Μικροί κόσμοι

Κριτική
Ο Γκόρντον Κέρνελ, συγγραφέας, έχει βρει έναν καινούργιο τρόπο για να γράψει το τελευταίο του βιβλίο (μετά από μια περίοδο αφόρητης δυστοκίας): αγοράζοντας ακριβά το ελιξίριο που του προτείνει ένας μυστηριώδης έμπορος.Κάποια στιγμή όμως -όπως συμβαίνει πάντα- το αντίτιμο αλλάζει μορφή, κι ο αποτυχημένος Κέρνελ αναγκάζεται να πείσει τον εαυτό του πως πρέπει να δολοφονήσει δύο ανθρώπους, αν θέλει να συνεχίσει το γράψιμο. Το κυνηγητό του θα τον οδηγήσει μακριά, πολύ πιο μακριά απ' όσο φαίνεται στην αρχή, και πολύ πιο μέσα στο βιβλίο που ήδη έχει ξεκινήσει - ένα βιβλίο που γεννιέται καθημερινά, απλώνοντας τις σελίδες του μέσα στην ιστορία του ίδιου του Κέρνελ· αυτονομούμενο (οι ήρωές του, οι απόβλητοι, τα τέρατα της κοινωνίας μας, δρουν ανεξέλεγκτα, χωρίς να υπακούουν στο δημιουργό τους), και κρύβοντας μέσα του ένα τρίτο μυθιστόρημα, παράλογο και απάνθρωπα σκληρό, που ζητά να βγει με κάθε τρόπο στην πραγματικότητα, για να τη στοιχειώσει. Η πραγματικότητα, όμως, ίσως να μην είναι αυτή που ήξερε σαν τέτοια ο συγγραφέας, κι ίσως να μην είναι καμία απ' όσες μπορεί να βιώσει ή να εικάσει. Η πραγματικότητα ίσως είναι κάτι πολύ πιο παράξενο, σκοτεινό και ανοίκειο. Μα θα συνεχίσει ώς το τέλος να την αναζητά.



«Οι Μικροί Κόσμοι! Οι Μικροί Κόσμοι ήταν το δόλωμα! Για να σκοτώσω τον γέρο. Εγώ που μπορούσα να το κάνω, γιατί αυτοί είναι αθάνατοι κι ο φόνος τούς είναι απαγορευμένος. Και διαλέγουν ανθρώπους σαν κι εμένα. Για να μη χρειαστεί να φτάσουν ώς το φίδι. Γιατί αργείς να πεθάνεις. Γιατί, να, κι εγώ ζω. Δεν το καταλαβαίνω, δεν το καταλαβαίνω. Αφού τώρα θα πεθάνω. Χωρίς να προλάβω να γράψω τίποτα. Το ξέρω. Γιατί με πήραν από 'κεί που βρισκόμουν; Γιατί με 'φεραν εδώ; Τώρα πρέπει να γράψω. Πρέπει να προσπαθήσω. Πριν τελειώσω. Θα γράψω... Μα, ναι... Με σκοτώνουν επειδή ­όχι επειδή θα χρησιμοποιήσω για κακό την Γλώσσα­, επειδή δεν αξίζω να γράψω. Επειδή πάντα το 'κανα για κάποιο λόγο... άλλον... όχι για να γράψω, αλλά για να ζήσω μ' αυτό, για να υπάρξω. Κι οι Μικροί Κόσμοι... μου τους χάρισαν. Με το ελιξίριό τους. (...) Τώρα είμαι εδώ, στο τέλος, δαγκωμένος από φίδι (νοιώθω το φαρμάκι του να 'χει χυθεί σ' όλο μου το αίμα και να το στραγγαλίζει), έτοιμος να πεθάνω. Κι έτοιμος να γράψω κάτι που θα μείνει για πάντα. Που θα δημιουργηθεί. Α, α, η δημιουργία: οι λέξεις που δίνουν ζωή! Ναι, οι αόρατες αυτές ιστορίες, οι αδιάβαστες. Σαν την ελπίδα, σαν την αγάπη. Πέρα απ' τη συνήθεια και τη συγκίνηση. Πέρα από το μεγαλείο και την ποίηση, που κρατάν τον κόσμο στα πόδια του. Αυτές οι αόρατες ιστορίες. Οι γραμμένες στη Γλώσσα της Δημιουργίας. Στο Λόγο».


Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος του Κυριάκου Αθανασιάδη «Μικροί Κόσμοι», ο Κέρνελ, ξεστομίζει αυτά τα ήκιστα ενθαρρυντικά λόγια λίγο πριν από το τέλος, το δικό του και του μυθιστορήματος. Ωσπου όμως να φτάσει εκεί τόσο αυτός όσο και ο αναγνώστης έχουν συμβεί δεκάδες γεγονότα, τα οποία θα προσπαθήσω να αναφέρω περιληπτικά. Ο Κέρνελ είναι ένας αποτυχημένος συγγραφέας, που πιστεύει πως ποτέ του δεν θα γράψει ένα βιβλίο που να σταθεί στον χρόνο. Τριγυρνάει από μπαρ σε μπαρ, μπλέκει σε διάφορες περιπέτειες, από τις οποίες καταφέρνει και σώζεται, ώσπου κάποτε συναντάει έναν περίεργο τύπο, ο οποίος του υπόσχεται το τέλος των δεινών του: όπως με τη νεότητα, έτσι και με το γράψιμο υπάρχει ελιξίριο!


Ο Κέρνελ πληρώνει, παίρνει το ελιξίριο και πέφτει σε ένα είδος καταληψίας. Όταν ξυπνάει, βλέπει γύρω του γραμμένα από τον ίδιο χειρόγραφα που απαρτίζουν το υπό εκκόλαψη μυθιστόρημά του. Ήρωας αυτού του δεύτερου μυθιστορήματος είναι πάλι ένας αποτυχημένος συγγραφέας, ο Μάρτενς, ο οποίος προσπαθεί να γράψει και αυτός ένα βιβλίο και ο οποίος ερωτεύεται ένα κοριτσάκι-βρικόλακα. Το ταΐζει με το ίδιο του το αίμα, κοιμάται μαζί του με σκοπό να γίνει και ο ίδιος βρικόλακας: το ατελεύτητο του χρόνου θα του προσφέρει τον χώρο για να γράψει το αιώνιο μυθιστόρημα. Αρχίζει λοιπόν να γράφει ένα μυθιστόρημα, στο οποίο ήρωας είναι πάλι ένας αποτυχημένος συγγραφέας, ο Α., που προσπαθεί να γράψει ένα βιβλίο αντλώντας την έμπνευσή του ως εξής: Στήνει παγίδες στο τούνελ του Εθνικού αυτοκινητοδρόμου, πετώντας τα βράδια γυμνές πλαστικές κούκλες μπροστά από τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Όσοι από τους οδηγούς έχουν την τύχη να μη σκοτωθούν, τους αρπάζει ο Α., συνεπικουρούμενος από τον ηλίθιο αδελφό του Β., τους οδηγεί σε ένα υπόγειο γραφείο μες στο τούνελ και εκεί, με την απειλή του θανάτου, τους υποχρεώνει να διηγηθούν μια ιστορία, που θα χρησιμοποιήσει αυτούσια ο Α. στο βιβλίο του.


Αυτά συμβαίνουν στο βιβλίο που ο Κέρνελ γράφει υπό την επήρεια του ελιξιρίου. Κάποτε όμως τα λεφτά του τελειώνουν και δεν μπορεί να προμηθευτεί άλλο. Για να του δώσει τις επόμενες δόσεις, ο ιδιότυπος ντίλερ απαιτεί από τον Κέρνελ να σκοτώσει δύο άγνωστους συγγραφείς και του δίνει τις σχετικές οδηγίες. Ο Κέρνελ δέχεται. Παίρνει το πλοίο για την Τυνησία, όπου και ο τόπος προορισμού. Το πλοίο ναυαγεί και «κάθεται» μεσοπέλαγα σε ξέρες. Ο Κέρνελ αντιλαμβάνεται ένα ζευγάρι, έναν ηλικιωμένο και μια κοπέλα, να φεύγουν με μια βάρκα σαν
κάποιος να τους καταδιώκει. Πέφτει στη θάλασσα και τους ακολουθεί, αυτοί τον περισυλλέγουν, αλλά μετά από λίγο ναυαγούν σε μια χερσόνησο, που εκτείνεται ως βαθιά στο πέλαγος. Τότε μόνο ο Κέρνελ συνειδητοποιεί ότι το ζεύγος είναι ο στόχος του, ενώ ταυτόχρονα καταλαβαίνει ότι ο ηλικιωμένος, ο οποίος μιλάει μια άγνωστη Γλώσσα, κρύβει ένα μεγάλο μυστικό που πρέπει να μάθει και να εκμεταλλευτεί ο ίδιος: είναι η Γλώσσα της Δημιουργίας, και όποιος γράψει σε αυτήν ενσαρκώνονται οι ήρωες των μυθιστορημάτων του! Προκειμένου να κατακτήσει αυτή τη μυθική γλώσσα, ο Κέρνελ παρατάει την αποστολή του, το ζευγάρι τού ξεφεύγει και χάνεται στην έρημο της Τυνησίας ­ εκεί όπου φυλάσσεται από ήδη ενσαρκωμένους ήρωες μυθιστορημάτων ο μυστικός της Κώδικας, με τον οποίο μόνο μπορεί να γραφεί αυτή η Γλώσσα. Έτσι, φαντασία και ζωή ταυτίζονται και η μια δημιουργεί την άλλη. Ο Κέρνελ συνεχίζει έναν αγώνα δρόμου, να προλάβει τον γέρο και να προμηθευτεί ο ίδιος, με κάθε τίμημα, τον Κώδικα που φυλάσσεται στο χωριό Αλ Μάρκαζ. Φθάνοντας όμως στο Αλ Μάρκαζ βρίσκει ένα ένα τα πτώματα όλων των συγγραφέων που είχαν επιχειρήσει το ίδιο με αυτόν. Ποιοι τους έστελναν στον θάνατο; Οι ενσαρκωμένοι ήρωες που δεν ήθελαν να περάσει κανένας άλλος ήρωας απ' το χαρτί στη ζωή για να μη βρεθεί στην ίδια δυσαρμονία με αυτούς. Ο Κέρνελ βρίσκει τον Κώδικα, που τον φρουρεί ένα φίδι. Έχει φτάσει στο τέλος ­ και στο τέλος του.


Σε γενικές γραμμές αυτή είναι η πλοκή και η εξέλιξη του φιλόδοξου και ασυνήθιστου μυθιστορήματος του θεσσαλονικιού επιμελητή βιβλίων Κ. Αθανασιάδη, που εμφανίστηκε το 1987 με τα διηγήματα «Ιστορίες Υπερβολής» στις εκδόσεις Ροές και το μυθιστόρημα «Δώδεκα» από τον Καστανιώτη, 1991. Οι «Μικροί Κόσμοι» είναι γραμμένοι, όπως θα έγινε αντιληπτό, με τη μέθοδο που μπορούμε να αποκαλέσουμε «Ρωσικές κούκλες». Η μια ιστορία μέσα στην άλλη, ώσπου καταλήγουμε στη μικρότερη κούκλα, η οποία λύνει όλα τα μυστήρια που εμπεριέχονται στις προηγούμενες. Για να αντεπεξέλθει σε αυτό το εξαιρετικά δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα ο Αθανασιάδης μετέρχεται μια σωρεία καινοτομιών, διατηρώντας όμως πάντα μια γλώσσα πλούσια, λογοτεχνική, αν και προφορική, και επινοώντας αλλεπάλληλες ιστορίες που κινούνται στον χώρο της λογοτεχνίας του τρόμου και του φανταστικού.


Όλα αυτά φυσικά δεν θα μπορούσαν να συμβαίνουν στην Ελλάδα, γι' αυτό και ο Αθανασιάδης βγάζει τους ήρωες από κάποιο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Είναι μια οφειλόμενη κίνηση, παρ' ότι ενέχει το μειονέκτημα να μην μπορούμε να τοποθετήσουμε κάπου τον βασικό ήρωα Κέρνελ. Για τον οποίο, επίσης, δεν μαθαίνουμε παρά ελάχιστα πράγματα σχετικά με την προηγούμενη ζωή του, αφού η επικίνδυνη αναλογία στην οποία κινείται ο Αθανασιάδης είναι: αν το γράψιμο επικαλύπτει τη ζωή, τότε η ζωή είναι χαμένη. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα - σχόλιο πάνω στη Λογοτεχνία και στη σχέση που αναπτύσσουν οι συγγραφείς με αυτήν, και ποιοι είναι οι συγγραφείς και εν τέλει πώς Δημιουργείται ο Πολιτισμός.


Δύσκολο βιβλίο που θα ήταν πιο βατό αν υπήρχε ταχύτητα στην εξέλιξη, «σφιχτή» οικονομία και έμφαση στη σαφήνεια. Έτσι κι αλλιώς όμως κάθε μέρα γίνεται και πιο καθαρό ότι η μυθιστοριογραφία χωρίζεται σε μυθιστορήματα με εύκολες ιστορίες και εύκολη ανάγνωση και σε μυθιστορήματα με στόχους μεγαλύτερους ή διαφορετικούς από αυτό. Ο καιρός θα δείξει τι και πώς θα επικρατήσει. Να σημειωθεί η άρτια έκδοση και ο πίνακας του εξωφύλλου, της Σ. Χρυσοχόου.

Αλέξανδρος Ασωνίτης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11-01-1998