Ο τυφλός δολοφόνος

«Δέκα μέρες μετά τη λήξη του πολέμου, η αδερφή μου η Λώρα έπεσε με το αμάξι της από μια γέφυρα». Έτσι αρχίζει το μυθιστόρημα Ο τυφλός δολοφόνος.

Η Αϊρις, η μεγαλύτερη αδερφή της Λώρα Τσέιζ, παντρεμένη από τα δεκαοχτώ της μ' ένα σημαντικό βιομήχανο, αλλά φτωχή στα ογδόντα δύο της, ζει σε μια πόλη όπου, πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο κυριαρχούσε η πλούσια οικογένειά της.

Η Αϊρις αναπολεί το κάθε άλλο παρά παραδειγματικό παρελθόν της, ιδιαίτερα τα γεγονότα γύρω από το θάνατο της αδερφής της. Το κυριότερο από αυτά είναι η έκδοση του «Τυφλού Δολοφόνου», ενός αιρετικού μυθιστορήματος που της χάρισε φήμη κι ένα φανατικό κοινό… Βιβλίο πολύ τολμηρό για την εποχή του, Ο τυφλός δολοφόνος περιγράφει ένα φλογερό δεσμό στην ταραγμένη δεκαετία του '30 ανάμεσα σε μια πλούσια κοπέλα κι έναν κυνηγημένο άντρα. Στις κρυφές συναντήσεις τους σε νοικιασμένα δωμάτια οι εραστές πλάθουν μια ιστορία που εκττυλίσσεται στον μυθικό πλανήτη Ζούντρον. Κι όπως αυτή η φανταστική ιστορία σφραγίζεται από τον έρωτα, τη θυσία και την προδοσία, το ίδιο σφραγίζεται και η πραγματική, ενώ τα γεγονότα και στις δύο οδηγούν στον πόλεμο και την καταστροφή.




ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα απλό, σχεδόν αρχετυπικό οικογενειακό δράμα, που θα μπορούσε κάλλιστα να μας αφήσει αδιάφορους λόγω ακριβώς των αναμενομένων κοινοτοπιών του, αναδεικνύεται εδώ σε έργο υψηλής μυθοπλαστικής αξίας, που μπορεί να ικανοποιήσει άμεσα τις απαιτητικότερες αναγνωστικές επιθυμίες. Προϊόν, μεταξύ των άλλων, διεξοδικών ερευνών των μεσοπολεμικών ηθών του Καναδά, αλλά και επίμονης ταυτόχρονα μελέτης του όλου πλέγματος των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, που διακρίνουν γενικότερα τη μεταπολεμική υστερία της ριζικής ανόρθωσης, ο «Τυφλός δολοφόνος» συνιστά ένα ακόμη τυπικό δείγμα της υφολογικής ευελιξίας και των διευρυμένων κειμενικών κατακτήσεων της Μάργκαρετ Ατγουντ.

Οι κόρες του βετεράνου του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και στη συνέχεια ικανού βιοτέχνη κουμπιών, λοχαγού Νόρβαλ Τσέιζ, η Αϊριν, σύζυγος του μεγαλοεπιχειρηματία Ρίτσαρντ Γκρίφεν και η νεότερή της, Λώρα, ανήκουν στη γενιά που γνώρισε από πολύ κοντά τη μακρά υφέρπουσα διαπάλη, σε καθημερινή συχνά βάση, των αγγλικανών και μεθοδιστών, και μάλιστα στο στενό, ασφυκτικό πλαίσιο που επέβαλλε η άχαρη, επαρχιακή ζωή στο γενέθλιο Πορτ Τικοντερόγκα.

Ανόμοιες, υπόγεια ανταγωνιστικές, ενίοτε αλληλοεξαρτώμενες, έτοιμες πάντα να κρίνουν αυστηρά η μία την άλλη, αλλά και να επιδείξουν ισχυρή θέληση συνασπισμού και αλληλοϋποστήριξης προ των πολλών κοινών κινδύνων, η παρορμητική Λώρα, που ενδιαφέρεται πρωτίστως από τα παιδικά της κιόλας χρόνια για την ύπαρξη ή μη του Θεού, και η εξωτερικά άβουλη, φαινομενικά πειθήνια Αϊριν, υποστασιοποιούν τα υποτιμημένα θήλεα στοιχεία του καναδικού «παραδείσου».



Ως άλλη Ιφιγένεια

Η Αϊριν μάλιστα, ως άλλη Ιφιγένεια, θυσιάζεται μεθοδικά στο βωμό των οικογενειακών συμφερόντων, προσφερομένη ανενδοίαστα από τον πατέρα της στον επηρμένο Ρίτσαρντ, ο οποίος δεν αποκρύπτει την πρόθεσή του να διασώσει την πατρική βιοτεχνία, που βρίσκεται ήδη στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Ο Ρίτσαρντ με τη σειρά του αποδεικνύεται αρκούντως αχρείος: αφού συμπήξει εκ του πονηρού τη δική του επιχείρηση και εκείνη του πεθερού του σε μία, διαφθείρει συστηματικά τη Λώρα, η οποία στη συνέχεια συνάπτει ερωτικό δεσμό με τον εραστή της αδελφής της, το φανατικό οπαδό μπολσεβικικών θεωριών Αλεξ Τόμας. Στα είκοσι πέντε της χρόνια η Λώρα βρίσκει τραγικό θάνατο: το αυτοκίνητο που οδηγούσε, φλεγόμενο, έπεσε σε γκρεμό. Η ίδια πρόλαβε όμως ν' αφήσει κωδικοποιημένο μήνυμα στην Αϊριν σχετικά με τη συμπεριφορά του Ρίτσαρντ. Η προδομένη σύζυγος αναλαμβάνει επιτέλους δράση: παραδίδει προς έκδοση το χειρόγραφο του «Τυφλού δολοφόνου», που υποτίθεται ότι έγραψε η Λώρα, αλλά το οποίο στην πραγματικότητα είναι έργο των δικών της χειρών. Ο Ρίτσαρντ βρίσκεται νεκρός στη θαλαμηγό του, έχοντας ένα αντίτυπο του βιβλίου στην αγκαλιά του. Το κοινωνικό σκάνδαλο, που ξεσπά μετά τις ρητές ομολογίες της ηρωίδας του μυθιστορήματος, τον καταστρέφει κοινωνικά και εν μέρει οικονομικά.

Η κόρη της Αϊριν, η Εϊμι, είναι βέβαια καρπός του εξωσυζυγικού, αλλά ιδιαίτερα διακριτικού δεσμού της με τον Αλεξ Τόμας: έχει κι αυτή τύχη ανάλογη των περιστάσεων που τη γέννησαν. Βρίσκεται νεκρή με σπασμένο λαιμό σε μία τρώγλη. Την κηδεμονία της αγνώστου πατρός κόρη της Σαμπρίνας αναλαμβάνει, ύστερα από απόφαση του αρμοδίου δικαστηρίου, η πληθωρική, νευρωσική Ουίνιφρεντ, η αδελφή του Ρίτσαρντ Γκρίφεν.

Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η υπόθεση του πρωταρχικού θα έλεγα κειμένου. Το άλλο βιβλίο, που εμπεριέχεται στο πρώτο, είναι το μυθιστόρημα της Αϊριν, δηλαδή «Ο τυφλός δολοφόνος»: η ομολογούμενη δεξιοτεχνία της Μάργκαρετ Ατγουντ πιστοποιείται στην πράξη άλλη μια φορά.

Τα κεφάλαια της δευτερογενούς αυτής αφήγησης εναλλάσσονται διαδοχικά, διακόπτοντας αιφνιδίως τη ροή της πρώτης εξιστόρησης, προσδίδοντας όμως μία άλλη κειμενική διάσταση, η οποία κατ' ουσίαν συνιστά έναν ακριβέστατο υπομνηματισμό των επεισοδίων της βιωματικής αλήθειας.

Το υπο- ή ενδο-μυθιστόρημα, συνεπώς, της Αϊριν είναι η κωδικοποίηση των αδιασείστων γεγονότων, που ως εκ των πραγμάτων δεν αντέχουν να αντιμετωπίσουν δημόσια οι σεμνότυφοι, ηθικά ανερμάτιστοι λάτρεις του Κερδώου Ερμή, όπως είναι ο αδίστακτος Ρίτσαρντ Γκρίφεν και οι όμοιοί του. Ο θηλυκός Θερσίτης, η Ουίνιφρεντ, είναι κατά συνεκδοχή η προσωποποίηση του Κακού: θεωρεί ότι όσοι συνδέονται μαζί της με δεσμούς αίματος, ή κι αυτοί ακόμη που απλώς τη συναναστρέφονται, αποτελούν τις ιδεώδεις μαριονέτες. Το παιχνίδι βέβαια με τα ανδρείκελα είναι άγριο: οδηγεί μοιραία σε καταρρακώσεις προσώπων, σε εξανδραποδισμό συνειδήσεων ή ακόμη και σε πιθανολογούμενες αυτοκτονίες. Στο βαθμό που «ο άνθρωπος είναι κατά βάση άγριο, απαίσιο θηρίο, κι εμείς τον ξέρουμε μόνο στην κατάσταση του δαμασμού και της εξημέρωσης που ονομάζεται πολιτισμός», σύμφωνα με τον Αρθούρο Σοπενχάουερ, τότε ο «Τυφλός δολοφόνος» συνιστά μία ολοκληρωμένη απόδειξη αυτού του κανόνα.

Υπάρχει ακόμη ένα τρίτο βιβλίο ως συμπληρωματική ενδοκειμενική προοπτική: πρόκειται για τη σπασμωδική αλλά συναρπαστική αφήγηση του ανώνυμου ήρωα του ενδομυθιστορήματος που αναφέρεται στα έθιμα των ετησίων παιδοκτονιών στο όνομα των θεών, που πρεσβεύει μία αρχαία φυλή, μέλη της οποίας είναι και οι αποτελεσματικότατοι έμμισθοι τυφλοί δολοφόνοι. Η παράδοξη αυτή κοινωνική-επαγγελματική τάξη αποτελείται αποκλειστικά από θύματα παιδεραστών, που χειρίζονται επιδέξια τις δολοφονικές μάχαιρες, δεν αφήνουν ίχνη στο πέρασμά τους και έχουν ιδιαίτερα οξυμένες τις αισθήσεις της αφής και της ακοής.

Η παντεπόπτης, αλλά αυστηρά αφανής, Μάργκαρετ Ατγουντ αποκαλύπτει επιλογικά την αληθινή συγγραφέα, που κρύβεται τόσο προσεκτικά πίσω από τη μάσκα της Λώρα Τσέιζ: η ταύτιση του εμπειρότατου, μεθοδικού τυφλού δολοφόνου με τη φαινομενικά ανεπίληπτη, καθώς πρέπει κυρία Αϊριν Τσέιζ, η οποία προφανώς πολλές φορές θα είχε ενδόμυχα διανοηθεί την επίσπευση της δίκαιης τιμωρίας του συζύγου-σατύρου, αποτελεί την καίρια κειμενική εκτροπή. Η ένταση είναι βέβαια ασυνήθιστη: αντί για μαχαίρι η Αϊριν χρησιμοποιεί το βιβλίο της: ο μυθιστορηματικός λόγος είναι ικανός εν τέλει να πραγματώσει την αντικειμενική υπόσταση της άψογης ανθρωποκτονίας, του τέλειου φόνου, κατά την αποστολοπαυλική μάλιστα ρήση: «το γαρ γράμμα αποκτέννει το δε πνεύμα ζωοποιεί» (βλ. «Προς Κορινθίους», Β. 6).



Ενα συνειδητό πλήγμα

Κάθε κεφάλαιο, κάθε παράγραφος του έργου της Αϊριν είναι μία δυνατή μαχαιριά, ένα συνειδητό, καταστροφικό πλήγμα. Ο Ρίτσαρντ Γκρίφεν από θύτης εκφυλίζεται σταδιακά σε θύμα. Ο κύκλος της οικογειακής αυτής τραγωδίας πρέπει να κλείσει όχι σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία της πλήρους άφεσης των αμαρτιών, αλλά σύμφωνα με την αρχαία θλιβερή αρχή της απόλυτης ανταπόδοσης , της lex talionis, που απαιτεί, ως γνωστόν κατά την εβραϊκή παράδοση, τον θρίαμβο της ισότητας, τον οδόντα δηλαδή αντί του οδόντος.

Ο «Τυφλός δολοφόνος» είναι αναμφίβολα ένα ιδιαίτερα σκληρό μυθιστόρημα. Ανατρεπτικό, καυστικό, αμείλικτο λεκτικά. Τα παραπλανητικά πέπλα της μεγαλοαστής Σαλώμης πέφτουν: η κοινωνική ευπρέπεια που αγωνίζεται να συγκαλύψει όπως - όπως τον εγγενή δόλο των ανθρωποειδών καταρρέει. Η Μάργκαρετ Ατγουντ δεν απομυθοποιεί απλώς, αλλά διαγράφει εντελώς τον άγγελο για να φανεί επιτέλους αφτιασίδωτος, σε πλήρη θέα, ο δαίμων.

Η μεταφράστρια υπήρξε πράγματη λυσιτελής. Μας έφερε πολύ κοντά στο νευρώδες, δήθεν αθώο μορφολογικά πρωτότυπο, χωρίς να θυσιάσει το καλό γούστο στο όνομα της ακρίβειας.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/09/2001