Η κόκκινη Μασσαλία

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτικές:

Ο αποικιοκρατικός πόλεμος στην Αλγερία έχει τελειώσει προ πενταετίας. Ο εσωτερικός εμφύλιος στη Γαλλία τώρα ξεκινά. Στα τέλη της δεκαετίας του '60, το ξακουστό λιμάνι της Μασσαλίας μοιάζει με το φυτίλι που θα τινάξει τη χώρα στον αέρα. Μια σπίθα χρειάζεται μόνο. Πολιτικά αδιέξοδα, πολιτισμικά χάσματα, αγεφύρωτες πληγές του παρελθόντος και η υπαρξιακή πορεία των έσχατων του «γαλλικού θαύματος», κάνουν απόβαση για μια επικών διαστάσεων σύγκρουση.

Ο Μωρίς Ατιά μεταφέρει τους βασικούς ήρωες από το προηγούμενο, εξαιρετικό μυθιστόρημα «Μαύρο Αλγέρι», στη Μασσαλία. Ο Ισπανοαλγερινός ντετέκτιβ Πάκο Μαρτίνεθ και η Ιρέν με το ένα πόδι, χαμένο στα συντρίμμια βομβιστικής επίθεσης στο Αλγέρι, εισέρχονται σε ένα άνευ προηγουμένου freak show δολοφονιών και ξεπαστρεμάτων που φαίνονται τυχαίοι, αλλά δεν είναι. Τροτσκιστές βουτηγμένοι σε συνωμοτικούς κώδικες κατεργάζονται σχέδια αέναης επανάστασης, λουξεμπουργκιστές ευαγγελίζονται λαϊκή εξέγερση με επικεφαλής οπλισμένες «μπριγάδες», γκωλικές παρακρατικές οργανώσεις όπως η διαβόητη SAC στρατολογούν νταβραντισμένους ανέργους για να επιβάλουν τον νόμο και την τάξη.

Το οργανωμένο έγκλημα που ουσιαστικά ελέγχει τη σηματοδότηση των μασσαλιώτικων δρόμων επιλέγει κάθε φορά με ποιους θα συμμαχήσει και ποιους θα κυνηγήσει. Συνδετικοί κρίκοι ένας Αρμένης μπάτσος όπου κατατρέχεται από τον εφιάλτη της Γενοκτονίας και μια ραγισμένη εσωτερικά όσο και ευκολόπιστη νεαρή «πεταλουδίτσα», που διάμεσων της σεξουαλικότητας της στοιχειώνει όσους την πλησιάζουν.

Ο συγγραφέας και ψυχίατρος Μωρίς Ατιά είναι ένας «pied noir» (μαύρο πόδι) όπως αποκαλούνταν οι Γάλλοι της Αλγερίας μετά τον επαναπατρισμό τους. Συνθέτει ένα σύμπαν που εκκινεί από την ακραία ανάγκη για επιβίωση και αυτοπροσδιορισμό. Ο τσαντλερικός ντετέκτιβ Πάκο Μαρτίνεθ φανατικός σινεφίλ ενώνει τα κομμάτια της τερατώδους καθημερινότητας «υποδυόμενος» πότε τον Λι Μάρβιν στη ταινία «Το Μεγάλο Χτύπημα», και πότε τον Λίνο Βεντούρα στο φιλμ «Η Δεύτερη Πνοή». Είναι τίμιος, αλλά όχι απαραίτητα ξάστερος.

Τον τραβά σαν μαγνήτης η διαστροφή του εγκλήματος. Η παρατήρηση της εξελικτικής πορείας της δολοφονικής φύσης. Δηλαδή της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης. Πάνω από πολιτικές νόρμες και δικαιολογίες, το αιτιατό των πράξεων κρύβεται πίσω από μια ψευδοσυνειδητότητα. Ένα αχαρτογράφητο ασυνείδητο, που κανείς δεν γνωρίζει κάτω από τα κατάλληλα ερεθίσματα τι μπορεί να κάνει. Θύτες και θύματα αναζητούν αφορμές. Αντιπαλότητα, ζήλια, υποστήριξη μιας ιδεολογικής καθαρότητας.

Το τραγούδι του Ζακ Μπρελ «Παλιοί Εραστές», η μελαγχολία του Φερρέ όταν διασκευάζει Ρεμπώ, αποτελούν ασπίδα διαφυγής μπροστά στο εξάσφαιρο του «Ωραίου Σέργιου», τις θεωρίες των Καταστασιακών και την πολυδιάσπαση της Αριστεράς. Η τέχνη σώζει. Για τον Μωρίς Ατιά, η Γαλλία σπαράσσεται από το Vertigo μιας επαναστατικής Λερναίας Ύδρας. Ξεκαθαρίζει τους λογαριασμούς με το πρόσφατο παρελθόν της. Αυτό αναπόφευκτα οδηγεί σε τριγμούς.

Οι πρώτες ρωγμές εμφανίζονται στο πολυσυλλεκτικό λιμάνι της Μασσαλίας. Οι γειτονιές, τα βρώμικα στενά, υποδεικνύουν τον Γόρδιο Δεσμό των ταυτοτήτων. Το καλειδοσκοπικό παιχνίδι των ρόλων μέσα από τους οποίους καλείται ο καθένας να πάρει θέση. Λιανική φόνων σε χονδρικές τιμές. Προλετάριοι, αστοί, αριστεριστές, ραβίνοι, εργατοπατέρες και μοιραίες γυναίκες σε ένα χωνευτήρι όπου η δράση αποκαλύπτει δισεπίλυτες σπαζοκεφαλιές, που θυμίζουν λογαριθμικές εξισώσεις.

Η λύση περνά από την επίπονη διαδικασία της κάθαρσης. Η τελευταία δεν θεωρείται δεδομένη. Δεν έχει οριοθετηθεί. Ο συγγραφέας ακολουθεί τους ήρωές του και κάθε φορά ανακαλύπτει κάτι καινούργιο που τον οδηγεί σε ένα μεγαλύτερο αίνιγμα. Η περιπέτεια της ζωής δεν έχει τέλος. Το μυθιστόρημα απαιτεί τη μέγιστη εγρήγορση από τον αναγνώστη.

Η αργκό της περιοχής διανθισμένη με μυριάδες ακρώνυμα πολιτικών οργανώσεων και κομμάτων μπορεί να αποτελούσε την αχίλλειο πτέρνα του βιβλίου για τους μη μυημένους. Χάρις όμως στις πλούσιες παραπομπές και την ρευστή μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη, ο αναγνώστης δια της αφαιρετικής μεθόδου, κρατά τον Μίτο της Αριάδνης μέχρι τέλους. Για τον Μωρίς Ατιά, η περιγραφή μιας τοιχογραφίας της εποχής δεν αποτελεί ζητούμενο. Σε κάθε πρόταση αναπτύσσει τον προσωπικό στοχασμό και τον πολιτικό λόγο των πρωταγωνιστών που δεν είναι άλλος από την ανασκευή της Ιστορίας όπως εξελίχθηκε τη δεκαετία του '60.

Ένας λόγος ή μάλλον πολλοί λόγοι που διέπουν την αρνησικυρία του σήμερα γεννήθηκαν με αισιοδοξία και διαστρεβλώθηκαν από αθεράπευτο αυθορμητισμό εκεί, το '68. Το έτος που στάμπαρε το μεταίχμιο των αλλαγών. Των διαψεύσεων και της αχαλίνωτης ουτοπίας. Το αφηγηματικό μέτρο του συγγραφέα αξιομνημόνευτο. Κυματιστό, οξύ και επαμφοτερίζον, ξεσκεπάζει τις απωθημένες πλευρές των χαρακτήρων του. Διερευνά τις αγκυλώσεις που γεννούν οι ιδεοψυχαναγκαστικές εμμονές τους.

Την ίδια στιγμή που η αγορά ανθρώπινου κρέατος αχόρταγα ζητά και άλλους νεκρούς, αντιλαμβανόμαστε πως ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ένας πολύποδας οικονομικής χειραφέτησης. Αλλά και το καθρέφτισμα ενός αλησμόνητου όσο και ανομολόγητου τραύματος που ενυπάρχει εντός ανθρωπίνου οργανισμού ως κοινωνικού υποκειμένου, που περιμένει μια σκέψη, έναν συνειρμό ή μια εικόνα για να ποδηγετήσει τη λογική. «Η Κόκκινη Μασσαλία» είναι ένα απενοχοποιημένο ανάγνωσμα, δελεαστικό, που το νιώθεις κάτω από το δέρμα σου.

Η ΑΥΓΗ / 22 Σεπτεμβρίου 2009, ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ