Στα παρασκήνια του μουσείου

Η ιστορία μιας τυπικής μικροαστικής οικογένειας του Γιόρκσαϊρ, ιδωμένη μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, που προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει τον κόσμο, να του δώσει νόημα και να τον καταλάβει, παρακολουθώντας με κριτικό μάτι, οξυδέρκεια, κάποτε ακόμη και σαρκασμό, τις αντιδράσεις των μεγάλων. Μια οικογενειακή σάγκα γεμάτη χιούμορ ευαισθησία και τρυφερότητα.

Όσοι πιστεύουν πως η σύγχρονη γυναικεία λογοτεχνία έρχεται από την Αμερική, θα αλλάξουν γνώμη διαβάζοντας αυτό το διαμάντι από το Γιόρκσαϊρ. Η Κέιτ Ατκινσον υπηρετεί μια λογοτεχνία ειλικρινή, διεισδυτική και διασκεδαστική ταυτόχρονα. Έχοντας μετέλθει κάθε λογής επαγγέλματα πριν αφοσιωθεί στο γράψιμο -από γκαρσόνα και οικιακή βοηθός μέχρι δασκάλα και επιμελήτρια εκδόσεων, η συγγραφέας μεταγγίζει στο έργο της την εμπειρία ζωής της, την βαθιά της κατανόηση για τις ανθρώπινες αδυναμίες, την ποίηση που διακρίνει η ίδια μέσα στην καθημερινότητα.

Το μυθιστόρημα Στα παρασκήνια του μουσείου τιμήθηκε με το βραβείο Whitbread το 1995 και απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές. Το 1997 η Ατκινσον δημοσίευσε το μυθιστόρημά της Human Croquet (θα κυκλοφορήσει επίσης από τις εκδόσεις Scripta) ένα λυρικό αριστούργημα, που την καθιέρωσε ως μια από τις εξέχουσες φωνές της σύγχρονης αγγλικής λογοτεχνίας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Με το πρώτο μυθιστόρημά της, Στα παρασκήνια του μουσείου, η βρετανίδα συγγραφέας Κέιτ Ατκινσον κατάφερε να εντυπωσιάσει το κοινό και να ενθουσιάσει τους κριτικούς, οι οποίοι τίμησαν το βιβλίο με το βραβείο Whitbread (1995). Πρόκειται πράγματι για ένα φιλόδοξο και τολμηρό λογοτεχνικό εγχείρημα, καθώς μέσα από την εξιστόρηση της καθημερινότητας τεσσάρων γενεών γυναικών στο Γιόρκσαϊρ η συγγραφέας επιχειρεί να συμπεριλάβει ολόκληρη τη βρετανική ιστορία από το τέλος του προηγούμενου αιώνα ως τις μέρες μας.

Η ευρηματική χρήση του μουσείου ως μεταφοράς αντανακλά εύστοχα τον υφολογικό πλούτο και τη θεματική πυκνότητα του βιβλίου. Περιδιαβαίνοντας χωρίς χρονολογική σειρά από τη μια γενιά στην άλλη, η αφηγήτρια στέκεται πότε στο ένα και πότε στο άλλο ιστορικό γεγονός, αντιπαραθέτοντας σημαντικές ιστορικές στιγμές με κρίσιμα οικογενειακά γεγονότα. Επειδή όμως τα εκθέματα ενός μουσείου διηγούνται την επίσημη ιστορία ­αυτήν που γράφεται από τους ισχυρούς, οι οποίοι είναι συνήθως γένους αρσενικού­ η αφηγήτρια εστιάζει την προσοχή της στα παρασκήνια του μουσείου, τα οποία κατοικούνται από πλήθος ανώνυμων γυναικών που παλεύουν με κάθε λογής αντίξοες συνθήκες, για να κρατήσουν τους εαυτούς τους και τις πολυμελείς οικογένειές τους ζωντανές. Παράλληλα, όπως ο επισκέπτης κάθε μουσείου γνωρίζει πολύ καλά, μια πλήρης ανάγνωση της αφηγούμενης ιστορίας περιλαμβάνει τόσο τα εκθέματα όσο και πλήθος άλλων αντικειμένων που απουσιάζουν από την έκθεση. Το χρονικό αυτό της απώλειας, την καταγραφή αυτού του κενού, επιχειρεί να αφηγηθεί η Ατκινσον Στα παρασκήνια του μουσείου.

Η ιστορία της οικογένειας της Ρούμπι Λένοξ ξεκινά από τη σύλληψή της ­ένα καθόλου επιθυμητό γεγονός, που συμβαίνει το 1951­ μεταξύ του μονίμως ερωτοτροπούντος Τζορτζ και της ονειροπαρμένης Μπάντι. Το νέο μέλος τής ήδη τετραμελούς οικογένειας επιδεινώνει τις εξ αρχής διαταραγμένες σχέσεις του ζευγαριού και καθηλώνει την οικογένεια στο μίζερο διαμέρισμά της, το οποίο βρίσκεται πάνω από την επιχείρησή τους, ένα κατάστημα κατοικίδιων ζώων.

Από τη σύλληψη της Ρούμπι το χρονικό πηδά στον προηγούμενο αιώνα, τότε που η γιαγιά της Μπάντι, η όμορφη και ευαίσθητη Αλις, εγκαταλείπει την οικογένεια με τη βοήθεια ενός πλανόδιου φωτογράφου, στην προσπάθειά της να ξεφύγει από τον μέθυσο άντρα της και την άθλια αγροτική ζωή την οποία είναι υποχρεωμένη να ανέχεται. Η φυγή της είναι μια πράξη απελπισίας για την οποία θα μετανιώνει ξανά και ξανά στο υπόλοιπο της θλιβερής ζωής της. Ούτε όμως και στους απογόνους της η μοίρα επιφυλάσσει καλύτερη τύχη. Πολλές από τις γυναίκες παντρεύονται λάθος άντρες ή οδηγούνται σε πρόωρες και ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Αρκετά από τα παιδιά πεθαίνουν βίαια ή νωρίς από ασθένειες ή εξαιτίας των πολέμων που μεσολαβούν.

Ωστόσο, χάρη στον χιουμοριστικό τόνο που υιοθετεί η αφηγήτρια και στα εύστοχα ειρωνικά σχόλιά της (τα οποία εμφανίζονται κυρίως μεταξύ παρενθέσεων), το μυθιστόρημα διαβάζεται ευχάριστα. Δεν λείπουν βέβαια και ορισμένες σκηνές όπου το χιούμορ φθάνει στα όρια του «burlesque», όπως όταν ο Τζορτζ πεθαίνει στη διάρκεια εκστατικής συνουσίας με ανώνυμη σερβιτόρα μπροστά στα έκπληκτα μάτια της κόρης του, Ρούμπι. Από την άλλη, οι χαρακτήρες ­αν και πολλοί στον αριθμό­ διατηρούν την ιδιαιτερότητα και την αληθοφάνειά τους χάρη στην προσεκτική, σχεδόν εξπρεσιονιστική, καταγραφή της εκκεντρικότητάς τους και των αδυναμιών τους.

Εκεί όμως όπου η γραφή της Ατκινσον υπερέχει είναι στην περιγραφή του εύθραυστου ψυχισμού των νεαρών αρσενικών ηρώων καθώς οδηγούνται τυφλά στα πεδία των μαχών. Οι περισσότεροι από αυτούς ξέρουν ότι θα πεθάνουν και οι λίγοι που απομένουν ζωντανοί προσπαθούν μάταια να καλύψουν τα κενά που δημιούργησαν οι ζωές που απωλέσθησαν, η αθωότητα που χάθηκε. Αλλοτε πάλι επιχειρούν την επανασύνδεσή τους με το παρελθόν συλλέγοντας παλιές, ξεθωριασμένες φωτογραφίες, άχρηστα κουμπιά από το πουκάμισο της προγιαγιάς, κομμάτια από το σπασμένο μενταγιόν της. Ακόμη και η γεμάτη αυτοπεποίθηση αφηγήτρια Ρούμπι, η οποία, ως νεότερο μέλος της οικογένειας, διατηρεί την αισιοδοξία της, έχει βιώσει μια σημαντική απώλεια στην παιδική της ηλικία, την οποία βαθμιαία ανακαλεί στη μνήμη της στις τελευταίες συναρπαστικές σελίδες του βιβλίου.

Αρχαιότερος και σημαντικότερος πρωταγωνιστής στην αφήγηση ωστόσο παραμένει το Γιόρκσαϊρ, του οποίου η μακραίωνη ιστορία και η αδιάλειπτη τοπική λαϊκή παράδοση συντελούν στον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας των ηρώων, όταν αυτοί διέρχονται περιόδους υπαρξιακής κρίσης. Το Γιόρκσαϊρ λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ των ηρώων παραπέμποντας στις κοινές ρίζες και στην ιδιαιτερότητα της ιστορίας των ανθρώπων αυτού του τόπου. Αν και ο τοπικισμός (regionalism) στη σύγχρονη λογοτεχνία συχνά συνδέεται με τις αμερικανίδες συγγραφείς, αναμφισβήτητα η αγγλική παράδοση (από την Εμιλι Μπροντέ ως τον Τόμας Χάρντι και τον Ντ. Χ. Λόρενς) έχει προσφέρει πολλά σε μια χαρισματική συγγραφέα όπως η Ατκινσον. Στα παρασκήνια του μουσείου το Γιόρκσαϊρ ζωντανεύει μέσα από τους μύθους, τις ιστορικές αναφορές, την ειλικρινή περιγραφή των ηρώων και τον σαγηνευτικό αφηγηματικό λόγο της Ατκινσον.

Ντόρα Τσιμπούκη, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 31-01-1999