Κρυπτοχριστιανισμός και Κρυπτοχριστιανοί

Μπροστά στό φαινόμενο τού Κρυπτοχριστιανισμού πρέπει νά σταθούμε μέ δέος. Δέν γνωρίζουμε ακριβώς τίς συνθήκες κάτω από τίς οποίες μία ψυχή πήρε τήν πιό κρίσιμη απόφαση κατά τήν επίγεια ζωή της. Κυρίως δέν μπορούμε νά κατηγορήσουμε εκείνους πού μπορεί νά έγιναν κρυπτοχριστιανοί, αλλά συγχρόνως μετατράπηκαν σέ τραγικά καί αξιολύπητα πρόσωπα, όταν μάλιστα εμείς στήν καθημερινή μας ζωή, έστω καί στιγμιαία, γινόμαστε εθελουσίως «κρυπτοχριστιανοί», χωρίς νά κινδυνεύει η ζωή μας ή η σταδιοδρομία μας ή νά μάς περιμένουν στρατόπεδα συγκεντρώσεως, βασανιστήρια καί θάνατος. Άλλωστε, η αρχαία εκκλησιαστική ιστορία μάς έχει διδάξει ότι συγχωρέθηκαν εδώ στή γή καί οι δυό κατηγορίες τών «εκπεσόντων», καί αυτοί πού «θυσίασαν» στούς αυτοκράτορες καί οι «λιβελλοφόροι», (όσοι έκαναν λίβελλο κατά τού Χριστιανισμού), αρκεί πού μετανόησαν ειλικρινά».

(Γ. Παπαδημητρίου, Ανάλεκτα εθνικής αυτογνωσίας).


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Α΄
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Τό φαινόμενο τού Κρυπτοχριστιανισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Ιστορικά στοιχεία γιά τόν Κρυπτοχριστιανισμό . . . . . . . . . . . . . 19
Ο Κρυπτοχριστιανισμός στούς μεσοβυζαντινούς χρόνους
Αραβοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ο Κρυπτοχριστιανισμός στούς υστεροβυζαντινούς χρόνους 22
Κρυπτοχριστιανοί στήν Κωνσταντινούπολη . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Ο κρυπτοχριστιανισμός στόν Πόντο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Ο Πόντος. Ονομασία, έκταση, πληθυσμός, ιστορικά στοιχεία 24
Δημογραφικά στοιχεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Εκκλησιαστική κατάσταση Εκπαίδευση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Διωγμοί Γενοκτονία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Οι κρυπτοχριστιανοί. Μιά σημαντική καί σχεδόν άγνωστη
πτυχή τής Εκκλησιαστικής Ιστορίας τού Γένους μας . . . . . . . . . 26
Η αποκάλυψη τού κρυπτοχριστιανισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Τά μοναστήρια τού Πόντου καί ο Κρυπτοχριστιανισμός . . . . . 34
Η Μονή Παναγίας Σουμελά καί ο κρυπτοχριστιανισμός . . . . . 35
Τό Σταυριωτικό ζήτημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Ελληνικές περιοχές στίς οποίες αναπτύχθηκε τό φαινόμενο
τού Κρυπτοχριστιανισμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Ο εξισλαμισμός καί η εξωμοσία στήν Αλβανία
καί στήν Β. Ήπειρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ
\ 6 ]
Ο κρυπτοχριστιανισμός στήν Σπαθία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Διευκρινιστικές σημειώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Οι εξισλαμισμοί στήν Ήπειρο κατά τήν Τουρκοκρατία . . . . . . . 52
Τό παιδομάζωμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Οι ατζέμ ογλάν (acem oglan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Ιστορικά στοιχεία γιά τόν κρυπτοχριστιανισμό στήν Ήπειρο . . . 55
Οι Ηπειρώτες Σπαχήδες καί η αποκρυφία τους . . . . . . . . . . . . . . 55
Άλλες περιπτώσεις κρυπτοχριστιανισμού στήν Ήπειρο . . . . . . 60
Κρήτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Κρήτες Κρυπτοχριστιανοί στά χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς.
Διηγήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Οι Κουρμούληδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Ο Οσμάν πασάς, ο «Πνιγάρης» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Κρυπτοχριστιανοί σέ νησιά τού Αιγαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Πελοπόννησος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Δυτική Μακεδονία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Κάβο Ντόρος: Κρυπτοχριστιανοί στήν διάρκεια
τής Τουρκοκρατίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Κρυτοχριστιανισμός σέ άλλες βαλκανικές χώρες............... 84
Βουλγαρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Ο Κρυπτοχριστιανισμός στήν Σερβία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Ο Κρυπτοχριστιανισμός στήν Κύπρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Οι εξισλαμισμοί στήν Κύπρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Λινοβάμβακοι: Οι κρυπτοχριστιανοί τής Κύπρου . . . . . . . . . . . . 87
Αριθμητική δύναμη τών λινοβάμβακων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Ιδιοπροσωπία καί γενικά χαρακτηριστικά τών λινοβάμβακων 89
Ένα κείμενο-ντοκουμέντο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Η επιστροφή στήν Ορθοδοξία Δυσκολίες καί ευθύνες . . . . . 93
Ο ρόλος καί οι ευθύνες τής Εκκλησίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Εξελίξεις κατά τόν 20ο αιώνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Η ιστορία τού Λινοβάμβακου Ιμπραήμ Ισούφ-Χριστοφή
από τά Λεύκαρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Μιά συγκλονιστική ιστορία κρυπτοχριστιανών στήν Κύπρο 101
\ 7 ]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Β΄
ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Μία γενική επισκόπηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Η στάση τής Εκκλησίας απέναντι στό φαινόμενο τής αποκρυφίας 108
Οι απόψεις τού Νεκταρίου Τέρπου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
«Ποιοί είστε τέλος πάντων εσείς;» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Κρυπτοχριστιανοί Νεομάρτυρες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Συναξάρια κρυπτοχριστιανών Νεομαρτύρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Οι τέσσερις Νεομάρτυρες τής Ρεθύμνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Ο άγιος Νεομάρτυς Γεώργιος ή Ζώρζης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Άγιος Ματθαίος ο Νεομάρτυς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Μαρτύριο είκοσι τριών Τούρκων στά Θυάτειρα . . . . . . . . . . . . . 123
Ο νέος Ιερομάρτυρας Χαράλαμπος Μιχαηλίδης
εκ Λουρουτζίνας Κύπρου (1862-24 Σεπτεμβρίου 1924) . . . . . . 127
Γ΄
Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΙΚΕΣ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ
Εισαγωγικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Οι χώροι λατρείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Η τέλεση τής Θείας Λειτουργίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Η τέλεση τού Μυστηρίου τού Βαπτίσματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Η εκπαίδευση τών κρυπτοχριστιανών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Οι γάμοι τών κλωστών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Η κηδεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Συμπεριφορά τών κλωστών κατά τό Ραμαζάνι . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Οι μεγάλες γιορτές τής Ορθοδοξίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Διηγήσεις.................................................... 145
Τά Χριστούγεννα τού Μολλά Μουσταφά στήν Τραπεζούντα 145
Τά Χριστούγεννα τού Μουσταφά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Τά Χριστούγεννα τού κύρ Μανώλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Ο Βέβαιας γύρισε στήν Τραπεζούντα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Πάσχα στόν Τουρκικό μαχαλά κοντά στήν Αγία Σοφία
τής Πόλης τό 1890 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ
\ 8 ]
Ένας χριστιανός χότζας στήν Αγία Σοφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Σέ μία εκκλησία τού Γαλατά τήν Μεγάλη Σαρακοστή
τού 1954. (Αρχιμ. Γαβριήλ Διονυσιάτου) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Είμαι κι εγώ Χριστιανός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Πάσχα στόν Τουρκομαχαλά τής Τραπεζούντας . . . . . . . . . . . . . 164
Tό Πάσχα τού Μεχμέτ Μπέη (ή ο κρυφός Χριστιανός) . . . . . . 168
Πώς γιόρταζαν τήν Ανάσταση οι κρυπτοχριστιανοί
τής Κύπρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Ένα περιστατικό από τούς Κρυπτοχριστιανούς τού Σταυριού 172
Οι κόρες τού Χότζα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Άη Γιώργη μ, γλήγορε, πρόφτασε! Η ιστορία τού Χασάν,
ή Χατζηχαραλάμπου (Θαύμα τού αγίου Γεωργίου) . . . . . . . . . . 180
H θαυμαστή ιστορία τής Μαρίας Γκιούλ-Μπαχάρ . . . . . . . . . . . 181
Μετά τή μπόρα (Θαύμα τής Παναγίας σέ μικρό
κρυπτοχριστιανό) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Δ΄
Ο ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
Εισαγωγικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Η κρυφή λατρεία τού Χριστού μέσα από τά πιό παράδοξα
βιώματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Ο Κρυπτοχριστιανισμός στόν Πόντο από τό 1923 μέχρι
σήμερα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Μαρτυρίες καί διηγήσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Μαρτυρία τού Πόντιου ερευνητή Γεωργίου Σακκά . . . . . . . . . . 194
Μαρτυρία τής νοσηλεύτριας Μαρίας Αγιασωτέλλη-Γιουσμά 196
Μαρτυρία εκδρομέων στόν Πόντο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Μαρτυρία τού Βασιλείου Ευστρ. Ναζλή, Υποστρατήγου
ΕΛ.ΑΣ. ε.α., πτυχιούχου Νομικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Μαρτυρία τού δημοσιογράφου Σπ. Αθανασιάδη . . . . . . . . . . . . 200
Μαρτυρία τού συνταξιούχου δασκάλου Δημόπουλου
Ευστρατίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Μαρτυρία Γιάννη Σραγκιόγλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Διηγήσεις μελών τού Ποντιακού συλλόγου Ευξείνου Λέσχης
Βεροίας μετά τήν εκδρομή στόν Πόντο τό 1980 . . . . . . . . . . . . . 203
\ 9 ]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Μαρτυρία Π. Τανιμανίδη καί τής συζύγου του Κασσιανής . . . 204
Μαρτυρία Ανανία Νικολαΐδη τού Κέντρου Μικρασιατικών
Μελετών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Μαρτυρία τού πρόσφυγα Θεοδώρου Κωνσταντινίδη . . . . . . . . 207
Μαρτυρία Θεοδώρου Κωνσταντινίδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Μαρτυρίες από τό βιβλίο τού Αρχιμ. Ιωαννίκιου Κοτσώνη,
Ελληνορθόδοξη Παράδοση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Κρυπτοχριστιανοί στήν Παναγία Σουμελά. Σύγχρονες μαρτυρίες 213
Ψάχνοντας κρυπτοχριστιανούς στήν σημερινή Τουρκία.
Μαρτυρίες................................................... 216
Μαρτυρίες Γέροντος Δοσιθέου, ηγουμένου τής Ιεράς Μονής
Τατάρνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Η τιμή στούς αγίους Γεώργιο καί Νικόλαο . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Μαρτυρία δημοσιογράφου Β. Παπαευθυμίου . . . . . . . . . . . . . . . 218
Μαρτυρία τού Κωνσταντινοπολίτη Κώστα Παπαπέτρου . . . . 219
Μαρτυρία τού καθηγητή τού Α.Π.Θ. Αθανασίου Καραθανάση 220
Η Μονή τών Οδηγών καί η κρυπτοχριστιανή Τουρκάλα . . . . . 221
Ταξίδι στά έγκατα τής βυζαντινής Κωνσταντινούπολης
(Αβραάμ Κωστίδη, ξεναγού) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Μαρτυρία τού καθηγητή τού Α.Π.Θ., Β. Γιούλτση . . . . . . . . . . . 224
Μαρτυρία κ. Πέτρου, Διευθυντή Δημοτικού Σχολείου
Χαλανδρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Τούρκοι κρυπτοχριστιανοί στή Γερμανία Μαρτυρία
Ελληνίδας πού ζεί εκεί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Μαρτυρία Αθανασίου Μπλατζούκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Αξιομνημόνευτα γεγονότα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Μουσουλμάνοι προσκυνούν τόν Άγιο Γεώργιο τόν Κουδουνά . . 238
Κρυπτοχριστιανισμός στήν Τουρκία σήμερα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Εξισλαμισμένοι Έλληνες καί κρυπτοχριστιανοί στήν Τουρκία 241
Η Ορθοδοξία αναβιώνει στήν Τουρκία-Θαυμαστά γεγονότα 241
Κάποια ακόμη στοιχεία γιά τήν τιμή τών Τούρκων στόν
άγιο Γεώργιο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Βετεράνος Τούρκος δημοσιογράφος ζητά όταν πεθάνει
νά ταφεί σέ χριστιανική εκκλησία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Τούρκος ιμάμης διατηρεί καί φροντίζει μιάν ιστορική
εκκλησία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ
\ 10 ]
Ο Τούρκος ζωγράφος πού έγινε αγιογράφος καί μοιραζε
τίς αγιογραφίες του σέ όλη τήν Τουρκία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Κύματα κρυπτοχριστιανών έκαναν Χριστούγεννα τό 2017
στίς εκκλησιές τής Πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Μουσουλμάνος ασπάστηκε στήν Τουρκία δημοσίως
τόν Χριστιανισμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Διάσημος Τούρκος αρθρογράφος εκφράζει τό δέος του
γιά τόν Πανάγιο Τάφο τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού . . . . . 255
Σχόλια τού Τουρκικού Τύπου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Εφημερίδα Γενή Γιουζγίλ (3-11-1996) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Εφημερίδα Χουριέτ (29-6-1998) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Η ιστορία τής Ελένης τής Ρωμηάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Η προσφυγιά καί ο χωρισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Η νέα ζωή τού Χαραλάμπη στήν Πόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Ο εγγονός βρίσκει τήν Ελένη στήν Τραπεζούντα.
Βρήκε καί τή χαμένη γιαγιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Η ιστορία τού Χότζα καί τού κομποσκοινιού τών 33 κόμπων . . . 264
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: Τό εικόνισμα της Παναγίας.
Αληθινή συγκλονιστική Ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267