δε πλοκή είναι υποτυπώδης και δεν φαίνεται ικανή να διατηρήσει μια ισορροπία ανάμεσα στις ανεξάντλητες εκμυστηρεύσεις των ηρώων. Ομως, υπάρχουν σελίδες όπου περιγράφονται το πάθος, ο πόνος και το όνειρο με αφοπλιστική ειλικρίνεια και εικόνες που αποδίδουν και υπαινίσσονται νοήματα, ιστορία, αισθήσεις. Η κάθε θέση που παίρνουν τα πρόσωπα δεν είναι τυχαία, το χέρι που αγκαλιάζει, η κίνηση του κεφαλιού, το βλέμμα και ο τρόπος που κοιτάζουν είναι φορείς νοημάτων και ενδεικτικές των εσωτερικών τους συγκρούσεων και αισθημάτων.


Το μυθιστόρημα της Ατασού είναι η κραυγή διαμαρτυρίας μιας γυναίκας που διεκδικεί την αποκατάσταση της θηλυκότητας, η οποία, σύμφωνα με τη συγγραφέα, «βρίσκεται στον εγκέφαλο, ενώ το σώμα είναι σαν φυτό, πρέπει να του μιλήσεις στη γλώσσα του... έχει τους δικούς του κανόνες: αντέχει τρία λεπτά χωρίς οξυγόνο, πέντε μέρες χωρίς νερό, μια ολόκληρη ζωή χωρίς αγάπη, σε ζωές που όλο και περισσότερο εκμηδενίζονται...»



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/05/2006